Papiaredni mer Bierlina skazaŭ pra hety horad: «Biedny, ale seksualny» («Arm, aber sexy»).
Čamu biedny?
Paśla Brekzitu Bierlin nabyŭ status najbolšaha horada Jeŭrasajuza, ale jon zastajecca biadniejšym za Miunchien, Frankfurt ci Dziusieldorf: pieražytak adstałaści HDR ad FRH.
A čamu seksualny?
Bierlin — adzin z samych multykulturnych haradoŭ u śviecie, z najbolš svabodnymi noravami.
Choć Bierlin nie maje muziejaŭ maštabu Łuŭra, jon usio adno treci pa papularnaści siarod turystaŭ, paśla Łondana i Paryža, horad u Jeŭropie. Bierlin vielmi rozny: tut i spadčyna Pruskaha karaleŭstva dy Hiermanskaj impieryi, i ślady kamunistyčnaha ekśpierymientu, i ašałamlalnaja sučasnaja architektura, i ahromnistyja zony tvorčaści moładzi, nievierahodny stryt-art.
Hrafici Blu na Cuvrystraße, 50 u bierlinskim rajonie Krojcbierh. Wikimedia Commons.
Čamu Bierlin taki papularny ŭ turystaŭ?
Historyja stvaryła tut miks architektury i kultury: pałacy ŭ styli ampir spałučajucca z panelnymi šmatpaviarchovikami. Amal kožny rajon niekali byŭ asobnym horadam, i dahetul zachavalisia ich histaryčnyja centry dy svaje niepaŭtornyja rysy.
Tut možna pasłuchać najlepšy fiłarmaničny arkiestr i naviedać adzin z najviadomiejšych opiernych teatraŭ, a paśla trapić na 72-hadzinnuju tusoŭku ŭ budynku byłoj tavarnaj stancyi. Sotni zabaŭ na luby hust i, što važna, na luby kašalok: Bierlin — niedarahoje miesta, dzie šmat čaho možna pabačyć, nie zapłaciŭšy ni jeŭra.
Efiektyŭny kłubok
U schiemu hramadskaha transpartu Bierlina splecienyja 16 linij haradskoj elektryčki (S-Bahn), 9 linij padziemki (U-Bahn), tramvaj, aŭtobus, a taksama rehijanalnaja čyhunka, paromy, tralejbusy i navat kanatnaja daroha.
Uvieś hety roznakalarovy kłubok pabudavany tak, kab ź luboha punkta horada možna było dabracca ŭ centr za hadzinu, a 80% žycharoŭ Bierlina ŭ radyusie 400 mietraŭ (500 mietraŭ unačy) byŭ dastupny hramadski transpart.
Horad padzieleny na try taryfnyja zony: A (abmiežavana kalcavoj linijaj S-Bahn), B (astatniaja častka) i C (pryharad i aeraport), razabracca ŭ jakich nie składana.
Dostup na stancyi i ŭ ciahniki elektryčki dy mietro absalutna volny. Na stancyjach stajać aŭtamaty pa prodažy kvitkoŭ (možna nabyć i anłajn) i validatary. Jość roznyja varyjanty prajaznych: na karotkuju pajezdku, na 2 hadziny, na ceły dzień, na niekalki pajezdak i dla kampanii, a taksama doŭhaterminovyja prajaznyja. Ich cana zaležyć ad naboru patrebnych zon.
Šmat bierlincaŭ pryncypova nie kuplajuć kvitki. Isnuje mif, što tracinu aryštantaŭ u miascovych turmach składajuć bieźbiletniki. Nieviadoma, ci praŭda heta, ale lepš za prajezd płacić, bo štraf składaje 60 jeŭra, a kantraloraŭ niemahčyma adrazu vyłučyć siarod pasažyraŭ.
Na što pahladzieć?
U Bierlinie sotni słavutaściaŭ. Jość mnostva padrabiaznych hajdaŭ, dzie možna znajści zabavy na luby hust: muziei, pałacy, kłuby i kafe. Jakija miescy karystajucca najbolšaj papularnaściu?
Alaksanderpłac (niam. Alexanderplatz) — centralnaja płošča Uschodniaha Bierlina z 368-mietrovaj televiežaj, pabudavanaj u 1969 hodzie. Jana była palityčnaj ikonaj HDR, a paśla stała simvałam abjadnanaha Bierlina.
