«Prymušali zubami trymać stvoł aŭtamata»
Vijaleta žyła ŭ Minsku, daŭno pracavała ŭ restarannaj śfiery:
«Pačynała aficyjantkaj, barystkaj, była administratarkaj. Paru hadoŭ tamu ja zacikaviłasia vinnaj tematykaj i chacieła raźvivacca ŭ joj. Apošnim maim miescam pracy ŭ Biełarusi była krama Vino&Vino».
Ale ŭ kastryčniku 2020-ha dziaŭčyna vymušanaja była źjechać ź Biełarusi.
«9 žniŭnia ja vychodziła na vulicy. Ale 10 žniŭnia mianie «paviazali», kali ja prosta viartałasia dadomu z pracy. Jechała ŭ aŭtobusie, i ŭ rajonie handlovaha centra «Ryha» jaho spynili, kinuŭšy pad koły śvietłašumavuju hranatu. Ja vyjšła, pajšła ŭ bok Puškinskaj, dzie žyvu, pa darozie zabrali ŭ aŭtazak, — zhadvaje Vijaleta. — U aŭtazaku było kala 30 čałaviek. Da ranicy ich prosta źbivali.
Niekatorych — i mianie taksama — prymušali zubami trymać stvoł aŭtamata. Prosta zahadvali ŭstavać na kaleni, kali niešta nie toje skazaŭ, i prymušali trymać. Nie samyja pryjemnyja ŭspaminy, kali ščyra.
Ale kala šostaj ranicy mianie, niejkaha mužčynu i jašče adnu dziaŭčynu prosta vykinuli ŭ lesie za Kamiennaj Horkaj. Miarkuju, adpuścili tamu, što ŭ mianie pačaŭsia prystup: ja chvareju na epilepsiju, i ŭ aŭtazaku ŭ mianie pajšła piena rotam, navat paliłasia kroŭ z vušej.
Puškinskaja była adnym z samych pratesnych rajonaŭ, dy i ŭ mianie siarod znajomych šmat chto trapiŭ pad razdaču: i moj muž, i siabry, i susiedzi. I niedzie praź miesiac, kali ja hulała z sabakam, da mianie padyšoŭ kala padjezda niejki nieviadomy čałaviek uvieś u čornym, ale ŭ cyvilnym.
Jon nie pradstaŭlaŭsia, ale viedaŭ usie maje danyja: imia, imia pa baćku i proźvišča, infarmacyju pra maich baćkoŭ. Skazaŭ mnie: kali chočaš, kab usio było ŭ paradku, źjazdžaj adsiul».
Ryzykavać nie chaciełasia, kaža dziaŭčyna, tamu jana vyrašyła vyjechać ź Biełarusi.
«Na toj momant nijakaj spravy na mianie nie było. Ale paśla ja daviedałasia, što da mianie jość pytańni ŭ Śledčaha kamiteta: nibyta ja ŭdzielničała ŭ listapadaŭskich pratestach — choć na toj momant daŭno była ŭ Kijevie. Paźniej mianie pierakvalifikavali jak śviedku, ciapier, nakolki mnie viadoma, hetaja sprava ŭvohule zakrytaja», — raskazvaje Vijaleta.
«U Kijevie zrazumieła, što ŭ nas zusim rozny mientalitet»
Dziaŭčyna z mužam vyrašyli źjechać va Ukrainu. Spynilisia ŭ Kijevie, pačali šukać pracu. Akazałasia, heta vielmi niaprosta.
«Ja była hatovaja na lubuju pracu. Chaciełasia znajści štości ŭ svajoj śfiery: kiraŭnik, administratar, barystka. Ale była hatovaja pracavać i siadziełkaj, i nianiaj, razhladała ŭsie varyjanty, bo asabliva nie było finansavych zapasaŭ.
Voś tolki chiba nie paŭsiul mnie prapanoŭvali prastytucyju, — zhadvaje Vijaleta. — Hladziš abjavu: šukajem administratara. Pa telefonie kažuć: nie-nie, my nie ahienctva.
Prychodziš na sumoŭje — usio ž ahienctva pa pošuku piersanału. Dobra. Pytaješsia: vy šukajecie administratara ŭ tatu-sałon? Adkaz: nu takaja vakansija taksama jość, ale jak staviciesia da «voś takoj» śfiery?
Ja kazała, što staŭlusia biez zababonaŭ, ale ž pracavać tam nie budu — dakładna nie. Tady pačynali ŭhavorvać: maŭlaŭ, nu vy nie śpiašajciesia, padumajcie…
Mahčyma, žančyny starejšych hadoŭ nie sutykajucca z takim, ale siarod maich znajomych dziaŭčat uzrostam 20-35 było šmat padobnych historyj».
