Nobeleŭskaja laŭreatka Śviatłana Aleksijevič — pra ciapierašniuju vybarčuju kampaniju ŭ interviju Svabodzie.
Ścisła
- Kali b u nas byli sumlennyja vybary, kali b nie było hetaj niesumlennaj śvistaplaski, ja, zrazumieła, hałasavała b za Babaryku
- U hetaj sytuacyi ja budu hałasavać za Cichanoŭskuju, jakaja abiacaje ažyćciavić tranzyt ułady
- Ja b chacieła, kab dziaŭčat jak maha bolš padtrymlivała našaje hramadztva, kab jany nie akazalisia samotnymi
- Treba, kab narodny hołas, narodnaj ułady prarvaŭ hetuju płacinu
- Paźniak nie zastaŭsia tym Paźniakom, jakoha my lubili i ŭ jakoha my vieryli ŭ 90-ja hady. Heta čałaviek, jaki zakachaŭsia ŭ siabie, u prydumany biełaruski narod, jakoha ŭ pryrodzie niama
- Nastupaje čas žančyn. Jany zrabili toje, čaho vy, mužčyny, nie zrabili
- Jak by ja ni staviłasia da Łukašenki, treba pryznać, što pakolki supali jaho intaresy i intaresy naroda ŭ dadzienym vypadku, jon stajaŭ na abaronie Biełarusi
- Dumaju, što ŭ Śviatłany chopić rozumu i ćviarozaha pohladu na žyćcio sabrać hetuju kamandu, jak heta imkniecca zrabić Zialenski va Ŭkrainie
- Nam treba dahaniać toje, što my stracili. I my zdolejem heta zrabić, kali va ŭładzie buduć najlepšyja
- Tak, mova, ale spačatku demakratyja, potym mova. Biez demakratyi nia budzie našaj movy. My ŭsie chočam, kab Biełaruś nia źnikła z mapy śvietu, nia stała huberniaj, kab heta była kvitniejučaja kraina
- Pavinnyja być sumlennyja vybary, kab nie było kryvi. I tut adkaznaść Łukašenki pierad historyjaj. Nichto nia choča kryvi. Ja spadziajusia, što jon taksama nia choča
— Vybarčaja kampanija vyjšła na finišnuju pramuju. Jość 5 kandydataŭ. Vakoł štaba adnoj — Śviatłany Cichanoŭskaj — abjadnalisia štaby pretendentaŭ, jakija nie byli zarehistravanyja — Viktara Babaryki i Valera Capkały. Što Vy dumajecie pra hetuju kampaniju, kamu addajacie pieravahu?
— Kali b u nas byli sumlennyja vybary, kali b nie było hetaj niesumlennaj śvistaplaski, ja, zrazumieła, hałasavała b za Babaryku. Krainie patrebny taki menedžer, čałaviek z humanitarnym achopam, z hodnymi čałaviečymi jakaściami, krychu ramantyk, što davoli dziŭna dla našaha času. Ja mieła mahčymaść ź im pracavać, kali jon vyrašyŭ vydać moj biełaruski piacitomnik.
Jon umieje dakazvać. Usie kazali — ničoha nie atrymajecca. A jon adkazvaŭ — čamu nie atrymajecca? Kazali — nie dazvolać. A jon pisaŭ, damahaŭsia. Jon chacia čałaviek i niemałady, ale jon čałaviek inšaj farmacyi, čym taja rabskaja, što skłałasia ŭ saviecki i postsaviecki čas. Takija ludzi ŭźnikli, jak my zaraz bačym i pa listach Prakopjeva. My niedaaceńvajem našaje hramadztva. U im šmat cikavych i niečakanych ludziej.
Ułada paviała siabie niesumlenna, i ŭsie najbolš cikavyja pretendenty-mužčyny apynulisia ŭ turmie ci nie dapuščanyja da vybaraŭ, jak Capkała. I raptam atrymaŭsia niečakany varyjant. Žančyny pryniali na siabie ciažar mužčyn.
U našaj biełaruskaj historyi, minuŭščynie, byli žančyny, pačynajučy z Eŭfrasińni Połackaj, jakija ŭ tyja niežanočyja stahodździ byli hodnymi svajho času.
Hetak i ciapier atrymałasia. Žančyny ŭśviadomili, što jany mohuć i pavinnyja niešta zrabić, kab potym skazać svaim dzieciam: My zrabili ŭsio, što mahli.
U hetaj sytuacyi ja budu hałasavać za Cichanoŭskuju, jakaja abiacaje ažyćciavić tranzyt ułady. Sama jana nie rychtavałasia da ŭłady i nia dumała pra heta. Ale ŭ hetaj sytuacyi jana abiacaje zrabić tranzyt ułady, i ja b hałasavała za jaje.