Alaksanderpłac. depositphotos.com by Stockarch
Na samoj płoščy jość niekalki handlovych centraŭ, vializny hatel z ahladnaj placoŭkaj, vakzał, a taksama «Hadzińnik śvietu», jaki pakazvaje čas u 146 miescach Ziamli.
Dva filmy byli źniatyja pa kultavym ramanie Alfreda Dzioblina «Bierlin. Alaksanderpłac». Adzin — Rajnieram Viernieram Faśbinderam u 1980 hodzie. Druhi — Burchanam Kurbani ŭ 2020-m. Abodva vartyja. I abodva dajuć mahčymaść złavić «duch Bierlina».
Bierlinski sabor (niam. Berliner Dom) — najvialikšaja pratestanckaja carkva Hiermanii i adna ź vizitovak horada. U svoj čas sabor źjaŭlaŭsia pachavalniaj karaleŭskaj dynastyi Hahiencolernaŭ i prydvornaj carkvoj kajzieraŭ.
Fota freepik.
Muziejny vostraŭ (niam. Museumsinsel) — častka vostrava Špreinziel na race Špreje, na jakoj raźmieščana piać viadomych na ŭvieś śviet muziejaŭ.
U Starym muziei pobač z saboram raźmieščana kalekcyja pradmietaŭ mastactva antyčnaści. U Novym muziei možna pahladzieć na Jehipieckuju kalekcyju i pradmiety dahistaryčnaha pieryjadu sa znajomym z padručnikaŭ biustam Niefiercici.
Wikimedia commons
Muziej Bode słavicca kalekcyjaj vizantyjskaha mastactva, a taksama siaredniaviečnymi statujami i manietami.
U Staroj nacyjanalnaj halerei vystaŭlajucca tvory mastactva XIX stahodździa z Fondu pruskaj kulturnaj spadčyny.
Staraja nacyjanalnaja halereja. Fota Jahora Chavanskaha
A ŭ troch karpusach Pierhamskaha muzieja mieścicca ŭnikalnaja kalekcyja antyčnaha i isłamskaha mastactva, a taksama muziej azijackaj kultury. Tut možna pahladzieć na Pierhamski ałtar, Vaviłonskija varoty Ištar, varoty Mileckaha rynku i na inšyja ŭnikalnyja ekspanaty.
Varoty Ištar u Pierhamskim muziei. Fota Jahora Chavanskaha
Bulvar Unter-den-Linden (niam. Unter den Linden) — adna z najbolš znakamitych vulic u śviecie. Jaje nazva pierakładajecca jak «Pad lipami», bo vialiki kurfiurst Frydrych Vilhielm niekali zahadaŭ vysadzić uzdoŭž darohi, pa jakoj jon jeździŭ na palavańnie, lipavyja drevy. Miła, kali hałoŭnaja vulica tvajho horada nazyvajecca nie Lenina ci Savieckaja, a «Pad lipami», praŭda?
Bulvar Unter-den-Linden (niam. Unter den Linden) — adna z najbolš znakamitych vulic u śviecie. wikimedia commons
Na Unter-den-Linden znachodziacca Bierlinskaja dziaržaŭnaja opiera, histaryčny muziej, Biebielpłac — miesca pamiaci, na im nacysty palili knihi, — muziej madam Ciuso, a taksama niekalki staražytnych pałacaŭ. Bulvar kančajecca Paryžskaj płoščaj, na jakoj znachodziacca Brandenburhskija varoty.
Brandenburhskija varoty — hałoŭny simvał stalicy Hiermanii, pabudavany z kamieniu-piasčaniku ŭ XVIII stahodździ. Na viaršyni kłasičnaha zbudavańnia znachodzicca šaścimietrovaja kvadryha, jakuju ŭ 1806 hodzie Napaleon zabraŭ u Paryž. Paśla bitvy pad Vaterłoa bahinia Viktoryja viarnułasia dadomu, a ŭ jaje rukach źjaviŭsia žalezny kryž.
Brandenburhskija varoty i Bierlinskaja ściana. Červień 1988 hoda. bundesarchiv
Bierlinskaja ściana prachodziła prosta za varotami (jany znachodzilisia va Uschodnim Bierlinie), u tym miescy jana była nižejšaj i taŭściejšaj, kab tanki nie mahli prarvacca.