Siarhiej, muž Vijalety, u Biełarusi taksama pracavaŭ u bary. U Kijevie jon znajšoŭ pracu vielmi chutka: na druhi dzień jaho ŭžo ŭziali barmienam.
Siarhiej i Vijaleta
Praź niejki čas dziaŭčyna ŭsio ž uładkavałasia samielje ŭ kramu, jakaja pradavała jeŭrapiejskija syry:
«Maja zadača była kansultavać klijentaŭ pa vinach. Ale zarobak byŭ katastrafična mały, žyć na jaho było niemahčyma. Tamu pačała šukać niešta jašče. I znajšła pracu ŭ načnym kłubie: hulniavyja aŭtamaty, stryptyz.
Mianie ŭziali tudy pracavać u bary. Spačatku było vielmi strašna: bajałasia, zabiaruć pašpart, vyviezuć kudy za miažu… Ale ŭsio akazałasia inakš: adekvatnaje kiraŭnictva, achova pryhladvaje, kab klijenty mianie nie čapali.
Taksama ja ŭbačyła, chto takija ukraincy.
Ja čakała, što adroźnieńniaŭ pamiž Ukrainaj i Biełaruśsiu našmat mienš. Ale ŭ Kijevie zrazumieła, što ŭ nas zusim rozny mientalitet. Va Ukrainie sapraŭdy adčuvałasia demakratyja: usio prosta było svabodniej. Mienš rehulujecca biznes, sami ludzi bolš raźniavolenyja, nie bajacca adkryta havaryć pra ŭładu navat samyja niepryjemnyja rečy.
Taksama minułaj zimoj u kijeŭcaŭ pačalisia prablemy z aciapleńniem, źmianilisia taryfy, i ludziam pryjšli niepadjomnyja rachunki. Adrazu padniaŭsia šum — jaki pačaŭsia z kamientaryjeŭ u Fejsbuku! — i ŭžo praz paru hadzin mer Kličko siadzieŭ na radyjo i apraŭdvaŭsia. I prablema vyrašyłasia!
I choć sami ukraincy kazali, što nijakaj demakratyi ŭ ich niama, u paraŭnańni ź Biełaruśsiu heta byŭ vialiki kantrast».
«Prahramisty ŭ nas pracavali kucharami, byłyja švački — prybiralščycami»
U kłubie Vijaleta dobra zarablała, ale praź niejki čas vyrašyła sychodzić: karjernaha rostu niama, načny hrafik ciažki.
«Mianie ŭziali samielje ŭ vinny bar, jaki tolki adkryvaŭsia. Tak skłałasia, što na toj momant kiraŭnik hetaha bara sprabavaŭ «admyć» častku hrošaj. A ja čałaviek, jaki raźbirajecca: ubačyła, sieła z buchhałtaram usio pravieryć. I taho kiraŭnika zvolnili.
Ja padumała, što ŭsio, zastanusia biez pracy. Ale raptam uładalnik bara zaprasiŭ mianie kiraŭnikom u svoj inšy bar.
My razam ź im adkryvali jašče adnu ŭstanovu: taksama vinny bar».
Haspadar biznesu sam byŭ biežancam — u 2014-m pierabraŭsia ŭ Kijeŭ z «DNR». Mahčyma, praz heta lohka było parazumiecca, iranizuje Vijaleta.
«Ja dapamahała z pracaj i svaim siabram, i znajomym, jakija biehli ź Biełarusi. Starejšy barmien apošnija vosiem miesiacaŭ u mianie byŭ biełarus, były načalnik majho muža. Byli i prahramisty, jakija ŭ nas pracavali kucharami, i byłyja švački, jaki pracavali prybiralščycami. Dapamahali jak mahli», — kaža dziaŭčyna.
U novaj ustanovie jana stała ŭžo saŭładalnicaj — mieła svaju dolu ŭ biznesie. I ŭsio kiravańnie baram taksama było na joj.
«Va Ukrainie chapała svaich plusoŭ i minusaŭ u biznesie. Adnaznačna lahčejšym byŭ pošuk inviestaraŭ, praściej z padatkami, usio možna abmiarkoŭvać ź miascovaj uładaj, dajuć čas na vypraŭleńnie pamyłak, nie takija vialikija štrafy.
Ź minusaŭ — ciažka znajści kvalifikavanyja kadry na pazicyi aficyjantaŭ, barmienaŭ, bo heta zvyčajna moładź, a ŭkrainskaja moładź niaredka jechała na pracu za miažu, — tłumačyć Vijaleta. — I ŭ Biełarusi ja b mahła taksama daraści da saŭładalnicy biznesu, ale zusim nie tak chutka. Bo ŭ Biełarusi ŭsio ž majucca peŭnyja zababony i nakont uzrostu, i ŭ pryncypie».
