Piotr Kuźniacoŭ. Fota: peter.kuznetsoff / Facebook
— Mnohija, vidać, zadajuć vam pytańnie: «Čamu ty ŭvohule tut?»
— Mnie nasamreč časta davodzicca adkazvać na hetaje pytańnie.
Ale ja, pa-pieršaje, liču niekarektnaj pastanoŭku pytańnia «Čamu ja tut?».
U mianie jość sustrečnaje pytańnie da kožnaha čałavieka, jaki źjechaŭ, nie majučy kryminalnaj spravy: «Čamu jon nie tut?». Ja ‒ tut. Heta naturalny praces. Ja tut naradziŭsia, ja tut žyvu, tut maje dzieci, tut maje baćki, tut pachavanyja maje prodki, tut moj dom, u mianie tut budoŭla, harod… Heta ŭsio majo žyćcio. Heta maja kraina. Zrazumieła, čamu ja tut. A toje, što šmat biełarusaŭ źjechali ‒ heta advarotny bok miedalu. Ja nie zaŭsiody vieru, što ŭ kožnaha, chto źjechaŭ, była sapraŭdnaja ryzyka apynucca ŭ turmie.
Litaralna niadaŭna «Naša Niva» apublikavała infarmacyju, ja bačyŭ u Instahramie, što 328 tysiač biełarusaŭ źjechała va Ukrainu sa žniŭnia 2020. Zrazumieła, što šmat ź ich pajechała dalej, u ES ci jašče kudy. Ale heta aznačaje, što z pačatku pratestaŭ stolki ludziej pakinuła krainu.
U toj ža čas, my majem 4,5 tysiačy kryminalnach spravaŭ, adkrytych za pratesty. Naturalna, ryzyka prysutničaje, nielha kazać, što ŭ Biełarusi ŭsio dobra. Ale heta toje, što rasijski błohier Maksim Kac kazaŭ pra 1,5%, jakija padpaduć pad represii. Z papraŭkaj na toje, što heta 1% ad ličby tych, chto źjechaŭ, ale nie tych, chto pratestavaŭ.
Mianie razdražniaje, kali mianie pytajuć, čamu ja tut. Ja tut, bo liču, što nie mohuć usie źjechać.
— Vašy stratehii pieraadoleńnia stresavych faktaraŭ?
— Naša stratehija z žonkaj, z adnaho boku, prostaja, ź inšaha — składanaja. My cudoŭna ŭśviedamlajem, što prosta ŭ hety momant ci zaŭtra moža zdarycca situacyja, kali skončycca volnaje žyćcio i kožny moža trapić u turmu.
My dla siabie ŭviali pryncyp, što treba śpiašacca žyć jak maha bolš poŭnym žyćciom. Usio, što ty chacieŭ zrabić, ale nie paśpieŭ, treba paśpieć zrabić.
Kali ty chacieŭ, naprykład, pajeździć pa harach na aŭto, jedź i rabi heta. Kali ty chacieŭ pasadzić aharod, rabi heta. Kali ty chacieŭ zaniacca palavańniem ci rybałkaj, zajmisia hetym. Kali ty chacieŭ niešta pabudavać, buduj.
I heta takaja dobraja reč, tamu što jana pracuje ŭ dvuch nakirunkach. Pa-pieršaje, ty mnohaje paśpiavaješ, bo 2021 hod jon unikalny tym, što dla takich ludziej, jak my, jon daŭ bolš prastory dla asabistaha žyćcia.
Kali raniej my kožnuju chvilinu imknulisia być pieršymi, nam padavałasia, što nie treba hublać ani siekundy, to ciapier šmat čaho rabić stała prosta niemahčyma. I, adpaviedna, źjaviłasia davoli šmat času dla taho, kab zajmacca asabistymi spravami. Jak rekamiendujuć, u časy luboha kryzisu bolš času pryśviacicie sabie.
Pa-druhoje, taki padychod vielmi dapamahaje. Kali hetuju rabotu, hety infarmacyjny patok niehatyvu pakinieš na pracy, a viečaram budzieš dahladać aharod, naprykład, jak maja žonka robić, ci pamidory zakatvać, jak ja rabiŭ, to ty ŭviečary budzieš svaju psichiku vyratoŭvać, bo kruhłasutačna ŭ hetym režymie znachodzicca, naturalna, niemahčyma.
Našaja stratehija takaja: bolš žyć. I pakul my trymajemsia.
