«Dzieci nie viedajuć, što takoje śmierć, i im lahčej pieranieści heta»
Biełaruska Kaciaryna Vadanosava vyjazdžała z Kijeva razam z mužam i dvuma dziećmi — Stefanijaj i Janušam. Im 11 i 7 hadoŭ. Zaraz jany znachodziacca ŭ Biełastoku.
Fota: sacyjalnyja sietki
«Ja sama ŭ dzień pačatku vajny nie spała, u mianie była biassońnica. Dzieci pračnulisia ŭžo kala siami hadzin ranicy, kali pačała hučać sirena.
Ja skazała, što jany ŭ škołu nie iduć, bo pačałasia vajna. Jany heta vielmi naturalna ŭspryniali, nie było nijakich pytańniaŭ. Syn paradavaŭsia, što jon nie idzie ŭ škołu, i staŭ hladzieć mulciki.
Nam tady nie było zrazumieła, jakim čynam my ŭvohule možam vyjechać. U nas niama mašyny. U pieršy dzień rabili nie vielmi asensavanyja rečy: nabirali vadu, źbirali ŭsie dakumienty, znachodzilisia ŭ niejkim kamatozie. Niejkich surjoznych hutarak ź dziećmi my nie pravodzili. Kali źjazdžali ź Minska, tam my razmaŭlali, što nie možam uziać usie cacki, knižki. Jany pryzvyčailisia da pierajezdaŭ», — kaža Kaciaryna.
Siamja jechała praź Lvoŭ. Adtul da miažy ich pavieźli miascovyja vałanciory. Trapić na evakuacyjny ciahnik u ich nie atrymałasia z-za vializnaj kolkaści ludziej.
Fota: sacyjalnyja sietki
«Dzieci vielmi staičnyja, ich zahartavała emihracyja. Jany małajcy.
Fizična im było ciažka, ale jany nie skardzilisia i nie nyli. Pavodzili siabie hodna. Prablema była navat ježu znajści, kab ich pakarmić, ale jany ciarpieli. Mahu hanarycca imi. Tolki kali pierachodzili pamiežny punkt, u syna pačałasia mihreń z-za taho, što było choładna. Jon pačaŭ płakać. Stefu taksama tresła, ja pytałasia, ci nakryć jaje. Dačka adkazvała, što joj narmalna, i prasiła nakryć Jana. Syn u mianie časta pytaje, ci vierniemsia my va Ukrainu, kali Pucin pamre. I ci pajedziem u Biełaruś, kali nie stanie Łukašenki. Dzieci vielmi cudoŭna ŭsio razumiejuć.
U majoj dački lepšaja siabroŭka ŭ Kijevie, jany stelefanoŭvajucca i mohuć niekalki hadzin razmaŭlać, hulać. Jany sprabujuć navat padčas vajny vieści narmalnaje dziciačaje žyćcio. Ale heta nie admianiaje, što jany ŭsio razumiejuć. Dzieci nie viedajuć, što takoje śmierć, i im lahčej pieranieści heta.
Pamiataju, što niejak u darozie spynilisia, vyvieła dziaciej u les, kab jany spravili svaje fizijałahičnyja patreby. I tut pačałasia bambiožka Hastomiela. My staim pasiarod lesa, i tut pačynaje ŭsio zichacieć ad uspyšak. Kažu pra heta dzieciam, a syn spakojna adkazvaje, što jamu jašče patrebna siekunda», — raskazvaje Kaciaryna.
«Dačka z druhoha tydnia vajny samastojna štodnia zajmajecca pa ŭsich pradmietach»
Śviatłanu i jaje piatnaccacihadovuju dačku Luboŭ vajna zaśpieła ŭ Vyšharadzie. Jany vyrašyli nikudy nie źjazdžać, a zastacca, bo Ukraina za hety čas stała dla ich druhim domam.
«Taksama ja pradčuvała prablemy lehalizacyi ŭ Jeŭropie ź biełaruskim pašpartam. My ŭpeŭnienyja, što pieramoha za nami. Heta našaja radzima, jakuju treba abaraniać, bo Biełaruś užo akupavanaja voraham.
U dzień pačatku vajny dačka pračnułasia ad vybuchaŭ i prybiehła da mianie ŭ pakoj. Ja sama nie razumieła, što adbyvajecca. Kali vybuchi praciahnulisia i zatreślisia vokny, stała jasna. Sabrali dakumienty, niejkija rečy. Jana vielmi chutka reahavała, słuchała mianie. Kaniešnie, znosin z adnahodkami joj nie chapaje. U jaje zaraz uzrost, kali chočacca pahulać», — kaža Śviatłana.
Fota: AR
Samy tryvožny pieryjad u padletka pačaŭsia, kali jana pračytała, što rakiety na Ukrainu laciać ź Biełarusi. U jaje było tady adno pytańnie: «Za što?».
«Pieršyja try dni byli samyja krytyčnyja. My źbirali aptečku, uładkoŭvali padvał. Naš horad vajnu tolki čuje, ale na svaje vočy nie bačyć. I heta mienavita toje, što dapamahaje bolš-mienš vystajać maralna.