Spačatku było strašna brać na siabie adkaznaść za biznes, dzielicca dziaŭčyna. Ale z vopytam pryjšli i viedy.
«Pradukty z baraŭ advieźli ŭ terabaronu, płastykavy posud pieradali ŭ centr pieralivańnia kryvi»
Pacichu žyćcio, zdavałasia, naładžvałasia. U Kijeŭ pierabrałasia i maci muža.
«Było trochi strašna, što ŭvieś studzień i luty abmiarkoŭvałasia vajna. Ale paniki nie było. Ukraincy ŭsprymali naviny z aściarožnaściu, ale spakojna. U mianie byli dumki pra pierajezd u inšuju krainu, navat sabrała tryvožny čamadančyk.
Ale, ščyra kažučy, pierad vajnoj u Kijevie mnie było spakajniej, čym u siońniašniaj Biełarusi. Bo ŭ Biełarusi ja razumieła: štodnia mohuć pryjści i schapić, zakryć na niekalki hadoŭ ni za što, u vypadku biady ty absalutna biezabaronny.
Ad razumieńnia hetaha paniki było bolš, čym ad pahrozy vajny», — kaža Vijaleta.
Ranicaj 24 lutaha vajna va Ukrainie stała realnaściu. Rasija pačała bambić mirnyja harady, u tym liku i Kijeŭ.
Vijaleta zastałasia ŭ horadzie.
«U noč na 24 lutaha ja nie spała, čytała naviny. I kala 4 ranicy pačulisia chłapki, spačatku padumała, što pietardy. Paśla vyjšła zajava Pucina — i ŭvieś dom padniaŭsia na vušy. A praz 40 chvilin u Kijevie abviaścili pavietranuju tryvohu, — raskazvaje dziaŭčyna. — My dumali, što žyviom na ŭskrajku horada, tamu tut budzie cišej, ale akazałasia, što niedaloka vajenny aeradrom, jaki bambili amal pastajanna».
Było zrazumieła, što ciapier nie da vinnych baraŭ. Vijaleta z supracoŭnikami pazabirali z baraŭ pradukty i advieźli ŭ terabaronu, płastykavy posud pieradali ŭ centr pieralivańnia kryvi, bo jon byŭ tam vielmi patrebny.
«My zastavalisia ŭ Kijevie śviadoma. Bo była nadzieja, što heta moža chutka skončycca. I my mahli choć niešta jašče zrabić, — tłumačyć dziaŭčyna. — My namahalisia dapamahać čym mahli: zdavali kroŭ, hatavali ježu dla terabarony, pieradavali svaje hrošy.
Navat rychtavali kaktejli Mołatava: bo prajšła infarmacyja, što pobač z nami moža jechać rasijskaja vajskovaja technika ŭ bok aeradroma. A ŭ navinach rekamiendavali kidać kaktejli Mołatava ŭ mašyny z palivam, jakija iduć u kancy kałony. Nie viedaju, ci rašyŭsia b chtości sapraŭdy kinuć butelku z haručaj vadkaściu, ale my rychtavali ich usim padjezdam. I ja bačyła nastroj ludziej: jany byli hatovyja adstojvać svajo.
Muž sprabavaŭ zapisacca ŭ terabaronu, ale ŭ adnym punkcie tady nie prymali biełarusaŭ, u inšym prapanavali tolki pieravieścisia na kazarmienny stan u inšuju častku Ukrainy. A ŭ muža maci z chvarobaj, ja — tamu jon nie chacieŭ źjazdžać z Kijeva i vymušany byŭ admovicca.
Vijaleta, jaje muž i ich sabaka chavajucca ŭ vannaj padčas abstrełaŭ Kijeva
U Kijevie užo byŭ moj dom, maje siabry, heta horad, jaki daŭ mnie adčuvańnie svabody. Tut ja pabudavała biznes. Tamu hetaja vajna stała i majoj taksama».
«My stamilisia biehčy, chaciełasia niedzie asieści, kab spakojna choć paru hadoŭ žyć»
Ale praz try tydni amal skončylisia hrošy — Vijaleta z mužam vyrašyli ŭsio ž vyjazdžać z Ukrainy, bo zarablać było niemahčyma. Kab nie hrašovaje pytańnie, kaža dziaŭčyna, jany b zastavalisia ŭ Kijevie i pa siońnia.
