Zahinuły va Ukrainie rasijski vajskoviec
— Vaš prajekt — heta pieršaja antyvajennaja inicyjatyva ŭ Rasii, stvoranaja etničnaj hrupaj. Čamu naohuł uźnikła takaja nieabchodnaść?
— Jana ŭźnikła, bo za buratami va Ukrainie zamacavałasia niehatyŭnaja reputacyja. Kali Pucin raźviazaŭ vajnu na Danbasie, tudy pad vyhladam tak zvanych apałčencaŭ i šachcioraŭ adpraŭlali vajavać vajskoŭcaŭ z Buracii. Pra hetuju situacyju ŭ 2014 hodzie pisaŭ žurnalist Illa Barabanaŭ, jon tady pracavaŭ u «Kommiersantie». Miascovyja žychary pakazali jamu na burataŭ i skazali: «A heta ŭ nas danbaskija indziejcy».
Potym źjaviłasia intervju, jakoje «Novaja hazieta» brała ŭ 20-hadovaha tankista Doržy Batamunkujeva. Hety chłopiec atrymaŭ strašnyja apioki ŭ bai pad Debalcavam, i jon raspaviadaŭ u tym liku pra toje, jak burataŭ-kantraktnikaŭ rasijskija ŭłady tudy ciškom adpraŭlali vajavać.
Potym pra burataŭ stali aktyŭna pisać ukrainskija miedyja. Jany vykarystoŭvali farmuloŭku «bajavyja buraty Pucina». Hetaja fraza vielmi mocna tyražavałasia, źjavilisia miemy na hetuju temu.
Užo z pačatkam ciapierašniaha ŭvarvańnia niekatoryja ŭkraincy stali kazać, što jany buduć «vajavać z Rasijaj da apošniaha burata». Heta vielmi niepryjemna.
U nas maleńki narod, i niama ničoha dobraha ŭ tym, što vakoł jaho skłaŭsia taki vobraz.
— Miarkujučy pa dadzienych ab zahinułych, ciapier buraty taksama aktyŭna ŭdzielničajuć u vajnie va Ukrainie?
— Tak, i heta vytłumačalna. Buracija — rehijon vielmi biedny, i ŭ pryncypie ŭ mužčyn jość dva asnoŭnyja sposaby zarobku. Albo vachtavym mietadam jechać pracavać na poŭnač, albo iści na kantraktnuju słužbu.
Kali my hladzim na źviestki zahinułych va Ukrainie burataŭ, to bačym, što va ŭsich u hrafie «miesca naradžeńnia» napisanyja tyja ci inšyja vioski. To bok, heta chłopcy z hłybinki, jakija sprabavali, jak im zdavałasia, zarabić.
Mnohija padpisvali kantrakty, tamu što heta adziny šaniec atrymać žyllo. Jany mahli ŭziać tak zvanuju vajskovuju ipateku, kab kupić nieruchomaść u Ułan-Ude, jakaja dla ich vielmi darahaja.
— A jość dakładnyja źviestki ab kolkaści burataŭ, jakija ŭdzielničajuć va ŭvarvańni?
— Dakładnych ličbaŭ my nie viedajem, ale tak ci inakš vajna achapiła praktyčna ŭsie siemji. Vyśvietliłasia, naprykład, što tam vajuje trajuradny brat majoj siabroŭki, jon paranieny ciapier. U inšych znajomych taksama jość na hetaj vajnie svajaki. U Buracii žyvie mienš za miljon čałaviek, tamu vajna nikoha nie abminie bokam.
— Kolkaść zahinułych burataŭ vam viadomaja?
— Pavodle źviestak z adkrytych krynic, zahinuła 100 čałaviek, źviazanych z Buracijaj. Heta vielmi vialikaja kolkaść. Mnohija ciapier pišuć ab tym, što pa śmierci lidziruje Dahiestan, ale treba razumieć, što jość buraty, jakija žyvuć u inšych rehijonach. Pierš za ŭsio, heta Zabajkalski kraj i Irkuckaja vobłaść, my hladzim etničnych burataŭ jašče i adtul.
Pry hetym u Irkuckaj vobłaści mnohija buraty — achryščanyja, i ŭ ich ruskija imiony. Mahčyma, my kahości navat prapuskajem.
Naš analityk Maryja Vjuškova ličyć, što ŭ pracentnych suadnosinach na dušu burackaha nasielnictva my napieradzie ŭsich u hetaj sumnaj statystycy.
— Jak vy staviciesia da hipotezy ab tym, što rasijskija ŭłady naŭmysna adpraŭlajuć na vajnu va Ukrainu vajskoŭcaŭ z nacyjanalnych rehijonaŭ?
— Ja čytała pra heta. Chutčej za ŭsio, rasijskija ŭłady zychodziać z taho, što ŭ nacmienaŭ naŭrad ci mohuć być svajaki va Ukrainie. U toj čas jak u vychadcaŭ z ruskich rehijonaŭ suviazi z ukraincami jakraz vielmi ščylnyja. Trajuradny brat, stryječny brat, ciotka, dziadźka… usio pierasiakajecca.