Piotr Kuźniacoŭ z žonkaj. Fota: peter.kuznetsoff / Facebook
— Jak paŭpłyvali padziei 2020-2021 hadoŭ na biełaruskaje hramadstva? Jak paŭpłyvali jany na śviadomaść ludziej, što žyvuć pobač?
— Heta vielmi niaprostaje pytańnie, bo naša hramadstva ŭ takim stanie, što vielmi składana rabić niejkija takija nazirańni, bo kožny čałaviek starajecca pakazać jak maha mienš. Heta, z adnaho boku, strach. A, ź inšaha boku, kali nad tvajoj hałavoj kuli lotajuć, ci možna aściarožnaść nazvać stracham?! Heta prosta instynkt vyžyvańnia, hienietyčnaja pamiać pracuje, bo mała jakija nacyi paciarpieli stolki ciaham historyi, jak biełarusy.
Ciapier ja mahu skazać, što kamunikacyi ŭvohule źviedzienyja da minimumu, kožny «akuklivajecca» ŭ peŭnym sensie. Ale ja ŭpeŭnieny, što heta časovaja źjava.
Jašče ŭ pačatku i siaredzinie hoda było šmat momantaŭ, jakija sa śmiecham uzhadvaju. Adnojčy paśla vielmi šumnaj niefarmalnaj pahulanki ja zranku spuskaŭsia ŭ lifcie ŭ svaim domie, kab pajechać na pracu. Ja razumieju, što ad mianie, napeŭna, vodar śpirtnoha razychodziŭsia. A tut na hetym kvadratnym mietry staić niekalki čałaviek i siarod ich zusim nieznajomy mužčyna pytajecca: «Piatro, kali heta ŭsio skončycca?».
Jon mianie prosta paznaŭ, jon mianie niedzie čytaŭ, bačyŭ… Atrymlivajecca, što va ŭsim hetym vialikim 16-paviarchovym domie, u jakim ja praktyčna nikoha nie viedaju, susiedzi mianie viedajuć. Heta daje adčuvańnie, što ludzi sočać za padziejami, hatovyja być adkrytymi, nikudy nie padzielisia ani taja salidarnaść, ani nadzieja. Prosta ciapier heta ŭsio ŭ peŭnym sensie prychavana.
Kamunikacyja z roznymi ludźmi pakazvaje, što hramadstva pakul što tryvaje, ale praces pieramienaŭ niezvarotny.
Piotr Kuźniacoŭ na ruinach pałaca Horvataŭ u Naroŭli. Abjekt doŭhija hady znachodziŭsia ŭ zaniadbanym stanie, pakul hrupa entuzijastaŭ, u tym liku Piotr, nie ŭziałasia za rekanstrukcyju. Fota: peter.kuznetsoff / Facebook
— U vas jość adčuvańnie, što ŭ Biełarusi nastolki ŭsio pahana, što fizična niemahčyma znachodzicca?
— Mnie padajecca, što bolš niaŭtulna siabie adčuvajuć pradstaŭniki ŭłady, ludzi, jakija zastalisia ŭ sistemie. Hadoŭ piać tamu im było vielmi kamfortna, jany byli ŭpeŭnienyja, što ŭsio hramadstva za ich, što jany vielmi mocna stajać nahami na hetaj ziamli. A ŭ minułym hodzie ŭsio pieraviarnułasia, jany pačali raptam chavać svaje tvary. Adsiul i biaskoncyja sudovyja pracesy nibyta za abrazu ŭ sacyjalnych sietkach. Heta ŭsio pakazvaje, što jany jakraz nie adčuvajuć padtrymki hramadstva.
Ciapier čałaviek, jaki nie padtrymlivaje ideałohiju hvałtu i dyktaturu, całkam kamfortna siabie adčuvaje siarod ludziej. Navat kansiervatyŭnyja ludzi, navat viaskoŭcy, jakija nie majuć naležnaj adukacyi (ja ciapier šmat kamunikuju z takimi ludźmi padčas pajezdak na rybałku ci ŭ hryby), jany dahetul nie razumiejuć matyvaŭ ludziej, što vychodzili na pratesty ŭ 2020 hodzie. Ale, nie razumiejučy ich matyvaŭ, jany razumiejuć toje, što zdaryłasia potym, i što asudžać «pratestunoŭ» nielha. A ŭładu jakraz jany asudžajuć.
Tamu ja b nie kazaŭ, što adčuvajecca dyskamfort u kamunikacyjach pamiž ludźmi.
