Jak vyraśli ceny?
Indeks cen na pradukty charčavańnia ŭ vieraśni skłaŭ u siarednim 130 punktaŭ, što na 1,2% bolš, čym u žniŭni, i na 32,8% vyšej, čym u vieraśni 2020 hoda.
Hety indeks raźličvajecca štomiesiačna, jon dapamahaje adsočvać źmieny mižnarodnych cen na samyja papularnyja charčovyja tavary (cukar, alej, zbožža, miasa i małako).
Indeks raźličvajecca na asnovie paraŭnańnia ciapierašnich faktyčnych cen ź siarednimi cenami na pradukty charčavańnia ŭ pieryjad z 2002 pa 2004 hod. Jon dazvalaje acanić, nakolki pradukty charčavańnia dastupnyja dla ludziej.
Siońniašni indeks pakazvaje, što ceny na pradukty pabili rekordy 2011 hoda, kali łancužok prablem z praduktami charčavańnia ŭ vyniku pryvioŭ da biesparadkaŭ i Arabskaj viasny.
Heta aznačaje, što ciapier składaniej za ŭsio kupić pradukty charčavańnia na mižnarodnym rynku za ŭvieś čas uliku hetych cen (z 1961 hoda).
Adzinymi vyklučeńniami źjaŭlajucca chiba što 1974 i 1975 hady. Tady pradukty padaraželi na fonie naftavaha kryzisu 1973 hoda, kali arabskija krainy ŭviali embarha na pastaŭki nafty zachodnim krainam, što padtrymali Izrail u vajnie Sudnaha dnia.
Vieraśnioŭski rost cen na pradukty charčavańnia abumoŭleny pieravažna zbožžam i alejami, pry hetym ceny na małočnyja pradukty i cukar taksama vyraśli, a voś ceny na miasa zastalisia stabilnymi.
Fota Nadziei Bužan.
Adna z pryčyn rostu cen na zbožža — adnaŭleńnie Kitaja paśla afrykanskaj čumy śviniej
Indeks cen na zbožžavyja składaje 132,5 punkta, heta samy vysoki pakazčyk z 2011 hoda. U vieraśni jon pavialičyŭsia na 2% u paraŭnańni sa žniŭniem.
Ceny na kukuruzu padnialisia za hod na 38%. Za apošni miesiac jany amal prypynili svoj rost: dobry ŭradžaj u ZŠA i Ukrainie dadaŭ upeŭnienaści rynku.
Suśvietnyja ceny na pšanicu vyraśli amal na 4% za miesiac i na 41% za hod.
Na rost cen paŭpłyvali abmiežavańni na ekspart pšanicy hałoŭnymi eksparciorami, a taksama vysoki popyt. Pavodle FAO, vytvorčaść zbožžavych budzie adstavać ad popytu.
Suśvietnaja vytvorčaść zbožžavych u 2021 hodzie, jak čakajecca, dasiahnie rekordnaha ŭzroŭniu 2,8 miljarda ton, ale heta mienš, čym patrabuje rynak.
Adna z pryčyn takoha popytu na zbožža — adnaŭleńnie Kitaja paśla afrykanskaj čumy śviniej. U 2018 hodzie epidemija źniščyła pałovu 440-miljonnaha statka, jaki mieŭsia ŭ krainie. Ciapier ža Kitaj adnaŭlaje svajo pahałoŭje šalonymi tempami, impartujučy vielizarnuju kolkaść zbožža na kambikorm śviniam.
Cukar i alei padaražali z-za rostu cen na etanoł i naftu
Indeks raślinnych alejaŭ vyras da 168,6 punkta, što źjaŭlajecca samym vysokim pakazčykam z 2003 hoda. Indeks cen na raślinny alej vyras na 1,7% za miesiac, i prykładna na 60% za hod.
