«Paśla revalucyi ŭ nas byŭ tvorčy vybuch. A zaraz u ludziej, jakija ŭžo dvojčy biežancy, zbolšaha pusteča ŭnutry»
«Naša Niva»: Kali vy źjechali z Ukrainy (tudy śpiavačka pierajechała ŭ žniŭni 2020-ha)?
Anastasija Špakoŭskaja: Adčuvańnie vajny było ŭžo za miesiac da jaje pačatku. My źbiralisia źjazdžać u Polšču za tydzień da 24 lutaha. Ale ž atrymałasia tak, što my z Kijeva vyjechali tolki 23 čysła da siabroŭ u Lvoŭ. Tam nas zaśpieła vajna. Naš pierajezd uvohule byŭ lohki, biez žachlivych padziej. Tolki na miažy była ŭžo vialikaja čarha, i my stajali adzinaccać hadzin. Ludzi, jakija źjazdžali ź Lvova na čatyry hadziny paźniej za nas, dajechali da Polščy tolki praz dva dni.
Kaniečnie, biełarusam, jakija ŭžo pieražyvali pierajezd va Ukrainu, adjazdžać było praściej. U adroźnieńnie ad ukraincaŭ niama ŭ nas karanioŭ, jakija mocna b trymali. Ty taki biełaruski «cyhan».
Našych rečaŭ u Kijevie šmat zastałosia. Zaraz dumajem, jak pieravieźci muzyčnyja instrumienty. Ale razumieješ, što samaje hałoŭnaje — heta dzieci i niejki minimum nieabchodnaha.
«NN»: Jak vaša žyćcio vyhladaje ciapier?
AŠ: Kali paraŭnoŭvać z tym, što adbyvajecca ŭ śviecie, kaniečnie, žyćcio naša cudoŭnaje. Na nas nie laciać rakiety, u nas nie stralajuć, i my ŭvohule dychajem pakul volnym pavietram. Vajna adčuvajecca, kali z kimści razmaŭlaješ z Ukrainy albo kali čytaješ naviny. A tak hulaješ pa horadzie, usio kvitnieje, i navat časam soramna za toje, što pobač takoje hora, a ŭ ciabie tut usio tak spakojna.
Zaraz u teatry (Ruski dramatyčny teatr Litvy. — «NN») repietuju śpiektakl pra ŭkrainskuju historyju. Asnoŭnaja tema ŭ im — zabojstva ŭ Maryupali litoŭskaha režysiora. I plus historyi ludziej, jakija bačyli sami, što adbyvajecca. Takaja dakumientalnaja pastanoŭka. My źbirajem materyjał, i heta, kaniečnie, nie daje rassłabicca. Ty kožny dzień musiš čytać, sačyć, šukać asabistyja historyi, jakija možna budzie raskazać usiamu śvietu.
Taksama ŭ teatry zaraz dumajuć mianiać nazvu. Mahčyma, na teatr imia Adama Mickieviča. Ale ja pakul dakładna nie viedaju.
«NN»: Čamu nie zastalisia ŭ Polščy?
AŠ: Spačatku raźličvali, što tam budzie biznes u muža. Ale ŭ suviazi z tym, što ź Biełarusi pačalisia bambardziroŭki Ukrainy, hety varyjant adpaŭ. Muž zastaŭsia bieź biznesu. My jašče jakraz byli ŭ Polščy ŭ toj momant, kali była humanitarnaja katastrofa. Padavałasia, možna nie vytrymać prosta takoj kolkaści ludziej. I potym źjaviłasia prapanova ad teatra i my pajechali ŭ Litvu.
«NN»: Jakoj by svajoj pieśniaj, radkami apisali, što adčuvajecie?
AŠ: «Nie ostałoś ničieho, kromie doma tvojeho, kromie doma tvojeho, tolko doma nikoho». Hety radok mnie niejak pryśniŭsia. Dumaju navat ustavić jaho kudy-niebudź u rolu. U im niejkaje adčuvańnie ŭnutranaj pustaty.
Vielmi šmat sił zajmaje pieražyvańnie za hetuju vajnu. Navat na dystancyi ty jak narkaman uvieś čas čytaješ naviny, što tam adbyvajecca. Jak byccam svaimi viedami, hetaj enierhijaj možam dapamahčy. Składany stan. Z momantu adjezdu ź Biełarusi mianie nie pakidaje. Prosta jon byŭ bolš łakalny, vuzki. A zaraz adčuvańnie, što ja prosta splu. I hety son pavinien skončycca, i ŭsio budzie pa-staromu.
