70 hadoŭ tamu naradziŭsia Valancin Akudovič, biełaruski filozaf i eseist, adzin sa stvaralnikaŭ sučasnaha dyskursu biełaruskaha myśleńnia.
Vykazvańni i teksty Valancina Akudoviča ŭžo try dziesiacihodździ vyklikajuć žyvuju zacikaŭlenaść — i, niaredka, vostraje niepryniaćcie — siarod tych, chto sprabuje zrazumieć biełaruskuju rečaisnaść i biełaruskaje nakanavańnie.
Pry siońniašniaj jubilejnaj nahodzie Jan Maksimiuk prapanuje na sajcie «Svabody» svaju padborku dumak i razvah pra žyćcio dy Biełaruś i biełaruskuju identyčnaść, ahučanych Valancinam Akudovičam u roznyja hady.
Cikavaść da piśmieńnika
«Spačatku piśmieńnik cikavy tym, što jon sam piša. A paźniej tym, što pra jaho pišuć inšyja».
«Persanalny» čas
«Ja naradziŭsia i pamior u 90-ja hady XX stahodździa. Zrazumieła, adnosna bijahrafičnaha času — heta metafara. Adnak kali persanalny čas zharnuć da pamieraŭ majoj emanacyi, dyk — śviataja praŭda».
Mova i metafizyčnaje myśleńnie
«Biełaruskaja mova kudy bolš prydatnaja dziela metafizyčnaha myśleńnia, čym ruskaja».
Što takoje filazofija
«Filazofija — heta niemahčymaść žyć. Mienavita tak, niemahčymaść žyć biez uciamnaha viedańnia, navošta ty vymknuty ź niebyćcia ŭ byćcio. Heta i jość filazofija».
Pra knihu ŭspaminaŭ
«Jašče nie pačaŭšy svaju pisaninu, ja ŭžo napierad viedaŭ, što ni pra kaho persanalna nia budu pisać drenna. Niama ŭ majoj natury paklikańnia hanić ludziej. Dyj miesca lepiej aščadžać na dobryja słovy».
Što abjadnoŭvaje Archipelah Biełaruś
«Tekst — heta badaj adzinaje, što realna źviazvaje miž saboju ŭsich žycharoŭ Archipelahu Biełaruś. Tolki na prastory Biełaruskaha Tekstu my, nasielniki hetych daloka paraskidanych adna ad adnoj vyspaŭ, možam sustrecca razam i takim archaičnym čynam, naturalnym chutčej dla kanca XIX stahodździa, čym dla kanca XX, pieraadolvajem usio, što nas raźjadnoŭvaje, — ad kalanijalnaj historyi da zrusyfikavanaj dziaržavy».
Etnas
«Moj boh — moj etnas. (…) Etnas — heta ja, pamnožany na ŭsiu historyju majho narodu. Etnas — heta moj adziny prytułak paśla śmierci, apošniaja, chaj sabie i davoli ŭmoŭnaja, nadzieja na nieśmiarotnaść. Tak ja tolki pamru, a kali jon źniknie, to źniknu i ja. (…) Voś čamu mnie strašenna chočacca, kab moj etnas zastaŭsia, bo tady zastanusia i ja, jak adna ź nieźličonych pryčynaŭ jaho».
Kulturnaja identyfikacyja
«Kali zapytacca, čamu siońnia bolšaść biełarusaŭ nie identyfikuje siabie ź biełaruskaj kulturaj, to adkaz budzie nastupnym: tamu što ŭžo bieźlič hadoŭ ni na chvilinu nie spyniajecca vajna rasiejskaj kultury ź biełaruskaj, u vyniku jakoj apošniaja akazałasia amal uściaž pieramožanaju. I, badaj, najtrahičnym u hetaj parazie była paraza biełaruskaj movy».
Symulakr hamahiennaj nacyi
«Prablema palahaje ŭ tym, što i ciapier my ŭsio jašče hladzim na śviet praź bielmu symulakru hamahiennaj nacyi i tamu nia bačym Biełaruś jak dyskurs šmatlikich i raznastajnych suśvietaŭ, jakija biez kalectva kožnaha ź ich nia mohuć być pajadnanyja ŭ niejkuju ahulnaść ničym jašče, aprača jak dyskursam Biełarusi».