Rejchstah (niam. Reichstag) — budynak, dzie zasiadaje niamiecki parłamient, jaki ciapier zaviecca Bundestaham. Tudy moža patrapić luby čałaviek absalutna biaspłatna, treba tolki zarehistravacca na sajcie.
Paśla razvału ściany architektar Norman Foster rekanstrujavaŭ budynak XIX stahodździa, zrabiŭšy ŭ im unikalny šklany kupał ź lustranymi panelami, jakija rehulujuć aśviatleńnie zały pasiadžeńniaŭ. Abaviazkova naviedajcie: asałoda architektury.
Ścieny staryja, a ŭnutry — usio absalutna sučasna. Budynak Rejchstaha, u jakim ciapier pracuje Bundestah. wikimedia commons
Bulvar Kurfiurstendam — jaho pravobrazam byli paryžskija Jelisiejskija pali. Ulubionaje miesca dla špacyraŭ miascovych žycharoŭ i šopinhu ŭ brendavych kramach. Na bulvary znachodzicca miemaryjalnaja carkva kajziera Vilhielma, jakuju paśla bambiožki ŭ 1943 hodzie vyrašyli nie adnaŭlać. Niedaloka mieścicca šykoŭny zaapark.
Carkvu bierlincy nazyvajuć «Dziravy zub». Jaje nie adnaŭlali paśla bambiožki 1943 hoda. Fota Jahora Chavanskaha
Patsdamskaja płošča (niam. Potsdamer Platz) — paśla Druhoj suśvietnaj mienavita tut prachodziła miaža troch akupacyjnych siektaraŭ. Uźviadzieńnie ściany pakinuła ad niekali važnaha transpartnaha vuzła pusteču.
Paśla abjadnańnia Hiermanii suśvietnyja karparacyi zabudavali kvartał zvyšsučasnymi chmaračosami i handlovymi centrami, a pra trahičnuju minuŭščynu nahadvajuć tolki reštki ściany. Na adnym z kavałkaŭ jaje ciapier źjavilisia hrafici salidarnaści ź biełarusami.
Architektura Patsdamierpłac — bujstva koleraŭ, šmat śviatła. depositphotos.com by Sepavone
East Side Gallery — najvialikšy z zachavanych frahmientaŭ Bierlinskaj ściany ŭ rajonie Frydrychschajn-Krojcbierh, pieratvorany ŭ samuju viadomuju halereju pad adkrytym niebam. Uviesnu 1990 hoda na kavałku daŭžynioj u 1316 mietraŭ źjavilisia 106 stryt-artaŭ, na jakich byli adlustravanyja važnyja palityčnyja padziei Hiermanii. Kruty pomnik mastactva kanca XX stahodździa.
Bierhchajn (niam. Berghain) — adzin z najbolš znakamitych načnych kłubaŭ u śviecie, jaki mieścicca ŭ budynku byłoj elektrastancyi. Słavicca mnostvam mifaŭ, žorstkimi patrabavańniami da dreskodu i viečarynkami, što doŭžacca pa niekalki sutak. Praz karanavirus časova pieraŭtvaryŭsia ŭ art-prastoru. dw.com
Ściana pamiž Uschodam i Zachadam
Paśla pieramohi nad nacyzmam Bierlin, jak i ŭsia terytoryja Hiermanii, byŭ padzieleny sajuźnikami na čatyry častki. SSSR zabraŭ sabie ŭschod, a ZŠA, Vialikabrytanii i Francyi dastalisia zachodnija rajony.
U 1949 hodzie na terytoryi padzielenaj krainy źjavilisia dźvie hiermanskija respubliki, zrabiŭšy Zachodni Bierlin horadam-dziaržavaj, całkam akružanym sacyjalistyčnaj HDR. Niahledziačy na adasoblenaść ad astatniaj krainy, horad mieŭ vysoki ŭzrovień žyćcia i šmat demakratyčnych svabod.
