U daždžysty piatničny viečar kala HC «Lusterka» niamała narodu. Samy centr horada, pobač jašče niekalki handlovych centraŭ i Kamaroŭka. Ale ŭ sam HC zachodziać ličanyja ludzi.
Z tych, chto prachodzić mima, Stanisłaŭ. Małady čałaviek zhadžajecca raskazać, što tut adbyvałasia ŭ 2000-ja. U jaho apoviedzie — karotki źmiest situacyi nie tolki ŭ HC, ale i ŭ ekanomicy.
«Tady ŭ Minsku nie było ni bujnych mižnarodnych brendaŭ nakštałt «Indziteksa» (uładalnik Zara, Bershka, Pull&Bear i inšych), ni sučasnych HZC. Ale zapyt na pryhožuju vopratku ŭ ludziej byŭ, bo ŭ ich byli hrošy.
Reč u tym, što ŭ 2000-ch kraina atrymlivała naftavyja zvyšprybytki, heta razhaniała ekanomiku, davała niečuvany rost VUP i ŭpłyvała na dabrabyt usich. Asabliva heta adčuvałasia ŭ Minsku.
Ale prapanova pa vopratcy była małoj: chto biadniejšy — apranaŭsia na rynku, nastupnaja prystupka — «Śviet mody» na Ždanovičach, vyšej — «Lusterka», jašče vyšej — buciki. A kali jość vialiki płaciežazdolny popyt i maleńkaja prapanova», — uźnikajuć šalonyja ceny, kaža Stanisłaŭ.
«Ja pamiataju, što na «Lusterku» stylnyja štany kaštavali 150—175 dalaraŭ. I heta byŭ niejki turecki noŭnejm. Ale ludzi kuplali, tamu što hrošy byli, a alternatyvy — nie było.
Znajomyja kazali, što navat zvyčajnyja pradaŭcy (a nie sami pradprymalniki) u «Lusterku» i «Parkinhu» mahli zarablać pa tysiačy jeŭra ŭ miesiac. Voś taki byŭ cikavy čas».
«Časam za dzień moža i pary čałaviek nie prajści»
Ania aranduje pamiaškańnie ź vieraśnia minułaha hoda. U jaje kramie ecoyou.by pradajucca rečy dla domu — pakryvały, śviečki, posud.
«Da hetaha amal hod tut zdymała pamiaškańnie maja siastra sa svajoj kramaj adzieńnia cambersands-shop.by, tamu ja była ŭ kursie cenaŭ na arendu i prachodnaści. A ŭ vypadku z HC «Lusterka» treba razumieć, na što padpisvaješsia: časam za dzień moža i pary čałaviek mima nie prajści.
Ale arenda nizkaja, i mnohija pačatkoŭcy-pradprymalniki achvotna arandujuć pamiaškańni z ahieńčykam u vačach. Bo jany pačynajuć svaju spravu. Za hetym pryjemna nazirać».
Dziaŭčyna tłumačyć, što vybrała «Lusterka» z-za nizkaj arendy — za pamiaškańnie 9 kvadrataŭ vychodzić kala 100 dalaraŭ.
«Maleńki biznes, jaki składajecca z adnaho čałavieka, biez asablivaha kapitału, naŭrad ci moža paciahnuć vysokuju arendu ŭ bujnym HC. A ŭ «Lusterku» całkam padjomnaja arenda — praŭda, ludziej niama, — uśmichajecca Hanna. — Ale ty albo prymaješ umovy hulni, albo praciahvaješ być anłajn, što dla klijentaŭ nie zaŭsiody zručna.
Z-za asablivaściaŭ pradukcyi dla nas važna zastavacca i ŭ afłajnie. Mnohija chočuć pryjechać i pierakanacca ŭ jakaści, pahladzieć koler tekstylu žyŭcom.
Jašče ciapier ja rablu interjernyja śviečki, a vodary praz ekran nie adčuješ. Plus da hetaha važnyja adnosiny, upakoŭka. U nas choć i malusieńkaja krama, ale ŭsie pryjazdžajuć i kažuć, što vielmi ŭtulna».
Kali dalar u kancy lutaha — pačatku sakavika rezka skaknuŭ uvierch, u HC, kaža Hanna, była «lohkaja panika».
«Ja adnosna niadaŭna ŭ HC, ale mnohija ž «staražyły», u ich ža tam biznes hadami. Vielmi sumna nazirać ich pieražyvańni adnosna zaŭtrašniaha dnia: ludziej u HC usio mienš, padatki rastuć, pracavać usio składaniej, a ŭ anłajnie pradstaŭlenyja daloka nie ŭsie.