Mižnarodnyja ceny na palmavy alej rastuć treci miesiac zapar, dasiahnuŭšy 10-hadovaha maksimumu. Ustojlivy popyt supaŭ sa słabaj vytvorčaściu ŭ Małajzii z-za niedachopu pracoŭnaj siły.
Ceny na palmavy alej jašče bolš vyraśli ŭ pačatku kastryčnika z-za rekordnych za apošnija hady cen na syruju naftu. Raślinny alej vykarystoŭvajecca ŭ bijadyzielnym palivie, tamu jaho košt źviazany z koštam nafty.
Suśvietnyja ceny na rapsavy alej taksama prykmietna vyraśli, u toj čas jak kaciroŭki sojevaha i słaniečnikavaha aleju źnizilisia.
Cukrovy indeks staŭ samym vysokim z 2012 hoda z-za praciahłych zasuch i marazoŭ u Brazilii — najbujniejšym eksparciory cukru. Indeks cen na cukar vyras na 0,5% za miesiac i na 53,5% za hod.
Rost cen na cukar vyklikany jašče i vysokimi cenami na etanoł u Brazilii: z cukrovaha tryśniahu robiać nie tolki cukar, ale i bijapaliva. Vytvorcam ciapier vyhadna adpraŭlać tryśnioh na pierapracoŭku ŭ etanoł, a nie na cukrovyja zavody.
Košty na suchoje małako vyraśli taksama z-za popytu Kitaja
Indeks cen na małočnyja pradukty vyras na 1,5% u paraŭnańni sa žniŭniem. Asabliva mocna vyraśli ceny na śmietankovaje masła.
Ceny na suchoje małako ŭ Novaj Ziełandyi dasiahali 4364 dalaraŭ za tonu, heta samy vysoki ŭzrovień z 2014 hoda.
Fota Nadziei Bužan.
Adna z pryčyn takoj situacyi — vysoki popyt Kitaja. Kitaj što jość mocy sprabuje pavialičyć ŭnutranuju vytvorčaść małaka, ale heta ciažka zrabić na fonie vysokich cen na sojevyja baby i kukuruzu, jakimi kormiać žyvioł.
Indeks cen na miasa ŭ vieraśni praktyčna nie źmianiŭsia ŭ paraŭnańni z papiarednim miesiacam i vyras na 26,3% za hod. Ceny na baraninu i jałavičynu vyraśli, u toj čas jak ceny na miasa ptuški i śvininu źnizilisia.
Fota Nadziei Bužan.
Važna, što sielskahaspadarčyja raśliny vykarystoŭvajucca nie tolki dla ježy. Vysokija ceny na pradukty — hłabalnaja prablema, jakaja ŭpłyvaje nie tolki na vaš racyjon u talercy.
Naprykład, u ZŠA tolki kala čverci ŭradžaju kukuruzy pieratvarajecca ŭ ježu dla ludziej. Kala 40% pieratvarajecca ŭ etanoł dla źmiešvańnia ź bienzinam, a jašče tracina vykarystoŭvajecca dla kormu žyvioł.
Anałahična ŭ jakaści paliva mohuć vykarystoŭvacca cukrovy tryśnioh, raślinnyja alei i inšyja kultury.
Jak ceny na haz źviazanyja z cenami na ježu?
Ciapier imkliva rastuć ceny nie tolki na pradukty charčavańnia. Śviet sutyknuŭsia taksama ź niedachopam kampjutarnych čypaŭ, enierhietyčnym kryzisam u Kitai i rekordnymi cenami na haz u Jeŭropie. I voś hety enierhietyčny kryzis upłyvaje nie tolki na rachunki za aciapleńnie. Rost koštaŭ na haz i elektraenierhiju aznačaje i padaražańnie ježy.
Zavobłačnyja ceny na pryrodny haz pavialičvajuć canu na ŭhnajeńni, i heta pavieličeńnie laža na plečy spažyŭcoŭ.