A voś što tyčycca kamunikacyi ź sistemaj — tut vialikaja prablema. Heta vialikaja prablema ciapier dla biznesoŭcaŭ, bo amal kožnaha zakranajuć pravierki padatkovaj, DFR i h.d.
Ja mahu pa svaim dośviedzie skazać, što padatkovaja viadzie siabie jak rekiet, takoje adčuvańnie, što znachodzišsia ŭ varjatni — nastolki absurdnyja ich patrabavańni. Ja nie viedaju, jak cisnuć na piedahohaŭ ci na pracoŭnych na zavodach, ale dumaju, što ludziam pamiž saboj kamunikavać dobra. Miarkuju, što navat kamfortniej, čym było da 2020 hoda. A voś pamiž ludźmi i dziaržavaj napružańnie jość, i jano nikudy nie padzieniecca.
— Ci isnuje razryŭ va ŭsprymańni rečaisnaści pamiž niešmatlikimi miedyjnikami, jakija zastalisia ŭ Biełarusi, i tymi, chto byŭ vymušany źjechać?
— Razryŭ va ŭsprymańni jość, i heta prablema. Ale heta najpierš prablema dla tych, chto źjechaŭ.
Ja nie lublu hetuju frazu «tyja, chto byŭ vymušany źjechać», tamu što jana devalvuje tych, chto zastaŭsia ŭ Biełarusi.
Inšym razam, razmaŭlaješ z čałaviekam, pytaješ: «Čamu ty źjechaŭ?», a jon adkazvaje: «Ja byŭ vymušany źjechać, bo byŭ by ŭ turmie. U mianie byŭ pieratrus…». A ŭ mianie było šeść pieratrusaŭ z pačatku pratestaŭ, kali ŭličvać usie pamiaškańni, jakija ŭ mianie pieratrusili. I atrymlivajecca, što ty z adnym pieratrusam byŭ vymušany, bo byŭ by ŭ turmie, a ja nie vymušany, bo mienš hieraičny.
I ŭ hetym taksama jość adroźnieńni va ŭsprymańni realnaści. Navat u ludziej, jakich ja asabista dobra viedaju i ŭ jakich nie było anijakich padstavaŭ, kab źjechać, jany dobra heta razumieli, kali byli tut.
I voś, naprykład, adzin čałaviek havaryŭ: «Ja źjedu, tamu što mnie heta treba dla niervovaj sistemy. Ja, moža, viarnusia da Novaha hoda, kali stabilizujusia». Kali ja jamu kažu: «Pryjazdžaj na NH, adśviatkujem. Na ciabie ž, zdajecca, nijakaj spravy niama, z momantu adjezdu nijakijach pieratrusaŭ i nakataŭ nie było…» A jon mnie havoryć: «Nie, ty što! Kab mianie na miažy schapili!» Takaja karcina ŭ ich adrazu źjaŭlajecca…
Ja heta sam pa sabie zaŭvažaŭ, kali byŭ pa-za miežami Biełarusi. Jak tolki ty vyjazdžaješ za miežy Biełarusi, na treci dzień, kali čytaješ stužku navinaŭ, ty ŭžo ŭpeŭnieny, što ŭ Biełarusi ŭsie aryštoŭvajuć usich kožny dzień. Heta prykładna tak vyhladaje: jak tolki ty nablizišsia da biełaruskaj miažy na piać mietraŭ, ciabie adrazu abaviazkova aryštujuć… Heta prosta niepaźbiežna.
A znachodziačysia ŭ Biełarusi, ty razumieješ, što jość ryzyki. Ty ad ich nikudy nie padzieniešsia, ale ty zajmaješsia kožny dzień peŭnymi spravami. Tabie treba hadavać dziaciej, tabie treba niejak tam karmić siamju. I ŭ ciabie ŭsio roŭna tut idzie žyćcio. I jano krychu nie takoje, jak jaho bačać tyja, chto źjechaŭ.
Ludzi, jakija źjechali, jany, mnie padajecca, usio mienš razumiejuć, što ŭvohule ŭ Biełarusi adbyvajecca. Častka pačynaje nadoŭha abžyvacca tam. A inšaja, jak by heta skazać… pieražyvajuć mietamarfozy śviadomaści. Heta vielmi takaja składanaja i cikavaja źjava, kali ludzi, jakija źjechali, znachodziacca ŭ poŭnaj biaśpiecy, pryčym 90% ź ich nie mieli realnych padstavaŭ dla adjezdu, pačynajuć paprakać tych, chto zastaŭsia, i kožny dzień ryzykuje, navat kali prosta ŭ kišeni značok nosić, navat kali smartfon lažyć u kišeni.
