Bieła-čyrvona-bieły ściah z aŭtohrafam mera Ryhi pradali na aŭkcyjonie za $12600
Sprava za źniaty ściah u Ryzie
Pieršaja takaja sprava była zaviedzienaja suprać mera Ryhi Marcińša Stakisa i kiraŭnika MZS Łatvii Edharda Rynkieviča, kali viasnoj 2021 hoda ŭ łatvijskaj stalicy zamianili čyrvona-zialony ściah na bieła-čyrvona-bieły padčas čempijanata śvietu pa chakiei, jaki spačatku pavinien byŭ pravodzicca adnačasova ŭ Minsku i Ryzie, ale ŭ vyniku niestabilnaj hramadska-palityčnaj situacyi Biełaruś straciła prava na praviadzieńnie mierapryjemstva.
Łatvijskija čynoŭniki tłumačyli, što takim čynam chacieli padtrymać biełaruski narod, jaki paŭstaŭ suprać režymu Łukašenki. Stakis kazaŭ, što atrymaŭ dziasiatki tysiač paviedamleńniaŭ z padziakami.
U prakuratury takija dziejańni paličyli złačynstvam suprać intaresaŭ Biełarusi. Hienprakuror zavioŭ spravu za ździek ź dziaržaŭnaj simoliki (art. 370 KK — da 3 hod pazbaŭleńnia svabody) i raspalvańnie nacyjanalnaj varožaści (č. 3 art. 130 KK — da 12 hod źniavoleńnia). «Heta naturalnaja reakcyja našaj dziaržavy na biesprecedentny, bluźnierski krok u dačynieńni da našaha simvała», — patłumačyŭ Andrej Švied.
«Kali my havorym pra złačynnuju dziejnaść, ja prapanuju spadaru Łukašenku damahacca spraviadlivaści ŭ Haazie (tam znachodzicca mižnarodny kryminalny sud, ale Biełaruś nie moža tudy źviartacca, — zaŭv. NN). Tam jon abaviazkova adkaža na ŭsie pytańni», — zajaviŭ na heta mer Ryhi.
«Heta pakazvaje adčaj i varjactva režyma Łukašenki», — adznačyŭ kiraŭnik MZS Łatvii.
Rasśledavańnie spravy pieradali Śledčamu kamitetu, jaki chacieŭ dapytać padazravanych, ale ŭłady Łatvii admovili ŭ vydačy svaich čynoŭnikaŭ. U adkazie było ŭkazana, što łatvijski bok nie moža vykanać zapyt.
Sprava ab hienacydzie
Ź minułaha hoda Hienprakuratura aktyŭna viadzie rasśledavańnie pa spravie «ab hienacydzie biełaruskaha naroda». Admysłova pryniaty zakon zamacoŭvaje, što biełaruskim narodam u hetym kantekście buduć ličyć usich hramadzian, jakija padčas Druhoj suśvietnaj vajny i paśla jaje, da 1951 hoda, žyli na terytoryi sučasnaj Biełarusi i stali achviarami nacystaŭ.
Acenku dziejańniam nacystaŭ, u tym liku na terytoryi Biełarusi, daŭ nie tolki viadomy Niurnbierhski trybunał, dzie ad SSSR byli pradstaŭlenyja sudździ i prakurory, ale i padobnyja pracesy, jakija prachodzili ŭ Minsku i inšych biełaruskich haradach paśla vajny. Nacyzm na hetych pracesach byŭ adnaznačna asudžany. Tym nie mienš, u 2021 hodzie ŭ biełaruskaj prakuratury vyrašyli ŭsurjoz viarnucca da hetaj temy.
Hienprakuror Andrej Švied. Fota: pres-słužba Hienprakuratury
Hienieralny prakuror Biełarusi zajaviŭ, što naša kraina paniesła bolš surjoznyja straty padčas vajny, čym mierkavałasia raniej. Tamu jana budzie patrabavać za heta kampiensacyju.
Deputat parłamienta Ihar Marzaluk zajaviŭ: «Kali my dakažam u Mižnarodnym sudzie, što suprać hramadzian našaj krainy byŭ metanakiravany hienacyd, heta budzie nadzvyčaj važny momant».
Zastajecca niezrazumiełym, jaki «mižnarodny sud» majecca na ŭvazie. Pahadnieńnie pa reparacyjach pamiž Hiermanijaj i SSSR, kudy ŭvachodziła i Biełaruś, było dasiahnutaje jašče ŭ 1945 hodzie na Patsdamskaj kanfierencyi.
Kamu buduć pradjaŭlenyja abvinavačvańni, pakul niezrazumieła — i z ulikam daŭniny padziej, i z ulikam nieadnaznačnaha staŭleńnia da inicyjatyvy biełaruskich siłavikoŭ z boku i jurystaŭ, i historykaŭ.