Pryrodny haz źjaŭlajecca klučavoj syravinaj dla vytvorčaści niekatorych najbolš raspaŭsiudžanych štučnych uhnajeńniaŭ, takich jak karbamid i nitrat amoniju. Fiermiery vykarystoŭvajuć ich dla pavieličeńnia ŭradžajnaści.
Fota Nadziei Bužan.
Ceny na ŭhnajeńni vyraśli amal udvaja za hod. Ciapier z-za rezkaha rostu koštu haza tracina jeŭrapiejskich zavodaŭ pa vytvorčaści ŭhnajeńniaŭ i amijaku albo začyniłasia, albo časova skaraciła vytvorčaść.
Sapraŭdny rost cen na pradukty, mahčyma, jašče navat nie pačaŭsia, pakolki fiermiery ŭ asnoŭnym vykarystoŭvajuć uhnajeńni viasnoj, a nie ŭvosień.
Ale ŭ roście cen na ŭhnajeńni vinavaty nie tolki darahi haz. Z-za štarmoŭ u kancy leta na ŭźbiarežžy Mieksikanskaha zaliva ZŠA zakrylisia niekatoryja zavody, u tym liku najbujniejšy ŭ śviecie azotny kompleks kampanii CF Industries Holdings Inc.
Daražejšaja dastaŭka
Daražejuć pradukty i praz pavieličeńnie transpartnych vydatkaŭ. Za apošni hod taryfy na marskija pieravozki pavialičylisia ŭ razy.
Pavieličeńnie transpartnych vydatkaŭ upłyvaje na toje, kolki my płacim za ježu ŭ kramach i restaranach.
I tut vinavaty kavid
Niedachop pracoŭnaj siły ŭ vyniku pandemii pryvioŭ da skaračeńnia kolkaści rabotnikaŭ, zaniatych vyroščvańniem, zboram uradžaju, pierapracoŭkaj i raźmierkavańniem praduktaŭ charčavańnia. Heta taksama ciśnie na ceny.
Kavidnyja łakdaŭny pryviali da chaosu ŭ łancužkach pastavak, pavyšajučy ceny. Kantejnieraŭ dla pastavak nie staje, i mnohija samaloty i karabli zastajucca ŭ aeraportach i partach, što zapavolvaje pieravozku śviežych praduktaŭ.
Situacyja admietnaja tym, što niejkaha istotnaha deficytu praduktaŭ nie isnuje. Hałoŭnaja prablema ŭ tym, što mnohija z hetych praduktaŭ znachodziacca nie na svaim miescy, u partach.
Razvalenyja łancužki pastavak pavialičyli košt pieramiaščeńnia zbožža pamiž asnoŭnymi rynkami bolš čym udvaja ŭ paraŭnańni z dakavidnymi časami. Niekatoryja bujnyja ekanomiki pačynajuć ažyvać pa miery baraćby z kavidam, ale ŭ pieravozkach dahetul panuje chaos.
Fota Nadziei Bužan.
Pa miery taho, jak pačała adnaŭlacca postłakdaŭnaja ekanomika, pačali ažyvać i transpartnyja pieravozki. Kiroŭcy viarnulisia na darohi ZŠA i Jeŭropy, što rezka pavialičyła popyt na bijapaliva. Hetamu rostu asabliva spryjali nizkija zapasy palmavaha aleju, ź jakoha robiać bijapaliva.
I klimat
Nadvorje, padobna, było sioleta najbolšym čyńnikam pavyšeńnia cen.
Haračaje i suchoje nadvorje ŭ Paŭnočnaj Amierycy, marazy i mocnaja zasucha ŭ Brazilii (asnoŭnym pastaŭščyku cukru, kavy i karmoŭ dla žyvioł va ŭsim śviecie), zasucha ŭ Kitai — usio heta paŭpłyvała na ceny.
