«Kuraž» pavinien byŭ stać filmam pra toje, jak heta — być niezaležnym tvorcam va ŭmovach biełaruskaj dyktatury. Tema, jakuju nie razumiejuć na Zachadzie (stužka rabiłasia na niamieckija hrošy) i nie ŭsie razumiejuć navat u Biełarusi. Tym nie mienš jakraz śfieraj kultury možna trapna acharaktaryzavać našu sistemu.
Tuju miełkaść u abychodžańni režymu ź ludźmi — jak pazbaŭleńnie pieradač u SIZA, razbureńnie miemaryjałaŭ, zapałochvańnie za śniažynki na aknie, zatrymańnie za adzieńnie peŭnych koleraŭ, prysudy za nadpisy na asfalcie — zaŭsiody možna było bačyć va ŭsiudyisnaj cenzury ajčynnaha mastactva.
Jaje drobiaznaje kručkatvorstva — tam prybrać histaryčny ściah, tam vykraślić słova «svaboda» — błukała ŭ žartach i bylinach pa adpaviednych śfierach, i šyrokamu kołu nie było bačnaje tak jaŭna. My vykarystoŭvajem słovy «režym», «sistema», «dyktatura», ad jakich patychaje ŭsieahulnym zmročnym Miefistofielem, a tut vyjaŭlajecca, što Miefistofiel hety miełki dy niedarečny.
Alaksiej Pałujan pačaŭ zdymki ŭ kancy 2018 hoda i pakazaŭ, što kultura ŭ Biełarusi — heta kali režysior stanovicca palityčnym biežancam i stavić śpiektakli z Łondana praź videasuviaź, kali akcior i muzyka zajmajecca ramontam aŭtamabilaŭ, kali admysłovy čorny śpis zabaraniaje zadziejničać u kino peŭnych asob, kali śpiektakli ihrajucca ŭ łofcie nie tamu, što heta prahresiŭna, a tamu što hetaha vymahaje napaŭpadpolnaje isnavańnie. Kultura ŭ Biełarusi — heta i toje, što pry dziejnaj uładzie my nie zmožam ubačyć «Kuraž» na vialikim ekranie.
Ale potym hrymnuŭ 2020 hod, i padziei pierad vybarami, u dzień vybaraŭ i paśla vybaraŭ u vyniku zaniali asnoŭnuju častku karciny. Miefistofiel nabraŭ ačkoŭ i śmiajacca ź jaho miełkaści stała ciažej. Ale ŭsio jašče mahčyma — i Pałujan robić heta ŭściaž paŭtary hadziny. Naŭmysnaja niemanipulatyŭnaść pakazanaha materyjału prychodzicca darečy: sceny nie ŭražvajuć kryviščaj i žorstkaściu siłavikoŭ, tamu ŭsio byccam nie tak i strašna, možna skancentravacca na refleksijach i vobrazie zvarjaciełaj sistemy.
Tym časam nieabchodnaść raskazvać pra krainu praz składana tranślavanaje tryvožnaje stanovišča tvorcaŭ źnikła. «Kuraž» staŭ filmam pra biełaruski supraciŭ — nie toj, što akružyŭ vybary 2020 hoda, a toj, što isnavaŭ z 1990-ch i vybuchnuŭ minułym letam.
Stužka pačynajecca z archiŭnych zdymak masavych pratestaŭ dy maŭklivych akcyj u honar źnikłych dziejačaŭ. KDB i historyja Anatola Krasoŭskaha źjaŭlajucca ŭ repiertuary Svabodnaha teatra. U razmovach praskokvajuć retraśpiektyŭnyja zhadki dy prahnozy na budučyniu — chtości kaža, što «Łuki bolš nie budzie», chtości ŭpeŭnieny, što ŭsio zastaniecca pa-raniejšamu.
I voś u hetaje atačeńnie źmiaščajecca adna z hałoŭnych kaštoŭnaściaŭ «Kuraža» — zaźniaty ŭ minułym hodzie materyjał. Vybuchi la Steły, zapłakanyja ludzi la Akreścina, natchnialny marš na niekalki sotniaŭ tysiač čałaviek, praryvańnie sčepki amapaŭcaŭ na praśpiekcie Niezaležnaści, padciskańnie žanočaha łancuhu salidarnaści i tak dalej. Materyjał kaštoŭny sam saboj i tym, jak my bačym datyčnaje našaha asabistaha traŭmatyčnaha dośviedu, što ŭ cełym dobra było b nie viedać.
Usio heta prašmyhvaje adchilenymi dakumientalnymi epizodami — imavierna, šmat čaho cikavaha i navat bolš cikavaha z punktu hledžańnia faktury zastałosia pa-za stužkaj. Bo ŭ «Kuražy» jano b vykinuła minułaje leta z kantekstu, a emacyjnaje ŭsprymańnie pierakryła b saboj usio astatniaje. Usio astatniaje — značyć mahčymaść pamacać abjomy taho, što adbyvałasia doŭhija hady (i što my prapuścili) — i zrazumieć va ŭsim hetym svajo miesca.
Tamu «Kuraž» — pieršy film na temu minułahodnich padziej u Biełarusi, što trapiŭ na bujnuju mižnarodnuju placoŭku, — pieradusim patrebny mienavita tut. Pakul supraćstajańnie režymu Alaksandru Łukašenki nie atrymała ŭciamnaha zaviaršeńnia, ekran unosić u jaho historyju cikavuju pierśpiektyvu. Pavodle jaho, naprykład, biełarusy zmahajucca nie z režymam u asobie adnaho čałavieka, a ŭsio ž ź siłavikami. Nazaviom heta vizualnym efiektam. Simvał hvałtu sa ščytami dy ŭ bałakłavach bačycca paŭsiudna i źjaŭlajecca, napeŭna, samym absalutnym składnikam miefistofielščyny. Tamu i davoli svojeasabliva bačacca epizody, dzie ludzi abdymajuć siłavikoŭ i dorać im kvietki la Doma ŭrada. Tak ci inakš štuka ŭ tym, što kino pra samaje dla nas ciapier aktualnaje my možam albo hladzieć anłajn, albo nie hladzieć uvohule.
«Kuraž» u hetym zaparalelvajecca sam z saboju, to-bok jaho źmiest pieraklikajecca sa stanoviščam. My bačym, jak Svabodny teatr biarecca za «niepažadanaje» minułaje i źjaŭlajecca znakam ledź žyvoha pratestu, dla čaho i patrebna taja samaja mužnaść. Tak ža, zdajecca, i padziei leta 2020-ha pavolna pieraŭtvarajucca ŭ temu dla padpolnaha biełaruskaha mastactva, u pryvatnaści «Kuraža», prakat jakoha projdzie ŭ Hiermanii, a ŭ Biełarusi, chutčej za ŭsio, nie.
A navakolle tym časam usio toje ž. Byccam źniaty Pałujanam materyjał budzie niekali, taksama jak ciapier chronika 90-ch, archaična hladziecca ŭ novaj stužcy pra ŭsio jašče biełaruski pratest. Na žal, źmiaščeńnie žniŭnia ŭ kantekst šmathadovaha supracivu ŭ filmie niepaźbiežna naraściła jamu takuju ž doŭhuju budučyniu.
Čytajcie taksama:
«Samym emacyjna składanym momantam była noč la Akreścina» — hutarka z Alaksiejem Pałujanam, čyj film pra padziei žniŭnia trapiŭ na Bierlinale
Jak minski ajcišnik Alaksiej Pałujan staŭ kinarežysioram