U časy chałodnaj vajny z radarnaj stancyi Tojfielbierh amierykancy prasłuchoŭvali HDR. Ciapier budynki addali pad kulturny chab. Tut možna pabačyć nieźličonyja hrafici. earthtrekkers.com
Z 1949 pa 1961 hod praz Zachodni Bierlin na zachad źbiehli 2,5 miljona žycharoŭ HDR (kožny šosty!). Tamu nočču 13 žniŭnia 1961 hoda, na čarhovym vitku eskałacyi chałodnaj vajny, pačałosia ŭźviadzieńnie Bierlinskaj ściany. Bietonnaja aharodža z kalučym drotam, ziemlanymi ravami, supraćtankavaj abaronaj i 302 vartavymi vyškami kalcom achapiła Zachodni Bierlin na 28 hadoŭ.
Sotni damoŭ, što prylahali da ściany, byli raśsielenyja i zrujnavanyja, u inšych budynkach zakłali vokny, jakija vychodzili na zachodniuju častku. Akazalisia abarvanymi telefonnyja linii i linii hramadskaha transpartu, pałamanyja losy tysiač siemjaŭ.
Ludzi kapali tuneli, pieralatali ścianu na deltapłanach i pavietranych šarach, taranili jaje buldozieram, kab vyrvacca ŭ volny śviet. Usiaho za 28 hadoŭ źbiehčy ŭdałosia 5 tysiačam čałaviek.
Pry hetym 140 čałaviek zahinuła pry sprobach uciokaŭ, siarod ich 8 pahraničnikaŭ HDR. Bolš za 200 čałaviek byli paranienyja padčas sproby ŭciokaŭ, zvyš 3 tysiač — aryštavanyja. U turmach jany traplali ŭ ruki Štazi (ministerstva dziaržbiaśpieki), jakija katavali viaźniaŭ fizična i psichałahična. Heta značyć, kali ty chacieŭ uciačy, šancy ŭ ciabie byli fifci-fifci. Kožny druhi papadaŭ u ruki orhanaŭ.
Jašče adzin muziej Bierlinskaj ściany znachodzicca pobač ź viadomym čekpojntam «Čarli» (anhł. Checkpoint Charlie) na byłoj miažy savieckaha i amierykanskaha siektaraŭ. Tam sabranyja rečy, jakija vykarystoŭvalisia dla ŭciokaŭ.
KPP «Čarli» zachavali takim, jakim jon byŭ padčas padziełu Bierlina na Zachodni i Uschodni: ź miachami ź piaskom. Ale vakoł panuje atmaśfiera turystyčnaha trešu. depositphotos.com by Vogelsp
Cikava, što HDR aktyŭna tarhavałasia z FRH adnosna palitviaźniaŭ i inšych svaich hramadzian, za dazvoł na vyjezd jakich dabivałasia roznych sastupak. Zachodnija niemcy niejki čas nie skupilisia, płacili, faktyčna vykuplali palitviaźniaŭ. Heta dazvoliła źjechać z adnoj Hiermanii ŭ inšuju jašče niekalkim tysiačam niemcaŭ.
«Ich bin ein Berliner» («Ja bierliniec») — pramaŭlaŭ u 1963 hodzie Džon Kienedzi, a ŭ 1987- m inšy amierykanski prezident, Ronald Rejhan, zaklikaŭ Michaiła Harbačova razburyć hetu ścianu.
Demantaž ściany la Brandenburhskich varot 21 śniežnia 1989 hoda. Ale doŭhačakanaje padzieńnie adbyłosia davoli prazaična. wikimedia commons
Hramadzianam HDR było zabaroniena jeździć u kapitalistyčnyja krainy, ale jany mahli vandravać u krainy sacłahiera. Pad upłyvam savieckaj pierabudovy kiraŭnictva Vienhryi ŭ mai 1989 hoda adkryła miažu z Aŭstryjaj. Tudy rynulisia tysiačy ŭschodnich niemcaŭ, kab paśla prarvacca ŭ FRH. Vosieńniu praces staŭ niekantralavanym: na zachad uciakali adusiul. Ściana straciła praktyčny sens.