Čałaviectva ŭsio jašče vielmi mocna zaležyć ad nadvorja i nie zaŭsiody moža spraŭlacca ź niepradkazalnaj i niespryjalnaj niepahadździu.
Zasuchi ŭ Łacinskaj Amierycy byli asabliva mocnyja. Brazilija pieražyvała samuju mocnuju zasuchu za 91 hod. Straty niasie nie tolki sielskaja haspadarka, ale i hidraenierhietyka. Vytvorčaść hidraelektraenierhii skaraciłasia na 35% u krainie, dzie 70% elektraenierhii hienierujecca na HES. Ceny na jałavičynu ŭ Brazilii vyraśli na 43%.
U Arhiencinie — najbujniejšym vytvorcy sojevych baboŭ — uradžaj źniziŭsia na 10%. Karmoŭ dla žyvioły ŭ deficycie, što spryjaje rostu cen na jałavičynu.
U Parahvai raka Parana znachodzicca na 3 mietry nižej svajho narmalnaha ŭzroŭniu. Heta vielizarnaja prablema dla krainy, tamu što raka źjaŭlajecca asnoŭnym transpartnym kanałam u krainie, jakaja nie maje vychadu da mora: 85% źniešniaha handlu ažyćciaŭlajecca pa race.
U Mieksicy 70% terytoryi krainy pakutuje ad zasuchi, i Miechika pahražaje niedachop vodazabieśpiačeńnia.
U Złučanych Štatach Paŭnočnaja i Paŭdniovaja Dakota pieražyli rekordna vysokija tempieratury i zasuchu.
Vytvorčaść pšanicy sioleta ŭpała na 40 pracentaŭ u paŭnočnych raŭninach i na paŭnočnym zachadzie. Uradžaj ćviordaj pšanicy (jakaja zvyčajna vykarystoŭvajecca ŭ makaronnych vyrabach) u Złučanych Štatach skaraciŭsia amal u 2 razy.
Ad rekordnych chaładoŭ u Techasie paciarpieli jak charčovyja kultury, tak i bydła. Niepahadź źniščyła praduktaŭ na 600 miljonaŭ dalaraŭ, u tym liku zielaninu, cybulu i cytrusavyja (limony, łajmy i hrejpfruty).
Ciarpiać u pieršuju čarhu biednyja
Dla jeŭrapiejcaŭ i amierykancaŭ pavyšeńnie cen na pradukty aznačaje toje, što ichniaja ŭlubionaja pasta ci stronha buduć kaštavać bolš u mahazinie ci restaranie. A voś dla žycharoŭ słabaraźvitych krain nastupstvy buduć surjoźniejšyja.
Ad ciapierašniaj situacyi paciarpiać u pieršuju čarhu biednyja krainy, hramadzianie jakich addajuć na ježu značnuju častku svajho dachodu. Biednyja krainy macniej paciarpieli ad pandemii kavidu, jakaja ŭskładniła mabilnaść nasielnictva i pahoršyła situacyju na rynku pracy. Ludzi stali biadniejšymi, a ciapier jašče i pradukty stali daražejšymi.
Fota Flickr.
Košyk ź dziesiaci asnoŭnych praduktaŭ charčavańnia abychodzicca siaredniestatystyčnamu aŭstralijcu prykładna ŭ adnu hadzinu pracy. A voś u Siryi cana takoha košyku ekvivalentna trochdzionnaj pracy. U Paŭdniovym Sudanie dla apłaty hetaha košyka siaredniestatystyčnamu rabotniku patrabujecca vosiem dzion pracy.
Prablema nie tolki ŭ tym, što ježa stanie jašče bolš niedastupnaj žycharam biednych krain. Padaražańnie budzie mieć kałasalnyja palityčnyja i sacyjalnyja nastupstvy. Nahadajem, što mienavita rost cen na chleb staŭ adnoj z hałoŭnych pryčyn Arabskaj viasny ŭ 2011 hodzie.