Naprykład, hienprakuratura zajaŭlała, što były prezident Litvy Vałdas Adamkus, jakomu ciapier 95 hod, maje dačynieńnie da dziejnaści 2-ha (12-ha) litoŭskaha bataljona pad kiraŭnictvam Impulavičusa pa mianušcy «Minski miaśnik».
Bataljon byŭ sfarmavany z dobraachvotnikaŭ, jakija žyli na terytoryi sučasnaj Litvy, i pravodziŭ karnyja apieracyi na terytoryi Minska, Minskaj i Bresckaj abłaściej.
Prakuratura zajaŭlaje, što «padčas rasśledavańnia kryminalnaj spravy treba budzie vyśvietlić rolu kožnaha z užo ŭstanoŭlenych členaŭ hetaha bataljona, a taksama Vałdasa Adamkusa ŭ hienacydzie mirnych hramadzian».
Vałdas Adamkus. Fota: Delfi.lt
«Heta absurd, — adreahavaŭ były prezident Litvy. — Ja navat nie viedaju, što takija arhanizacyi ŭvohule isnavali. Paniaćcia nie maju, što jany rabili i chto hetyja ludzi. Upieršyniu čuju».
Dyrektar instytuta history Litvy Alvidas Nikžantajcis adznačaje, što Vałdas Adamkus u 1941 hodzie byŭ padletkam, a ŭ bataljonie Impulavičusa słužyli darosłyja mužčyny, niepaŭnaletnich u palicejskija bataljony tady nie prymali.
«Niama dakładnaj infarmacyi, jakaja paćviardžała b dačynieńnie Vałdasa Adamkusa da dziejnaści bataljona, ni ŭ 1941, ni ŭ 1944 hadach. My nazirajem čarhovuju sprobu abvinavacić litoŭcaŭ u tym, što adbyŭsia Chałakost», — zajaviŭ historyk.
Hienprakuratura ŭ miežach rasśledavańnia źviarnułasia da 17 krain pa pravavuju dapamohu. Śledčyja chacieli dapytać taho ž Adamkusa ŭ jakaści śviedki, ale viadoma, što Litva admoviła biełaruskim siłavikam. Takaja ž admova pryjšła i ad Łatvii.
Sprava suprać polskaha sudździ
Na dniach kryminalnuju spravu zaviali suprać sudździ z Varšavy. Hienprakuratura ličyć, što Daryjuš Luboŭski zajmaŭsia raspalvańniem nacyjanalnaj i sacyjalnaj varožaści (č. 3 art. 130 KK — da 12 hod zaniavoleńnia).
Pryčynaj stała zajava sudździ, jaki razhladaŭ spravu błohiera Ściapana Puciły i admoviŭ u vydačy. Raniej biełaruskija ŭłady spadziavalisia dabicca ekstradycyi praz polskich siłavikoŭ, ale tyja taksama admovili. Luboŭski svajo rašeńnie patłumačyŭ tym, što «nielha vydać čałavieka tolki za toje, što hetaha choča psichapatyčny dyktatar».
Sudździa Daryjuš Luboŭski. Fota: skrynšot videa
«Heta standart demakratyčnych krain i dekłaracyi pravoŭ čałavieka, Kanstytucyi Polščy, što sudy kirujucca pravami čałavieka, a nie padvojnymi standartami, jak heta adbyvajecca ŭ Biełarusi», — dadaŭ sudździa.
«Padčas pasiadžeńnia Daryjuš Luboŭski publična raspaŭsiudziŭ zaviedama niedakładnuju infarmacyju, nakiravanuju na raspalvańnie nacyjanalnaj i sacyjalnaj varožaści, abraziŭ i ździejśniŭ paklop na vyšejšych słužbovych asob Biełarusi, — zajavili ŭ Hienprakuratury. — Padobnyja dziejańni aficyjnaj słužbovaj asoby, jakaja vystupaje ad imia polskaj dziaržavy, śviedčać ab jaŭnym nieprafiesijanaliźmie, ihnaravańni asnoŭnych pryncypaŭ ažyćciaŭleńnia pravasudździa i mižnarodnych abaviazacielstvaŭ.
Paćviardžajuć śviadomuju tendencyjnaść i sfabrykavanaść sudovaha pracesu pa kankretnaj kryminalnaj spravie, jaho palityzavanaść i zakazny charaktar. Pracedura abviaščeńnia rašeńnia była vidavočna teatralizavanaja».
Śledčy kamitet, jakomu daručyli rasśledavańnie, vidać, pasprabuje dapytać polskaha sudździu. Ale naŭrad ci sproba budzie paśpiachovaj z ulikam taho, jak apošnija dva hady jeŭrapiejskija śpiecsłužby i sudy reahujuć na zapyty Hienprakuratury pa spravach, źviazanych z palityčnaj pazicyjaj.