«Ježu, što zastavałasia, my razdali adzinokim babulam z našaha padjezda.
Paśla kupili kvitok na pramy ciahnik da słavackaj miažy. Na dziva, jon byŭ napałovu pusty. Dabiralisia 18 hadzin: utraich, ja, muž i jaho maci, plus naš vialiki sabaka. Było vielmi chałodna, u ciahniku nie ŭklučali ani vadu, ani śviatło, kab jon nie pryciahvaŭ uvahi i nie byŭ abstralany,
— zhadvaje Vijaleta. — Ale dajechali narmalna. Bo za taksi prosiać niejkija niejmaviernyja hrošy, my sprabavali źniać maršrutku ad Kijeva da miažy, nam prapanavali ad 200 dalaraŭ za čałavieka albo 15 tysiač dalaraŭ za mašynu całkam».
Na słavackim baku ich sustreli vielmi dobra: nakarmili, prapanavali vopratku, pasadzili na biaspłatny aŭtobus da najbližejšaha horada — Košyce.
Vijaleta ź siamjoj vyrašyli jechać u Partuhaliju:
«Bo najbližejšyja pamiežnyja krainy — Rumynija, Polšča, inšyja — pierapoŭnienyja mihrantami i nie fakt, što atrymałasia b znajści pracu. Dy i my banalna stamilisia biehčy, chaciełasia niedzie asieści, kab spakojna, biez pahrozy, choć paru hadoŭ žyć, pracavać i raźvivacca.
Aŭstryja i Hiermanija — krainy sa składanaj movaj, plus tam trochi inšaja kultura. Našy znajomyja raskazali, što ŭ Partuhalii praściej lehalizavacca, spakojny temp žyćcia, adkrytyja ludzi. Tym bolš heta vinnaja kraina — a my ž pracavali jakraz u hetaj śfiery. Tamu pajechali tudy».
Dabiralisia doŭha i ciažka: ciahnikami i aŭtobusami praz Aŭstryju, Hiermaniju, Šviejcaryju, Lichtenštejn, Francyju, Ispaniju.
Kab zekanomić, načavali ŭ vałanciorskich centrach, časam zdymali žyllo na sutki.
Vijaleta ŭ Vienie
«U Francyi ŭ vałanciorskim centry načavali my, čałaviek tryccać ukraincaŭ i čałaviek sto cyhan. U Barsiełonie dyrektar vakzała dazvoliŭ nam paspać u zakrytaj VIP-zonie na kanapach. Čym dalej ad Ukrainy, tym z bolš šyrokimi ŭśmieškami sustrakajuć biežancaŭ», — paśmichajecca Vijaleta.
Ciapier jana žyvie ŭ 40 kiłamietrach ad Lisabona — praz vałancioraŭ znajšłasia zvyčajnaja partuhalskaja siamja, jakaja maje vialiki dom.
«U nas vielmi abmiežavany biudžet, a kab arandavać niešta ŭ Partuhalii, treba apłacić niekalki miesiacaŭ zahadzia plus zakład. I nichto nie choča brać z sabakam. Jak nam skazali, tut praściej zasialicca z dvuma «Kałašnikavymi» ŭ rukach, čym z žyviołaj.
I voś nas na tydzień uziała da siabie siamja, jakaja žyvie na bierazie akijana. U ich u samich niekalki sabak.
My pa mahčymaści dapamahajem pa haspadarcy, niešta hatujem, prybirajem — nichto nie prosić, ale heta ŭ jakaści padziaki, vietlivaści, niejak tak, — kaža Vijaleta. — Ciapier budziem šukać pracu.
Užo jość adna prapanova — pryhladać za maleńkim hatelčykam, kštałtu ahrasiadziby. Chutka čakajem sumoŭje.
My z mužam dobra viedajem anhlijskuju, ale kab pracavać u restarannaj śfiery, treba ŭsio ž vučyć partuhalskuju. I tut inšaja kultura naviedvańnia restaranaŭ, čym u nas. Tamu ciapier razhladajem lubyja vakansii, kab trochi zarabić hrošaj i niejak asvoicca.
Nu i pakul što my trochi maralna nie adyšli ad usiaho. Što budzie dalej, dzie my budziem žyć, ciapier kazać sa stopracentnaj upeŭnienaściu nie mahu.
Tamu pakul budziem sprabavać niešta rabić tut — u ideale, kaniečnie, chaciełasia b adkryć štości svajo».
«Śvitary raskupili za dzień». Biełaruskaja dyzajnierka raskazała pra biznes u Vilni i ŭkrainskuju kalekcyju
«Naša Niva» adnaŭlaje zbor danataŭ — padtrymać prosta