«NN»: Ci ciažka vam być u takich umovach tvorčym čałaviekam?
AŠ: Z adnaho boku, nie, tamu što tvorčaść dapamahaje. Možna štości napisać, prahavaryć — i byccam by ŭžo nie tak baluča. A časam, kali ty adčuvaješ, što nie chočaš ničoha kazać (a dla tvorcy heta adzinaje, što ty možaš zrabić), stanovicca składana. Byvaje adčuvańnie pustečy ŭnutry.
Analizuju svaje pieśni, jakija byli pryśviečany padziejam va Ukrainie ŭ 2014 hodzie, i baču, jak ja časta źviartała ŭvahu na temu vajny, dyktatury. A z taho ž času ničoha nie źmianiłasia. I heta zabiraje apošnija siły. Navošta niešta rabić, kali hetym ničoha nie źmieniš?
A potym źjaŭlajecca niejkaja sustreča z čałaviekam, jaki raskazvaje, jak jaho vyratavała heta pieśnia. I ja zrazumieła, što, mabyć, treba rabić i dalej. Chočacca znajści niejkuju enierhiju, kab da siabie jaje prytulić i dzialicca ź ludźmi. Ale ja razumieju, što kali paśla revalucyi ŭ nas byŭ taki tvorčy vybuch, to zaraz u nas, u ludziej, jakija ŭžo dvojčy biežancy, zbolšaha pusteča ŭnutry. Pakul tak.
«NN»: Ci padtrymlivajecie vy kantakt z kalehami z Horkaŭskaha teatra zaraz? Što jany raskazvajuć pra toje, što adbyvajecca ŭ teatry?
AŠ: Nie padtrymlivaju. Zaŭsiody kazała, što nikoha nie asudžaju i starajusia zrazumieć. Ja viedaju, što tam zaraz, i dla mianie heta vielmi baluča. Nie razumieju, jak možna rabić vyhlad, što ničoha nie adbyvajecca, stavić zabaŭlalnyja śpiektakli. Im, moža, jašče składaniej, čym mnie, bo jany zabłytalisia ŭ svajoj sistemie kaardynat.
«Pieršaje, što ja kažu, što ja z Kijeva, a potym, što biełaruska. A nie naadvarot»
«NN»: Jak vajna paŭpłyvaje na biełarusaŭ?
AŠ: Jość zaraz adčuvańnie, jakoje było i paśla 2020 hoda, što vielmi bačna stała čornaje i biełaje. Byccam by ciemra ad śvietu adyšła. Spadziajusia, što naša zvyčka svarycca navat padčas vajny ŭsio ž taki adydzie nazad. Za niejkimi rečami prosta soramna nazirać. Dumaju, što toje śviatło, jakoje zapaliłasia ŭ nas ŭ 2020-m, jašče bolš razharycca i budzie ruchać nas da pieramohi.
«NN»: Jakija svarki vy majecie na ŭvazie?
AŠ: Kali Zialenski skazaŭ pra Biełaruś u intervju rasijskim žurnalistam. Mnohija čakali, što jon raskaža, jak jany potym vyzvalać Biełaruś i skinuć Łukašenku. Hetyja ludzi rasčaravalisia ŭ im. A mianie ŭvohule nie razanuła.
Ale što pačałosia potym, jakoje abmierkavańnie…
Ja zhodna, što kali b Ukraina paŭnavartasna padtrymała Biełaruś paśla 2020-ha, to, mahčyma b, nie było akupacyi našaj krainy. Ale što my kažam za minułaje, kali zaraz Zialenski adkazvaje za Ukrainu, u jakoj idzie paŭnavartasnaja vajna. Ja navat tady napisała, što čakaju, kali biełarusy skažuć, što Zialenski — ruka Kramla.
«NN»: «Biełarusi nie admycca», — vy kazali. Vy asabista adčuvajecie vinu?
AŠ: Jość piersanalnaja vina i kalektyŭnaja. Pieršuju nie adčuvaju. Ja šmat čaho zrabiła, kab mianie pačuli i kab hetaha ŭsiaho nie adbyłosia. A voś druhuju vinu adčuvaju. Kali jość niejki soram, to my nie možam adzialić siabie ad našaj krainy, jakuju akupavała Rasija i ź jakoj Łukašenka stralaje pa ŭkrainskich haradach.