Ale toj, chto znachodzicca ŭ biaśpiecy, pačynaje paprakać biełarusaŭ unutry krainy, što tyja niedastatkova mužnyja, što nie vyzvalajuć krainu, kab usie mahli viarnucca… Kaniečnie, hety razryŭ taki, što, moža, heta niepryjemna dla kahości hučyć, ale ja nie vieru, što chacia b 50% ad tych, chto źjechaŭ, uvohule viernucca kali-niebudź…
‒ U płanie hramadska-palityčnych tendencyj vy bačycie niejki pazityŭ?
‒ Darečy, prajekt Kanstytucyi vyklikaje strymany aptymizm (śmiajecca). Ale heta taki aptymizm zadnim čysłom.
Kali hladziš na hety prajekt, navat adčuvaješ, nakolki jon kampiensuje tyja strachi ad realnych mahčymaściej pieramienaŭ, jakija byli ŭ 2020 hodzie. Kolki ŭ hetym prajekcie nadadziena ŭvahi harantyjam… Kolki ŭ hetym prajekcie papracavali, kab stvaryć roznyja miechanizmy na roznyja situacyi… Prosta bačna, kolki było strachaŭ pa padziejach 2020 i 2021 hadoŭ. I navat heta dadaje aptymizm.
Nie byvaje sapraŭdy manalitnych sistem, što i pakazaŭ 2020 hod. Prablema ŭ tym, što kali my razvažajem pra niehatyŭnyja faktary, nam pra heta lohka kazać, bo my razvažajem ab pracesie. A kali my kažam pra pazityŭ, to chočam bačyć niejkuju zavieršanaść.
Niehatyŭnyja pracesy nasamreč iduć u tym sensie, što hramadzianskuju supolnaść cisnuć. Ale ž my nie kažam u pazityŭnym rečyščy, što, maŭlaŭ, aryštavali nie ŭsich i niechta tam jašče praciahvaje pracavać…
2021 hod dobra akreśliŭ, što da biełarusaŭ sfarmavałasia pa-novamu jakasnaje staŭleńnie va ŭsim śviecie. Ciapier heta dobra adsočvajecca, kali śviet sutyknuŭsia ź mihracyjnym kryzisam, z pasadkaj samalota, to jon cudoŭna ŭśviadomiŭ, z kim hetamu niaščasnamu narodu davodzicca štodnia mieć spravu. Usie zrazumieli, jakoha maštabu mohuć być prablemy.
U 2020 hodzie pačałosia, a ŭ 2021 bolš akreśliłasia staŭleńnie da nas, jak da vielmi cyvilizavanaha, kulturnaha, biasstrašnaha i pryhožaha naroda. I ciapier u śviecie da Biełarusi dvaistaje staŭleńnie. Da biełarusaŭ — pavaha, a da režymu — jak da prablemy, jakuju treba vyrašyć, kab palepšyć situacyju dla simpatyčnaha naroda. I heta, kali my pieramožam, budzie vialikim avansam dla taho, kab raspačać surjoznyja pieramieny.
Jašče pazityŭ jość u tym, što my lepš asensavali siabie. Pazityŭ taksama jość u tym, što ŭ roznaj jakaści i ŭ roznym vyhladzie šmat chto praciahvaje pracavać.
Taksama važna toje, što biełaruskaje hramadstva akazałasia vielmi ćviordym. Sacyjałohija pakazvaje, što pierakanańni, jakija padzialała biełaruskaje hramadstva ŭ 2020 hodzie, nikudy nie padzielisia.
Niahledziačy na represii, niahledziačy na chvalu infarmacyjnych fejkaŭ, nasupierak źniščeńniu niezaležnych ŚMI, biełarusy praciahvajuć nastojvać na svaim. Źmieny ŭ śviadomaści adbylisia, jany akazalisia vielmi ŭstojlivymi.
Takoha navat pry caryźmie nie było»: historyk z Maskvy Alaksiej Kaŭka padzialiŭsia ŭražańniami ad Biełarusi
«U kancy 2021 hoda my bližejšyja da vajny i kancentracyjnych łahieraŭ, čym da miru». Kaladnaje ese Sašy Filipienki