Dačka z druhoha tydnia vajny samastojna štodnia zajmajecca pa ŭsich pradmietach. Vučycca pavodle raskładu ź dziońnika. Ale voś abviaścili ŭžo, što škoła ŭ našym horadzie pačniecca anłajn z 4 krasavika.
Jość, viadoma, u jaje pieražyvańni nakont viedaŭ, da vajny ŭ nas byli płany pastupleńnia ŭ licej. Vyrašyli nie panikavać, usie prablemy pa miery pastupleńnia budziem vyrašać», — kaža jana.
Dzień tamu ŭ dački Śviatłany byŭ dzień narodzinaŭ. U horadzie, dzie jany zastajucca, niama tortaŭ. Piakli svoj z taho, što było.
«Ja spytałasia, što joj padaryć. Jana na mianie doŭha hladzieła i spytałasia, ci možna.
Dačka skazała, što jaje dzień narodzinaŭ śviatkavać nie budziem. Voś joj 15 hod, niama śviata. Płaču. A jašče jaje siabrovak na dzień narodzinaŭ nie puścili baćki. Bajacca adpuskać u taki čas.
Luba pierapisvajecca z adnakłaśnikami. U apošni čas usio radziej. Mnohija źjechali. Svajo žyćcio, kłopaty», — uzdychaje Śviatłana.
«Jašče vuču dziaciej jeści toje, što jość»
Alena vybirałasia z Kijeva razam z dvuma dziećmi — Alaksandram i Jaŭhienijaj. Im 12 i 13 hod. Spačatku siamja paje'chała ŭ nievialiki pasiołak pad horadam Makaraŭ. Tam jany prabyli dzieviać dzion u padvale. Zaraz Alena ź dziećmi znachodzicca ŭ Ivana-Frankoŭsku.
«My zahadzia repieciravali zbor tryvožnaha čamadančyka. U pačatku lutaha jašče, kali nazvali pieršyja mahčymyja dni ŭvarvańnia Rasii va Ukrainu, ja ź dziećmi parazmaŭlała pra heta i raskazała, što my budziem rabić u takim vypadku.
U dzień pačatku vajny ja pabudziła dziaciej i skazała, što treba źbiracca. Jany vielmi chutka arhanizavalisia, dastali valizki, pakłali samaje nieabchodnaje. U ich užo na toj momant byŭ zahadzia składzieny śpis. Uziali, darečy, padručniki. My sieli ŭ mašynu i pajechali. Ja ź imi razmaŭlała ŭvieś čas, im było strašna, kali pobač z nami čulisia vybuchi, kali jany bačyli razburanyja pasiołki, techniku.
Naohuł u dziaciej dobra pracuje achoŭnaja reakcyja. Maje mnie zadavali pytańni, što my budziem dalej rabić, ja spakojna na ich adkazvała, i jany narmalna heta ŭsio pieratraŭlivali. Ciapier dzieci navučylisia reahavać na sireny, vybuchi. Razumiejuć, kali jany daloka, a kali blizka.
Jašče vuču dziaciej jeści toje, što jość. Naprykład, kali my byli ŭ padvale, u bližejšych kramach nie było ježy. Było toje, što ŭziali z Kijeva», — kaža jana.
Fota: AR
Pieršy čas adciahnuć uvahu dziaciej na niešta inšaje Alenie było składana. U ich nie było vučoby, tolki praz dva tydni nastaŭniki pačali rabić anłajn-zaniatki.
«Da vučoby ja adciahvała ich uvahu na pryhatavańnie ježy, uborku, dapamohu astatnim ludziam. A zaraz u nas usio razam, biez spravy jany nie siadziać. I kali dapamahajuć, adčuvajuć siabie karysnymi. Žyviem, jak u kamunie. U kožnaha svaje abaviazki, — dzielicca Alena. —
A što datyčna palityki, to ŭ maich dziaciej i biez darosłaha mierkavańnia sfarmiravany pohlad, što ruskija napali na Ukrainu. I jon nie naviazany. Dzieci bačać, što adbyvajecca navokał, i jašče majuć znosiny sa svaimi miascovymi adnakłaśnikami. Zrazumieła, što infarmacyjaj pamiž saboj jany abmieńvajucca.
Viadoma, Biełaruś tut vystupaje jak kraina-ahresar, ale ja starajusia nie farmiravać u dziaciej abureńnie da radzimy. Ja im tłumaču, što my nie jedziem tudy, pakul tam takaja dziaržava. Jany chočuć ubačycca sa svajakami, ale nie zastavacca tam. Tamu ja prosta tłumaču, što zaraz taki čas, jaki treba pieračakać. Pakul tut spakojna, my budziem tut».
Čytajcie taksama:
Jak razmaŭlać ź dziećmi pra vajennyja padziei? Parady psichołaha
«Ludzi źjazdžajuć z razumieńniem, što chutka jany nie viernucca». Psichołah pra novuju chvalu mihracyi ź Biełarusi