Asacyjacyi zaraz ź Biełaruśsiu kryŭdnyja. Voś, naprykład, na maim asabistym vopycie. Pryjšła dziaciej zapisać u siekcyju. Pieršaje, što ja kažu, što ja z Kijeva, a potym, što biełaruska. A nie naadvarot. Treba krychu raspavieści svaju historyju, što ty mienavita toj čałaviek, jaki paciarpieŭ ad režymu. Biez hetaha adčuvajecca vielmi drennaje staŭleńnie. I heta narmalna ŭ takoj situacyi. Kalektyŭnuju adkaznaść my ŭsio roŭna budziem nieści. Treba raskazvać bolš pra našy dobryja ŭčynki.
«My prajšli praz hvałt i akazalisia ŭ śviecie, dzie nikomu nie patrebnyja, — heta žachliva»
«NN»: U adnym ź intervju vy kazali pra Akreścina i katavańni tam: «Moža być, u vajenny čas, usio heta [katavańni, represii] stanovicca krychu štodziońniej». Zaraz taksama tak ličycie?
AŠ: Ja ŭ hety śpiektakl chaču vielmi ŭnieści našu biełaruskuju temu. Mnie važna danieści, što značyć prajści praz katavańni na Akreścina, ucioki ź Biełarusi, a potym jašče adzin pierajezd i ŭśviedamleńnie taho, što z tvajoj krainy laciać rakiety. Chaču, kab prahučała historyja, jak nam psavali pašparty, u jakich pisali «Słava Ukrainie».
Zaraz našy katavańni vyhladajuć, kaniečnie, nie takimi žudasnymi, jak zabojstvy va Ukrainie, ale ž my prajšli praz hvałt i akazalisia ŭ śviecie, dzie nikomu nie patrebnyja, — heta žachliva.
Pra heta varta havaryć. Ukraincy pieražyvajuć trahiedyju, śmierci, ale ž jany pryjazdžajuć — i im usie rady. A ŭ nas zusim inšaja historyja.
«NN»: Vam za heta kryŭdna?
AŠ: Chutčej adčuvańnie mytarstvaŭ. Nie maich piersanalnych, a našaj nacyi. Jak byccam my niečym zasłužyli takoje da siabie staŭleńnie. Ja starajusia bolš pa-fiłasofsku heta ŭsprymać i dumać, jak heta možna vypravić. Sprabuju zrazumieć, z-za čaho toje adbyłosia, kab bolš my nikoli nie paŭtaryli pamyłku.
Kali razumieješ maštab biady, to kryŭda tut moža być tolki ŭ sensie, što my adno pieražyli, potym druhoje i zaraz treciaje.
«NN»: Jak nie ačarśćvieć u taki čas?
AŠ: U mianie jość praviła jašče z Kijeva — ja sustrakajusia ź ludźmi. My hutarym i stvarajem sabie asabisty śviet. Heta vielmi dapamahaje. U Kijevie my ładzili kvaterniki, i tady špakoŭniki byli pobač. Pakul tut zaraz u mianie niama muzykaŭ. Chacia ja vielmi chaču ładzić kancerty, mierapryjemstvy dla svaich. Tych, kto dumaje tak sama, jak i ty. Pobač ź ludźmi adčuvańnie niepatrebnaści nie takoje vostraje. Kaniečnie, nie treba spyniacca rabić toje, što my možam. My jak chacieli pieramohi, tak i chočam. Jak chacieli svabodu ŭ svajoj krainie, tak i chočam.
«Viadziem pieramovy i budziem pačynać biełaruskuju škołu ŭ Hruzii»
«NN»: Što z vašaj škołaj paśla pierajezdu?
AŠ: Dva z pałovaj tydni paśla pačatku vajny jana nie pracavała. Ciapier usio adnaviłasia. U nas šmat novych vučniaŭ — ź Biełarusi adjazdžajuć ludzi ŭ suviazi z vajnoj. Niekalki dziaciej ŭ nas zastalisia va Ukrainie. Astatnija źjechali, i niekatoryja ź ich pojduć užo ŭ miascovyja škoły, hledziačy ŭ jakoj krainie znachodziacca. Budzie, kaniečnie, pytańnie ź isnavańniem mienavita ŭkrainskaha kirunku.
My ciapier viadziom pieramovy i budziem pačynać takuju ž škołu ŭ Hruzii. I spadziajusia, što atrymajecca jašče ŭ Polščy. Ale tam składaniej, bo ŭ ich uvohule inšaja adukacyjnaja sistema. Vykładčyki — tyja, chto byŭ represavany ŭ Biełarusi, jany praciahvajuć pracavać u nas.
Ź finansavańniem składana. Bolšaść dziaciej navučajecca biaspłatna. A ŭ tych, chto płaciŭ, zabłakavali va Ukrainie rachunki. Jość u nas peŭnaja padtrymka, i ja spadziajusia, što jaje da kanca hoda chopić.