A paśla ŭ HDR pačalisia masavyja mirnyja akcyi pratestu, vynikam čaho stała adchileńnie ad ułady Erycha Chonekiera, jaki kiravaŭ Uschodniaj Hiermanijaj 18 hadoŭ. Novaje kiraŭnictva sprabavała libieralizavać pieramiaščeńni hramadzian. Płanavałasia zachavać biurakratyčnuju ciahaninu, kab uziać praces pad kantrol, i 9 listapada pa telebačańni było abjaŭlena, što va ŭschodnich niemcaŭ ciapier jość mahčymaść nieadkładna vyjazdžać za miažu. Miljony čałaviek pačali ściakacca da miežaŭ HDR i ściany ŭ Bierlinie. Pahraničniki nie stali čynić pieraškod. Mury ruchnuli.
Śledčy izalatar Štazi staŭ častkaj muzieja dyktatury. depositphotos.com by Celiafoto
3 kastryčnika 1990 hoda HDR i FRH aficyjna abjadnalisia, a ad Bierlinskaj ściany zachavalisia tolki nievialikija frahmienty na pamiać naščadkam.
Horad-kasmapalit
U siaredzinie 1950-ch ekanomicy FRH, jakaja imkliva adnaŭlałasia paśla vajny, brakavała pracoŭnych ruk. Tamu ŭ krainu pačali zaprašać rabočych z Turcyi, Hrecyi, Maroka i inšych krain dla pracy na miascovych pradpryjemstvach.
Wikimedia commons
Z-za kryzisu ŭ 1973-m hety praces spyniŭsia, ale na toj momant u FRH užo pierajechała bolš za 2,5 miljona hastarbajtaraŭ. Bolšaść ź ich zastałasia ŭ Hiermanii.
Mihranty z poŭdnia aktyŭna jechali i ŭ Zachodni Bierlin. Tut jany sialilisia ŭ nieprestyžnych rajonach kala Ściany, dzie žytło kaštavała najmienš: Krojcbierh, Nojkioln, Vedzinh i inšych.
Paralelna ŭ HDR zaprašalisia rabočyja z sacyjalistyčnych krain Azii i Afryki: Vjetnama, Mazambika, Anhoły. Ale jany paśla skančeńnia časovych kantraktaŭ zbolšaha adpraŭlalisia dadomu.
Druhaja chvala imihracyi ŭ Hiermaniju prypała na kaniec 1980- ch — pačatak 1990-ch: razvaliŭsia sacyjalistyčny błok, pačalisia vojny na Bałkanach i Blizkim Uschodzie, ludzi sprabavali šukać lepšaj doli na čužynie. Siońnia FRH aktyŭna prymaje biežancaŭ ź Siryi, Iraka i Afryki.
Hrafici ŭ rajonie Vedzinh, dzie vyraśli braty Baatenhi: starejšy Džordž staŭ repieram, a Kievin-Pryns i Žerom — suśvietna viadomymi futbalistami. weddingweiser.de
Mihranty ci ich naščadki składajuć 24% nasielnictva Hiermanii, u asnoŭnym jany kancentrujucca ŭ vialikich haradach. Ale, nasupierak stereatypam, bolšaść ź ich — biełyja mihranty. 3,3% nasielnictva — niemcy-repatryjanty z Rasii, Rumynii, Kazachstana. 2,5%, abo 2,1 młn, — palaki. Vychadcaŭ z Turcyi, Siryi, Uschodu i Afryki — usiaho 6% ad nasielnictva, abo čaćviortaja častka ad ahulnaj kolkaści mihrantaŭ.
Ułady sprabujuć vyrašać prablemy, źviazanyja ź pierasialencami i sacyjalizavać ich, adbyvajecca džentryfikacyja mihranckich rajonaŭ. Jany stanoviacca bolš prestyžnymi, a nacyjanalny skład žycharoŭ mianiajecca.
Horad raznastajnaści
Jość harady, dzie ŭsio adnolkavaje. A tut možna adšukać viehanski kirmaš i błyšyny rynak, naviedać futbolnuju hulniu šostaj lihi pamiž kamandaj emihrantaŭ i kłubam, jaki byŭ zasnavany 130 hadoŭ tamu, ci ŭ hłybini kvartała siarod panelek znajści staražytnuju carkvu.
depositphotos.com by Efesenko
Viedajecie, čamu Bundeskancylaryja absadžanaja dzikim vinahradam? Tamu što hetaja raślina i ŭpryhožvaje, i źbierahaje enierhiju. Letam jaje hustaja listota abaraniaje budynak ad sonca i śpioki. Vosieńniu liście piakuča-pryhožaje, z rubinava-malinavymi pieralivami. A zimoju absypajecca i nie pieraškadžaje soncu nahravać budynak. Bierlin — horad raskošnaj, kanceptualnaj sučasnaj architektury, pry sutyknieńni ź jakoj pieražyvaješ nie tolki estetyčnaje, ale i intelektualnaje ŭzrušeńnie. Na fota: unutrany dvoryk Bundeskancylaryi i piešachodnaja zona kala jaje.