Ale mnie ŭsio-taki zdajecca, što klučavaja pryčyna — heta ŭzrovień žyćcia. Hinuć ludzi z samych biednych rehijonaŭ. Z Maskvy, Pieciarburha — praktyčna nikoha. Značyć, uzrovień žyćcia ŭ hetych rehijonach taki, što ludziam davodzicca zhadžacca na takuju «pracu».
— To-bok klučavy kryteryj — heta nie nacyjanalnaja prykmieta, a mienavita žyćcio ŭ biednaj pravincyi?
— Tak, absalutna. Ale jość jašče adzin momant, jaki my abmiarkoŭvali z maimi kalehami.
Zdavałasia b, jak naohuł buraty hatovyja vajavać za idei «ruskaha» śvietu, kali sami, žyvučy ŭ Rasii, pastajanna sutykajucca z prajavami ksienafobii i rasizmu?
Ja nie viedaju burataŭ, jakija, apynuŭšysia ŭ Piciery ci Maskvie, nie čuli frazaŭ typu «valicie ŭ svoj Kitaj» abo «panajechali kasavokija».
Mahčyma, spracoŭvaje psichałahičny faktar. Buratam zdajecca, što ŭdzieł u vajnie daje im mahčymaść «uzvysicca» da ruskich. Jany hatovyja zabyć hetuju dyskryminacyju, kab u baraćbie suprać «drennych ukraincaŭ» ruskija pryznali ich roŭnymi. Pa-inšamu ja heta patłumačyć nie mahu.
— Nakolki ja razumieju, rasijskija ŭłady vykarystoŭvali burataŭ i ŭ infarmacyjnaj vajnie suprać Ukrainy?
— Tak, ruch «Sieť» (heta było adździaleńnie prakramloŭskaha ruchu «Našy») zapisaŭ u 2015 hodzie videa «Zvarot bajavych burataŭ Pucina da spałochanaha narodu Ukrainy». Tam irkuckija buraty kazali ŭkraincam, što ich ekanomika «lacić u pramiežnaść Kančyty Vurst» i hetak dalej.
Hety rolik, na žal, nabraŭ amal miljon prahladaŭ. Ja mahu skazać, što mnohija ź ludziej, jakija tam zdymalisia, byli zusim apalityčnymi. Z adnoj dziaŭčynaj ja nie tak daŭno źviazvałasia, jana žyvie ŭ Hiermanii. Jana ščyra pryznałasia, što joj soramna za heta videa, i ciapier jana razumieje, što heta było absalutnaja hańba.
Jana kazała, što źniacca ŭ roliku jaje paprasiŭ siabar. Joj tady było 16 hadoŭ, i pa jaje słovach, jana nie raźbirałasia ŭ palitycy. Tolki kali videa vypuścili, jana zrazumieła, što heta była vielmi vialikaja pamyłka. Ciapier jana dumaje, ci nie pryniać joj udzieł u našym prajekcie. Asabliva ŭ apošni čas, kali jana bačyć vakoł siabie vielizarnuju kolkaść ukrainskich biežancaŭ.
— Vy vyrašyli, čym budziecie zajmacca?
— …My rychtujem dakład ab stratach siarod etničnych mienšaściaŭ va Ukrainie. Adpaviedna, nam treba vieści dakładnuju statystyku. My źviarajem našyja źviestki z materyjałami pravaabaroncaŭ i žurnalistaŭ-rasśledavalnikaŭ. My, naprykład, chočam zrazumieć, što adbyłosia ŭ Bučy, tamu što pa prakramloŭskich tielehram-kanałach była zapuščanaja infarmacyja, što słavianie nie mahli abychodzicca sa słavianami tak žorstka.
I tut Arastovič nam troški dapamoh, kali skazaŭ, što tam źvierstvavali całkam sabie dužyja słavianskija chłopcy.
My nie kažam: davajcie ŭsio zvalvać na słavian. Ale my chočam, kab adbicca ad naratyvu, jaki prasoŭvajecca Kramlom.
I my chočam zrabić paŭnavartasny dakład pa stratach, jaki my zmožam raspaŭsiudžvać praź miedyja i padavać u mižnarodnyja instancyi.
My ličym, što, akramia źniščeńnia ŭkraincaŭ, Rasija viadzie i źniščeńnie svajho nasielnictva. My chočam pakazać hetych zahinułych. Kali my čujem, što adzin burat zahinuŭ ci dvoje zahinuli — hetaja infarmacyja nie składvajecca ŭ adnu vialikuju karcinu. Ale kali sotnia čałaviek — heta zusim inšaje. Heta jak kali b u centry Ułan-Ude adbyŭsia terakt i zahinuła 100 čałaviek. Napeŭna, heta budzie mieć ašałamlalny reakcyju. I ja liču, što my pavinny vyklikać hetuju reakcyju…
…My abaraniajem pravy i inšych nacyjanalnych mienšaściaŭ.
Jašče my ličym, što Rasija, zajaviŭšy svajoj metaj denacyfikacyju Ukrainy, absalutna supiarečyć sabie, tamu što ŭ samoj Rasii vielmi vysoki ŭzrovień šavinizmu, rasizmu i nacyzmu… Bolš za toje, nidzie ŭ śviecie my nie sutykajemsia z takim uzroŭniem šavinizmu, jak u Rasii.