Sprava suprać polskich siłavikoŭ
Paciarpiełyja ad dziejańniaŭ siłavikoŭ u 2020 i 2021 hodzie nieadrazova źviartalisia ŭ SK z prośbaj zavieści kryminalnyja spravy, u tym liku za złačynstva suprać biaśpieki čałaviectva (art. 128 KK, złačynstva biez termina daŭniny, za jaho praduhledžanaje samaje surovaje pakarańnie, ažno da rasstrełu).
Nivodnaj kryminalnaj spravy SK nie zavioŭ, bolš za toje, abvinavaciŭ paciarpiełych, što jany źviartalisia z zajavami, kab paśla patrabavać sankcyj suprać Biełarusi.
Mihranty siakuć drevy, kab sahrecca padčas načoŭki ŭ biełaruskim lesie
Ale sioleta SK upieršyniu zavioŭ spravu pa art. 128 KK, ale suprać polskich siłavikoŭ. Heta stała adkazam na mihracyjny kryzis, kali tysiačy vychadcaŭ z Uschodu sprabavali nielehalna prarvacca ź Biełarusi na terytoryju Polščy.
Nieviadoma, ci ŭstanavili ŭ SK fihurantaŭ spravy, infarmacyi ab zapycie na vydaču nie było, ale Hienprakuratura maje namier adpravić u ES, u tym liku ŭ Jeŭraparłamient, piać tamoŭ kryminalnaj spravy, z prośbaj dać pravavuju acenku polskim siłavikam. Jak my adznačyli vyšej, źviarnucca ŭ mižnarodny kryminalny sud u Haazie Biełaruś paprostu nie moža, pakolki naša kraina nie źjaŭlajecca dziaržavaj-udzielnicaj Rymskaha statuta.
A siłaviki majuć prava zavodzić takija spravy?
Va ŭsich pieraličanych vypadkach idzie havorka pra hramadzian zamiežnych krain, jakija, pa viersii biełaruskich siłavikoŭ, ździejśnili złačynstvy, ale adbłosia heta nie na terytoryi Biełarusi. Uźnikaje łahičnaje pytańnie: a ci maje prava SK, KDB i prakuratura zavodzić takija spravy?
Tut siłaviki spasyłajucca na miechanizm univiersalnaj jurysdykcyi. Heta pryciahnieńnie da kryminalnaj adkaznaści niezaležna ad miesca ździajśnieńnia złačynstva abo hramadzianstva abvinavačanaha ci paciarpiełaha.
Padpadaje pad taki miechanizm nie kožnaje złačynstva, a tolki tyja, što pasiahajuć na suśvietny publičny paradak, vyklikajuć parušeńnie mižnarodnych normaŭ — naprykład, hienacyd, katavańni, vajskovyja złačynstvy, mižnarodny teraryzm.
Mienavita tamu suprać łatvijskich čynoŭnikaŭ zaviali spravu nie prosta za ździek sa ściaha, ale i za raspalvańnie varožaści. A suprać polskaha sudździ nie tolki za abrazu i paklop na biełaruskaha čynoŭnika, ale taksama za raspalvańnie varožaści.
Jašče adno pytańnie: a jakija nastupstvy dla fihurantaŭ spravy mohuć vyklikać dziejańni biełaruskich siłavikoŭ? Užo bačna, što vydavać svaich hramadzian zamiežnyja krainy nie źbirajucca. Tak što pakul śledčyja nie mohuć ich ni dapytać, ni vystavić abvinavačvańni, ni pryniać rašeńnie ab miery ŭtrymańnia. A sudy, u svaju čarhu, nie mohuć pačać pracesy.
Adnak nahadajem, što SK prapanavaŭ uvieści praktyku zavočnych sudoŭ. Kiraŭnik Rady biaśpieki Alaksandr Valfovič adrazu zajaviŭ, što tak sudzić pačnuć pa spravach, źviazanych z palityčnaj pazicyjaj, ale nichto nie budzie prymać zakon pad umoŭnuju Cichanoŭskuju ci Łatušku.
Pačać mohuć ź ich, ale heta raźviazvaje ruki dalej sudzić takim čynam luboha biznesmiena, jaki źjechaŭ ź Biełarusi, ci navat zamiežnika, suprać jakoha biełaruskija siłaviki zaviaduć spravu.
Nad čałaviekam nie prosta budzie visieć termin, heta moža ŭskładnić jaho pierasoŭvańnie pa śviecie, kali jaho ŭklučać u mižnarodny vyšuk. Jak budzie dziejničać interpał u hetym vypadku, pytańnie adkrytaje.
Kanfiskacyja majomaści ŭ tych, chto źjechaŭ, — śpiekulacyja ci realnaja pahroza? Kamientaryj jurysta
Historyk Alaksandr Frydman: U Izraili zakon «Ab hienacydzie biełaruskaha naroda» vyklikaŭ abureńnie