I ja b chacieła, kab dziaŭčat jak maha bolš padtrymlivała našaje hramadztva, kab jany nie akazalisia samotnymi. Voś jany zrabili taki vybar, usie imi lubujucca, ale ja baču mała padtrymki im. Treba, kab ich padtrymali prostyja ludzi, nastaŭniki, nia tolki biełaruskija piśmieńniki i apazycyjanery. Voś hetaha niama. I škada.
Ja b chacieła, kab jany išli ščylnaj kamandaj. Ich buduć sprabavać raźbić, pasvaryć. Ni ŭ jakim vypadku hetaha nielha dapuścić, im treba iści razam.
Kali ja pisała knihu «U vajny niežanočy tvar» pra toje, jak miljon žančyn pajšli na vajnu, ja pierakanałasia, što žančyny akazalisia napieradzie svajho hramadztva. Jany prynieśli achviaru na ałtar Pieramohi, i jana paśla vajny nie była acenienaja i była zabytaja dziaržavaj i mužčynami. Ja b chacieła, kab hetaha nie adbyłosia znoŭ.
— Śviatłana Cichanoŭskaja u svaim televystupie zaklikała ludziej abaranić svoj hołas, svoj vybar. A jak možna heta zrabić?
— Ja taksama pačuła hetyja jaje słovy. Ja pamiataju hetyja karciny, kali stajali kilametrovyja čerhi, kab padpisacca za Babaryku, Capkału ci Cichanoŭskuju, jak išoŭ patok zvarotaŭ u CVK, kab zarehistravali Babaryku i Capkału. Nichto nia vieryŭ u spraviadlivaść, ale ludzi chacieli prademanstravać, što jany čakajuć hetaj spraviadlivaści.
Łukašenka dumaŭ, što hetaje maŭklivaje hramadztva možna padmanvać, možna raspaviadać jamu kazki, možna zapałochvać. Ničoha padobnaha. Vyraśli novyja pakaleńni, ludzi siarednich pakaleńniaŭ aprytomnieli, heta nia tyja ludzi, jakija byli 26 hadoŭ tamu, kali Łukašenka pačynaŭ uładaryć.
U hetych ludziej jość hołas, svajo razumieńnie rečaŭ. Jany viedajuć canu ŭsiamu tamu, što adbyvajecca. Kali my ŭ hetym pierakanalisia, kali my heta pakazali, my pavinnyja heta pakazać i na vybarach. Treba prydumać, jak kantralavać, kab nie było hetych ukidaŭ, kab nie było padmanu na ŭzroŭni padliku hałasoŭ. Treba, kab narodny hołas, narodnaj ułady prarvaŭ hetuju płacinu.
Krynica ŭłady ŭ krainie — narod, a nie prezydent.
Kali nas budzie šmat, kali my padtrymajem hetych dziaŭčat, to pieramieny ŭ nas buduć iści mirnym šlacham. Kali nas budzie niašmat, to ŭsio moža być. A ŭsie my chacieli b mirnych pieramienaŭ. I jak by nas ni pravakavała ŭłada, my nie pavinnyja paddavacca na hetyja pravakacyi.
— Uražańnie, što Biełaruś pračynajecca, było i ŭ 2006-m, i ŭ 2010-m hadach. Ciapier adbyvajecca niešta padobnaje ci niešta novaje?
— Ja chadziła pa vulicach, kali stajali hetyja čerhi, hladzieła repartažy z hetaha zboru podpisaŭ. Ja čuła, jak ludzi havaryli. Heta ŭžo nie asobnyja hrupy, nie asobnyja ludzi, heta sapraŭdy niazhoda naroda. Heta ludzi, u jakich jość hodnaść, jana sfarmavałasia niahledziačy ni na što.
My žyviom u inšym śviecie, my źviazanyja z usim śvietam. Demakratyja cierpić parazu na mnohich nakirunkach, ale čas nielha paviarnuć nazad. Usio roŭna ŭsio ŭspłyvie, usio budzie nazvana svaimi imionami, my pra ŭsio daviedajemsia, jak u svoj čas daviedalisia pra toje, što tvaryŭ Stalin.
Čas, na ščaście, pracuje na praŭdu.
— Zianon Paźniak rezka skrytykavaŭ pretendentaŭ Babaryku i Capkału, a potym asudziŭ i Cichanoŭskuju, jakaja pajšła na abjadnańnie svajho štabu ź ich štabami. Paźniak nazvaŭ heta abjadnańnie «idyjatyčnym nonsensam». Što Vy možacie skazać nakont hetaj krytyki?
— Paźniak — prykład taho, jak ludzi hublajuć suviaź sa svaim narodam, kali jany daloka. Redka kamu ŭdajecca nie zhubić. Moža Bykaŭ, kali byŭ za miažoj, usio roŭna zastavaŭsia Bykavym. Paźniak nie zastaŭsia tym Paźniakom, jakoha my lubili i ŭ jakoha my vieryli ŭ 90-ja hady. Heta čałaviek, jaki zakachaŭsia ŭ siabie, u prydumany biełaruski narod, jakoha ŭ pryrodzie niama. Narod zusim inšy. Jon i vialiki, i žachlivy, i rabski, i zdolny ŭźniacca. Čałaviek žyvy, čałaviek ciakučy, jak kazaŭ Tałstoj.