Niekatorych biełarusaŭ Bierlin spačatku šakuje, bo jon daloki ad stereatypaŭ pra niamiecki paradak: hrafici na kožnym domie, kinutyja la słupoŭ rovary, biazdomnyja śpiać pad mastami. Bierlin taki: u im mnohaje dazvolena.
Murał polskaj mastački Natalli Rak kala Hiorlicerparku. pinterest.com
Blizki śviet
Pryvabnym turystyčnym kirunkam dla biełarusaŭ Bierlin robić hieahrafičnaja blizkaść i padobny klimat. Leta ŭ Bierlinie — jak u Minsku, a zima i viasna na hradusy 4—5 ciaplejšyja.
Hierbavaja žyvioła ŭ Bierlina źjaviłasia dziakujučy brandenburhskamu markhrafu Albrechtu I pa mianušcy Miadźviedź, jaki žyŭ u CHII stahodździ. Voś užo amal 750 hadoŭ miška ŭ roznych varyjacyjach zastajecca na hierbie Bierlina. Byvaje, što navat pachodžańnie nazvy horada źviazvajuć ź niamieckim słovam Bär — miadźviedź. Nibyta pieršy skład — Ber — pajšoŭ ad hetaha słova. «Załaty miadźviedź» źjaŭlajecca ŭznaharodaj Bierlinskaha kinafiestyvalu, a pa ŭsich rajonach raskidanyja razmalavanyja statui bierlinskaha miški. Takija ž z 2004 hoda vandrujuć pa ŭsim śviecie ŭ ramkach mižnarodnaj vystavy United Buddy Bears. Fota Jahora Chavanskaha
Aeraport-miem
Adkryty vosieńniu 2020 hoda Bierlin-Brandenburh — redki prykład niamieckaj technałahičnaj hańby. Pamyłki ŭ prajektavańni, biurakratyja i karupcyja raściahnuli budaŭnictva na 14 hadoŭ.
Pieršapačatkova adkryćcio aeraporta było zapłanavana na maj 2012 hoda. Duty-free rasstaŭlali tavary pa palicach, a ŭ restarany zavozili abstalavańnie (paśla ŭ presie takuju reakcyju nazavuć fienomienam admaŭleńnia rečaisnaści): tym časam budkantrol, jaki prachodziŭ u toj ža čas, vyjaviŭ bolš za 120 tysiač defiektaŭ. Adzinaje, što spraŭna pracavała, — padziemny čyhunačny vakzał, dzie pusty ciahnik štodnia haniaŭ pavietra.
Narešcie, ŭ minułym hodzie Bierlin-Brandenburh byŭ adkryty, pakłaŭšy kaniec žartam kštałtu «Teraryst, jaki pavinien byŭ uzarvać bierlinski aeraport, pamior ad staraści». Ciapier heta adziny aeravakzał niamieckaj stalicy.
Futbolnaja kultura
U Bundeślizie hulajuć dźvie staličnyja kamandy: «Hierta» i «Unijon». Jany nie mohuć pachvalicca tytułami, ale słaviacca šykoŭnaj fanackaj padtrymkaj.
Fanaty «Unijona» ŭ dziejańni. U Hiermanii heta norma. Fota Jahora Chavanskaha
«Unijon» z pramysłovaha rajona Kiopienik (adsiul niefarmalnaja nazva kamandy «žaleznyja») u časy HDR abjadnaŭ na trybunach rabaciah, niefarmałaŭ i dysidentaŭ. U 1990-ja fanaty «čyrvona-biełych» ładzili maršy praz Brandenburhskija varoty, źviartajučy ŭvahu hramadskaści na finansavyja prablemy kłuba. U nulavyja jany zarablali hrošy kłubu, zdajučy kroŭ, a taksama biaspłatna pracavali padčas rekanstrukcyi stadyjona.