Mnie škada, što nam nie dapamahajuć mocnyja i bujnyja arhanizacyi. Razmaŭlali nakont finansavańnia škoły z Ofisam Cichanoŭskaj, ale vyniku nijakaha niama. Moža, jany nie bačać cikavaści ŭ hetym prajekcie, chacia zachavać rodnuju movu i viedy pra Biełaruś u dziaciej, jakija apynułsia za miežami krainy, — heta hałoŭnaje. A taksama važna padtrymka represavanych nastaŭnikaŭ.
«NN»: Arhanizavać biełaruskamoŭnaje navučańnie za miažoj — składana?
AŠ: Nie. U nas dzieci vyvučajuć ruskuju, biełaruskuju, ukrainskuju i anhlijskuju movy. Tut prosta treba było damovicca sa škołaj, jakaja by potym atestoŭvała dziaciej. Sama ideja ŭniviersalnaja.
«NN»: Kolki zaraz u vas vučniaŭ?
AŠ: Dakładna nie skažu. Kala 50 dziaciej i 27 vykładčykaŭ. Heta ź biełaruskim i ŭkrainskim viektaram.
«NN»: Vy kazali niejak u intervju, što za anłajn-farmatam budučynia. Jak ža pytańnie sacyjalizacyi dziaciej?
AŠ: Ja dumaju, što kancentravanaść viedaŭ, jakaja jość mienavita ŭ anłajn-farmacie, navat niemažliva ŭ afłajnie. Tut dzieci nie źviartajuć uvahu adzin na adnaho, jany prychodziać na ŭrok dziela viedaŭ. Ale im treba i pakamunikavać, heta ja taksama razumieju. Možna znajści inšyja formy dla hetaha, kab dzieci siabravali i bavili čas razam.
«NN»: Što treba, kab vychavać sapraŭdnaha biełarusa?
AŠ: Vyvučać sapraŭdnuju biełaruskuju historyju. U nas u škole šykoŭny nastaŭnik. Ja časam sama dałučajusia da hetych zaniatkaŭ. I, kaniečnie, biełaruskaja mova.
«Pucin Stalina ŭ prykład stavić. Čamu ŭ ich pavinny być humannyja sałdaty?»
«NN»: Jak vašy dzieci pieražyli pierajezd?
AŠ: Za tydzień da pačatku vajny ja im kazała, što jana budzie. Jany ličyli, što ja ŭžo varjacieju. Ale ž bolš-mienš heta ich padrychtavała. Pieražyli narmalna.
«NN»: A adkul było takoje adčuvańnie?
AŠ: Vojska staić pa ŭsioj miažy, hety Pucin niešta niasie nakont Ukrainy. Prosta nie chaciełasia dumać, bo ŭ hetym stolki biaźlitasnaści i biesčałaviečnaści, što zdarovy sens braŭ vierch. Hetaja ahresija ŭ rasijskich vajskoŭcaŭ vychoŭvałasia dziesiacihodździami. Dla mianie stała ŭsio zrazumieła, kali zakryli ŭ Rasii hramadskuju arhanizacyju «Miemaryjał».
U hetaj krainie NKVD nie pierastaŭ pracavać. Adny źmianilisia na inšych. Dzieci, unuki, praŭnuki tych zabojcaŭ praciahvajuć ich spravu zaraz. U ich Lenin u maŭzalei da hetaha času lažyć. Pucin Stalina ŭ prykład stavić. Čamu ŭ ich pavinny być humannyja sałdaty? Čałaviečnaści ŭ bolšaści ruskich (nie va ŭsich, kaniečnie) niama ni na hienietyčnym uzroŭni, ni na sacyjalnym.
«NN»: Jak dumajecie, kali heta ŭsio moža skončycca?
AŠ: U śniežni 2020-ha ja rabiła prahnoz, što heta ŭsio na hady try. A zaraz jość adčuvańnie, što heta nie moža praciahnucca bolš, čym jašče dva hady. Ja razumieju, što ŭ dyktataraŭ nie chopić mocy bolš, čym na hety čas. Prosta śviet nie vytrymaje.
«Našu Nivu» finansujuć jaje čytačy — padtrymać prosta
Čytajcie taksama:
«Hitler u 1941-m dumaŭ, što moža ŭsio. U lutym toje samaje padumaŭ Pucin». Adam Michnik ličyć, što Ukraina stała dla Rasii novym Afhanistanam — vialikaja hutarka
Žančyna, jakaja zahnała ŭ kut Cierciela. Chto takaja mieniedžar «Naftana», jakuju treci miesiac mučać sutkami