Isnuje ryzyka biesparadkaŭ, paŭstańniaŭ, revalucyj i vojnaŭ. Prynamsi 155 miljonaŭ čałaviek sutyknulisia z vostrym hoładam letaś — na 20 miljonaŭ bolš, čym u 2019 hodzie.
Ludzi nie prosta buntujuć z-za ježy, jany paŭstajuć suprać niespraviadlivaści, jakaja abmiažoŭvaje ich prava na dastupnaje charčavańnie. Złyja, hałodnyja hramadzianie, jak praviła, nie siadziać spakojna, tak było i ŭ Staražytnym Rymie, i ŭ Pietrahradzie ŭ 1917 hodzie, i na niadaŭnich pratestach na Kubie.
Vysokija ceny na pradukty charčavańnia heta nie tolki ekanamičnaja, ale i sacyjalnaja prablema. Samaja składanaja situacyja budzie ŭ Afrycy i Blizkim Uschodzie. Hetyja rehijony mohuć sutyknucca z najbolšymi ciažkaściami z-za vysokaj doli impartavanaha charčavańnia. Pad pahrozaj situacyja ŭ Jehipcie, Pakistanie i Nihieryi — vialikich krainach, jakija impartujuć značnuju častku praduktaŭ charčavańnia.
Ciarpiać ludzi nie tolki ad vostraha niedajadańnia, ale i ad paharšeńnia racyjonu, kali śviežyja harodnina i sadavina zamianiajucca na tannuju ježu z kruchmałam, z-za čaho paharšajecca kahnityŭnaje raźvićcio.
U niekatorych krainach ceny na pradukty charčavańnia vyraśli ŭ razy. Naprykład, u Livanie inflacyja dasiahnuła 400 pracentaŭ. U Siryi sioleta ceny na pradukty charčavańnia padvoilisia, a alej u Siryi padaražeŭ u čatyry razy.
Situacyja asabliva drennaja ŭ Afrycy, dzie mnohija krainy achopleny vojnami i kanfliktami, a taksama sutyknulisia z pavodkami, zasuchami i našeściami sarančy.
U adroźnieńnie ad 2011 hoda, kali rezki rost cen na pradukty charčavańnia byŭ hałoŭnym faktaram sacyjalnaj niezadavolenaści, ciapier da hetaha čyńniku dadałasia i pandemija.
Bahatyja krainy pavinny rychtavacca da prablem u Afrycy, Łacinskaj Amierycy i Azii, bo prablemy ŭ biednych krainach niehatyŭna paŭpłyvajuć i na krainy pieršaha śvietu. Naprykład, na fonie hoładu moža ŭźniknuć novy mihracyjny kryzis, i tady Jeŭropa i ZŠA nie zmohuć abstrahavacca ad prablemy.
Pryvykajcie
Paśla pandemii ceny na pradukty niepaźbiežna vyrastuć i ludziam pryjdziecca pryvyknuć bolš tracić na ježu, skazaŭ kiraŭnik adnaho z najbujniejšych vytvorcaŭ praduktaŭ charčavańnia ŭ śviecie, viadomaha svaim kietčupam Heinz.
Pa słovach kiraŭnika Kraft Heinz Mihiela Patrysiu, jaho kampanija była vymušana padniać ceny ŭ niekalkich krainach z-za rostu inflacyi praktyčna va ŭsim śviecie.
Fota Nadziei Bužan.
Kraft Heinz pavysiła ceny bolš čym na pałovu svajoj pradukcyi na ŭnutranym rynku ŭ ZŠA, i Patrysiu pryznaŭ, što ceny rastuć i ŭ inšych krainach.
Patrysiu ličyć, što spažyŭcam pryjdziecca pryvyknuć da bolš vysokich cen na pradukty charčavańnia, uličvajučy, što nasielnictva śvietu raście, a kolkaść ziamiel, na jakich možna vyroščvać pradukty charčavańnia, — nie.