Ja viedaju pa sabie — kali ty žyvieš daloka, ty hublaješ adčuvańnie prastory, ź jakoj ty vyjšaŭ. I ty žyvieš tym, što ŭ ciabie ŭ hałavie, a nie tym, što ŭ nas tut na vulicach adbyvajecca.
U hetym staŭleńni Paźniaka jość fanaberystaść, maŭlaŭ, što hetyja žančyny? Tak, nastupaje čas žančyn. Jany zrabili toje, čaho vy, mužčyny, nie zrabili. U kožnaj ź ich svaje matyvy, u adnoj — kachańnie da muža, u inšaj — pierakanańni. Heta ŭžo inšyja žančyny, nia tyja, što byli 25 hadoŭ tamu. Paźniak prosta zhubiŭsia ŭ časie. Jon užo prosta nie žyvie ŭ Biełarusi. Jon žyvie ŭ minułym.
— U lutym u intervju našamu radyjo Vy skazali: «Ja nia viedaju, chto moh by supraciŭlacca Maskvie tak, jak Łukašenka». Vy ličycie, što Cichanoŭskaja zmoža?
— Jak by ja ni staviłasia da Łukašenki, treba pryznać, što pakolki supali jaho intaresy i intaresy naroda ŭ dadzienym vypadku, jon stajaŭ na abaronie Biełarusi. Chacia ja dumaju, što kali-niebudź my daviedajemsia šmat rečaŭ pra toje, jak pakrysie zdavałasia Biełaruś.
Kali my havorym pra Cichanoŭskuju, treba kazać pra kamandu. Mnohim zdajecca, što jana słabaja, što nie chapaje joj palityčnaj kultury i palityčnaha dośviedu. Da ŭłady idzie kamanda. Dumaju, što ŭ Śviatłany chopić rozumu i ćviarozaha pohladu na žyćcio sabrać hetuju kamandu, jak heta imkniecca zrabić Zialenski va Ŭkrainie. Jany zrobiać tranzyt ułady, novyja vybary. I hramadztva abiare najlepšych.
Hramadztva ŭśviadomić siabie, uśviadomić, što my stracili šmat času. I nam treba dahaniać toje, što my stracili. I my zdolejem heta zrabić, kali va ŭładzie buduć najlepšyja.
— Piśmieńnik i publicyst Sieviaryn Kviatkoŭski dniami napisaŭ błoh pad zahałoŭkam: «Pieramieny adbuducca tady, kali «nacyjanalisty» i «babarykincy» parazumiejucca». Ci sapraŭdy patrebnaje hetaje parazumieńnie? I jakoj moža być jaho formuła?
— A «babarykincy» — heta chto?
— Mahčyma, vy. Mahčyma, inšyja ludzi — prychilniki Babaryki. Mahčyma, tyja, chto ŭ minułuju niadzielu pryjšli na mitynh Cichanoŭskaj.
— Ja jašče 30 hadoŭ tamu spračałasia z tym ža Paźniakom. Jon kazaŭ — Mova, mova, mova. Ja kazała — Tak, mova, ale spačatku demakratyja, potym mova. Biez demakratyi nia budzie našaj movy. Budzie tolki sucelny jenk pa movie. Ludzi siońniašniaha času ŭžo inakš hladziać na ŭsio. Babaryka — jon i menedžer, i ščyry biełarus, usio ŭ im. Ja miarkuju, što nam čas iści nasustrač adny adnym. My ŭsie chočam, kab Biełaruś nia źnikła z mapy śvietu, nia stała huberniaj, kab heta była maleńkaja, kvitniejučaja kraina.
— Jak Vy aceńvajecie inšych alternatyŭnych kandydataŭ — Andreja Dźmitryjeva, Hannu Kanapackuju i Siarhieja Čeračnia?
— Ja nie chacieła b pierachodzić na asoby i paŭtarać toje, čym poŭny naš druk. Ja liču, što ŭ nas u nas było tolki try surjoznyja kandydaty. Ciapier zastałasia adna. Žančyna kinułasia na hetuju ambrazuru. Surjozna možna było kazać tolki pra troch.
— Z nahody ciapierašniaj prezydenckaj kampanii — što b vy chacieli skazać dziejnamu prezydentu Alaksandru Łukašenku?
— Ja b chacieła jamu skazać, što ŭłada naležyć narodu. I nichto nie pavinien pra heta zabyvać. Raniej ci paźniej narod zabiare ŭładu. Navat kali jon śpić letarhičnym snom, ale jon pračniecca. U krainie pavinnyja być sumlennyja vybary. Jany ŭžo adbyvajucca niesumlenna. Pavinnyja być sumlennyja vybary, kab nie było kryvi. I tut jaho adkaznaść pierad historyjaj. Nichto nia choča kryvi. Ja spadziajusia, što jon taksama nia choča.