Razryvy ŭ historyi Biełarusi
«Spres byli adno razryvy. I paśla kožnaha radykalnaha razryvu pačynałasia štości całkam admietnaje, raŭnujučy z tym, što było raniej. Vialikaje Kniastva Litoŭskaje — heta niešta zusim inšaje ad Połackaha kniastva, a Reč Paspalitaja — ad VKŁ. «Paŭnočna-Zachodni kraj» nia mieŭ ničoha ahulnaha ni ź pieršym, ni z druhim, ni z trecim. A BSSR, zdajecca, uvohule była pazbaŭlenaja choć jakich analahaŭ z usim papiarednim. Badaj, tolki Respublika Biełaruś, prynamsi, chacia b na jurydyčna-administracyjnym uzroŭni, naŭprost naśleduje svaju papiarednicu — BSSR. (I heta vielmi dobry znak!)»
«Partyzanskaja Biełaruś»
«…Dla biełarusaŭ paniatak «partyzan» užo daŭno nabryniaŭ peŭnym sakralnym značeńniem, jakoje nie zmahła sprafanavać navat savieckaja «partyzanka». «Partyzan» ci nie najlepiej lustruje niejkuju antalahičnuju sutnaść biełarusa jak u jaho pryvatnym žyćci, tak i ŭ jaho pražyvańni historyi. Partyzan — heta toj, chto ŭvieś čas chavajecca (chovanki — badaj adzinaja nacyjanalnaja hulnia biełarusaŭ), partyzan — heta toj, chto zaŭsiody kaža pra siabie — «mianie niama», partyzan — heta toj, chto vyjaŭlajecca tolki ŭ momant dyversii, a potym znoŭ źnikaje ŭ adsutnaść samoha siabie…»
«Bahuševičava Biełaruś»
«…Prydumanaja paetam kraina hniłych chatak i durnych, jak varona, mužykoŭ zajmieła dziŭny — fantastyčny — los. Usie nastupnyja hieneracyi i pakaleńni biełaruskich paetaŭ, krajaznaŭcaŭ, publicystaŭ, jakija i sfarmavali idealahiemu nacyi (prymroili jaje ŭ hazetach i knižkach, z čaho ja niejak i nazvaŭ biełarusaŭ «papiarovaj nacyjaj»), pačynali i zavieršvali afarmleńnie svajho vidziežu Biełarusi ŭ farmacie taho paetyčnaha mitu, jaki raspavioŭ naprykancy XIX stahodździa advakat ź Vilni».
Jakoj budzie Biełaruś
«Biełaruś nikoli nia budzie tolki biełaruskaj, ale i nikoli jana nia budzie tolki rasiejskaj ci polskaj».
Što hartuje nacyju
«Hartuje biełaruskuju nacyju dziaržava. I tolki dziaržava».
Nacyja bieź biełaruskaj movy
«Davajcie ŭjavim: nu, nia ŭstanie z kaleniaŭ biełaruskaja mova. Dyk što, nia budzie biełaruskaj nacyi? Kaniešnie, budzie! Jaje sfarmuje dziaržava. A voś kali dziaržavy nia budzie, tady pytańnie z nacyjaj staniecca vielmi surjoznym. Bieź dziaržavy biełaruskaja nacyja budzie pastaŭlenaja pad pytańnie znoŭ, jak jana była pastaŭlenaja ŭ raniejšyja časy».
Harant niezaležnaści
«Pakul naš los, los našaj niezaležnaści, vielmi mocna, chaj nie absalutna, ale vielmi mocna źviazany z Alaksandram Łukašenkam. Na žal ci na ščaście — heta ŭžo inšaje. Ale pa fakcie — heta tak».
Perspektyva relihii
«My daŭno žyviom u postrelihijnym kosmasie. Kolkaść viernikaŭ usiudy skaračajecca ź nievierahodnaj chutkaściu. U Eŭropie chramy začyniajucca adzin za adnym. U Biełarusi prychody zusim maleńkija, asabliva pravasłaŭnyja. Tamu ciapier surjozna kazać pra rolu relihii ŭ sacyjalna-palityčnym žyćci nu nijak nie vypadaje. U relihii jašče doŭhi viek, ale ŭžo karotkaja perspektyva».
* * *
Valancin Akudovič — filozaf, litaraturny krytyk, vykładčyk, aŭtar šmatlikich ese pra biełaruskuju nacyjanalnuju identyčnaść i jaje asablivaści. Siarod jahonych knih: «Mianie niama. Rozdumy na ruinach čałavieka» (1998), «Razburyć Paryž» (2004), «Dyjalohi z Boham» (2006), «Kod adsutnaści. Asnovy biełaruskaj mentalnaści» (2007), «Kniha pra ništo» (2012), «Pračnucca rankam u svajoj krainie» (2015).