Trapić na chatni matč «Unijona» amal niemahčyma: kolkaść siabroŭ fan-kłuba značna pieravyšaje kolkaść miescaŭ na trybunach.
Mienavita zaŭziatary «žaleznych» raspačali tradycyju kaladnych śpievaŭ na trybunach, jakuju padchapili i inšyja kłuby. Fota Jahora Chavanskaha
Prablema z volnymi miescami jość u «Hierty», krychu bolš papularnaj za «Unijon». Kłub hulaje na Alimpijaštadyjonie (niam. Olympiastadion), jaki byŭ pabudavany pierad Alimpijskimi hulniami 1936 hoda. Manumientalnaje zbudavańnie pamiataje Adolfa Hitlera i Džesi Oŭensa, epičny ŭdar Zinedzina Zidana hałavoj u hrudzi Marka Materacy ŭ finale čempijanatu śvietu ŭ 2006-m, a taksama suśvietny rekord Usejna Bołta ŭ biehu na 100 mietraŭ. Niahledziačy na ŭsie namahańni fanataŭ, całkam trybuny zapaŭniajucca chiba što na matčy suprać «Bavaryi».
Alimpijaštadyjon. wikimedia commons
Kali vam nie pašancuje trapić na matč Bundeślihi, nie varta adčajvacca. Dziasiatki staličnych kłubaŭ hulajuć štotydzień na roznych prystupkach niamieckaj futbolnaj piramidy i majuć salidnuju padtrymku. Tut kožny moža abrać niešta na svoj hust: emihranty, «osi» (vychadcy z HDR), antyfašysty ci staramodnyja bierlincy, jakija nie zdradžvajuć kłubu z rodnaha rajona.
Bierlin — radzima šaŭrmy
Dziakujučy zamiežnikam, u Bierlinie źjavilisia svaje kulinarnyja fiški. Kulinarnaj vizitoŭkaj Bierlina źjaŭlajucca karyvurst (niam. Currywurst) i donier kiebab (niam. Döner kebab).
U 1949- m hodzie ŭładalnica zakusačnaj u brytanskim akupacyjnym siektary Hierta Chojvier prydumała aryhinalny sous da tradycyjnych kaŭbasak: jana dadała ŭ kietčup vustarski sous i kary, jakija źjavilisia ŭ Bierlinie z brytanskimi sałdatami.
Kiłbaski z kary. Depositphotos.com by Katyjay
Strava stała nadzvyčajna papularnaj daloka za miežami horada. U Bierlinie niekatory čas isnavaŭ muziej karyvursta, a na miescy toj samaj zakusačnaj udziačnyja naščadki pasialili miemaryjalnuju došku.
Kankurencyju kaŭbascy z sousam siońnia składaje donier kiebab. Vy nie pavierycie, ale toje, što my pryvykli nazyvać šaŭrmoj, prydumali ŭ Bierlinie tureckija hastarbajtary ŭ 1971 hodzie.
Tradycyjnuju stravu z absmažanaha miasa z harodninaj i sousam jany prydumali pakłaści ŭ pitu ci zaviarnuć u łavaš, kab jaje možna było lohka jeści. Siońnia ŭ Bierlinie bolš šaŭrmiarniaŭ, čym u Stambule.
Šaŭrma. Depositphotos.com by Paulistano
Sparža
Kiebaby i šaŭrma — heta kruta dla pierakusu. Ale kłasičnaja bierlinskaja strava — heta sparža. A siezon sparžy karotki: maj i pačatak červienia. Kali viasna ciopłaja, sparža vyrastaje raniej, kali poźniaja — paźniej.
U sparžy jaduć rastki — jany dalikatesnyja, pakul nie bačyli sonca. Jak tolki vybjucca z barazion na śviatło, robicca vałaknistymi — nie ŭjeści.
Łasoś sa sparžaj. Depositphotos.com by Rafalstachura
Niemcy nastolki lubiać sparžu, što dla atrymańnia rańnich pabiehaŭ tut robiać pali z padziemnym padahrevam.
Jaje jaduć jak asobna, tak i ź jaječniaj, u supach, z pastaj, u pirahach.
Hatavać sparžu prosta: jaje varać 2—3 chviliny, da miakkaści.