— Vy sami asabista sutykalisia z ksienafobijaj i šavinizmam u Rasii?
— Viadoma, šmat razoŭ. Ja vyrasła ŭ Pieciarburhu, a Pieciarburh doŭhija hady nazyvali «karyčnievaj stalicaj Rasii». Z adnaho boku, mnie vielmi pašancavała z maimi škołaj, univiersitetam i kalehami pa pracy. Ale prajaŭ šavinizmu ŭ pobycie było vielmi šmat.
Alaksandra Harmažapava
Ja pačała kiravać mašynaj u 23 hady, tamu što mnie nie chaciełasia spuskacca ŭ mietro, dzie na mianie zaŭsiody hladzieli varoža. Adnojčy ja išła da eskałatara, i prosta pierad uvachodam na jaho ŭtvaryŭsia zator.
Niejki mužčyna pačaŭ mianie vyciaśniać z čarhi plačom, ale ja praciahvała iści. Tady jon rezka mianie adsunuŭ i skazaŭ: «Ty pavinna ruskich zaŭsiody prapuskać napierad, zrazumieła?» Ja abamleła, ale tak jak užo navučyłasia adkazvać na takija vypady, to skazała jamu: «Nu, raz vy pradstaŭnik vyšejšaj rasy, to čamu da hetaha času jeździcie na mietro?» Jon mianie paśla hetaha ad złości ledź nie śpichnuŭ z eskałatara, a potym jašče čakaŭ na vulicy.
Jašče pamiataju vypadak u navahodniuju noč 2015/2016. Maje baćki žyvuć u centry Pieciarburha, tam u asnoŭnym intelihientny kantynhient. My nakuplali vielmi šmat praduktaŭ i dastavali ich z mašyny pierad domam. La paradnaha siadzieła i kuryła žančyna. U niejki momant jana rezka ŭstała i skazała: «Jak vy za***** (nadakučyli), kitajozy, žyćcia ad vas niama». I dalej niešta ŭ tym ža duchu.
Ja adčuła stan afiektu, pačała na jaje kryčać u adkaz. Hetaja žančyna spałochałasia i zabiehła ŭ dom, kab źjechać ad mianie na lifcie. Jana nie čakała, što joj mohuć adkazać na piśmiennaj ruskaj movie, dy jašče i abmaciukać u adkaz. Dumaju, dla jaje heta byŭ šok-kantent. Ja pabiehła za joj, mnie zdavałasia, ja hatovaja była jaje zabić. Heta była maja nazapašanaja lutaść, tamu što ja pieražyvała takoje nie raz, nie dva i nie try. I kali ty šmat-šmat razoŭ za svajo žyćcio heta prahłynaŭ, to ŭ niejki momant zryvaje nakryŭku.
Ale mama ŭtrymała mianie za kurtku, jana kazała: «Pakiń jaje, inakš jana potym napiša zajavu, i ty ž potym jašče akažašsia krajniaj». Napeŭna, ja i praŭda čytała b u rasijskich miedyja, što «pryjezdžyja z Buracii źbili karennuju pieciarburžanku». Mienavita ŭ tuju navahodniuju noč ja zrazumieła, što bolš nie chaču žyć u Pieciarburhu…
— Vy vialikija małajcy, što kažacie pra heta, ale vy ž nie možacie paŭpłyvać na toje, što ŭ hałovach u žycharoŭ Buracii. Tym bolš, znachodziačysia za miažoj.
— Čamu nie možam? Buracija maleńkaja. Kali my pierakanajem kahości z našaj aŭdytoryi, to jon budzie dalej pierakonvać astatnich. Heta pavoli budzie pracavać, jak sarafannaje radyjo. Navat naš rolik «Buraty suprać vajny» — heta baraćba z prapahandaj. U im ukrainskija buraty kažuć, što ich nichto nie ŭciskaje i nie treba ich abaraniać.
Paśla taho jak my arhanizavali fond, da nas stała źviartacca vielmi šmat burataŭ. Ja kožny dzień atrymlivaju ad ich paviedamleńni i ni razu nie bačyła drennych.
Ludzi pišuć: «Ja dumaŭ, što ja adzin, ja tak stamiŭsia ad taho, što vakoł mianie hetyja litary Z, dziakuj za toje, što vy kažacie toje, što ja dumaju». Narmalnym ludziam zdajecca, što ich mała, tamu što jany razroźnienyja, ale na samoj spravie heta nie tak.
Za dva tydni da mianie ŭ Instagram dadałosia 250 čałaviek z Buracii. Heta naturalny rost, i ja razumieju, čamu jon adbyvajecca.
My jašče i psichałahična padtrymlivajem ludziej, jakija asudžajuć hetuju vajnu, kab jany nie ličyli siabie niejkimi tam zdradnikami. A značyć, akramia asnoŭnych napramkaŭ pracy, u nas jość jašče dźvie vielmi važnyja funkcyi — abjadnańnia i padtrymki.