Ciapier na fonie suśvietnych padziej ludziej stała jašče mienš. Mnohija našy kupcy źjechali z krainy. Ale my starajemsia zastavacca i ŭ anłajnie z dastaŭkaj, i ŭ HC dla zručnaści.
Dumki pra zakryćcio afłajn-kramy byvajuć i ŭ mianie, ale pakul nadta baluča dumać pra heta».
«Usie adkrytyja kramy možna abyści za 20 chvilin»
Absalutna ŭsie našyja hieroi kažuć, što ŭ HC «Lusterka» zvyčajna prychodziać u kankretnuju kramu — abo zabrać zamovu, abo pahladzieć užyvuju toje, što vybrali ŭ Internecie, abo da kankretnych pradaŭcoŭ. Takoha, kab pryjści prahulacca i niešta vybrać, tut praktyčna nie byvaje.
«Naprykład, u HC šmat viasielnych sałonaŭ — dziaŭčaty pryjazdžajuć na prymierku. Ale ŭ taki važny momant ich jak byccam mała cikavić, što raźmiaščajecca vakoł, — kaža Hanna. — Jość paciešny momant: kali my pačali pracavać, ja časta sustrakała klijentaŭ la hałoŭnaha ŭvachoda i pravodziła da kramy, kab jany nie błukali ŭ pošukach.
I pakul my išli, čuła adnu i tuju ž frazu «Jak ža ja daŭno tut nie byŭ!». Ludzi nastalhavali, jak raniej pryjazdžali siudy i šopilisia, a ciapier voś amal usio začyniena».
Darečy, viasielnyja sałony, pa nazirańniach Hanny, praciahvajuć adčyniacca da hetaha času i karystajucca papularnaściu ŭ naviedvalnikaŭ.
«Mabyć, ludziam ciapier nieabchodna zładzić niejkaje śviata, — razvažaje dziaŭčyna i praciahvaje śpis tych, da kaho jašče prychodziać pakupniki. — Šmat dziciačaha adzieńnia, pra jakoje ja raniej i nie zdahadvałasia, sučasnyja jakasnyja rečy. Zvyčajna ceny na dziciačuju vopratku ŭ HC zaškalvajuć, a tut suadnosiny cana-jakaść zaŭsiody radujuć.
Z maich asabistych znachodak jašče krama abutku ad našych biełaruskich chłopcaŭ kovalenko.by — stylnaja, z naturalnaj skury. Nie tak daŭno jašče adkryli boks z uschodnimi prysmakami — taksama karystajecca papularnaściu. Na 2 paviersie la hałoŭnaha ŭvachoda najkruciejšy mahazin z vyšyvankami! Jość vielmi miłaja ŭpakoŭka padarunkaŭ, paštoŭki, skrynki konvert4u. Jašče časta baču ludziej u kramie mužčynskich kaściumaŭ — tam nie samy biudžetny siehmient, ale vidać, što jakasnyja rečy.
A voś kramy, dzie sastarełyja madeli žanočaha abutku ci adzieńnia, mabyć, pastupova pamirajuć. Takich vielmi mała, ale jašče jość.
Jašče z papularnaha, što znoŭ źjaŭlajecca — bjuci-pasłuhi. Viejčyki, paznohciki, broŭki, — uśmichajecca Hanna. — Arenda dazvalaje dziaŭčatam pracavać na siabie ŭ davoli kamfortnych umovach u centry horada. I ja ich vydatna razumieju!
Minus tolki ŭ tym, što kali vy prychodzicie na šopinh, to chutka razumiejecie, što ŭsie adkrytyja kramy možna abyści litaralna za 20 chvilin. Astatniaje albo «zdajecca» (užo hadami, zatoje za kaśmičnyja hrošy dla pustoha HC, a značyć pamiaškańnie prosta pustuje), albo bjuci.
Vielmi škada jašče, što treci pavierch pustuje. Nie viedaju, što tam za prablemy va ŭłaśnika, ale možna było b stolki kłasnych prajektaŭ realizavać. I tym samym ažyvić HC».
«Staražyły trymajucca, ale nie ŭpeŭnienaja, što nastupny hod nie stanie dla ich apošnim»
Što tyčycca kolkaści začynienych kramaŭ, to niekatoryja, kaža Hanna, «syšli na leta», a potym začynilisia.
«Pakul što staražyły trymajucca. Ale nie ŭpeŭnienaja, što nastupny hod nie stanie apošnim. Tyja, chto pracuje z adzieńniem, kažuć, im daviadziecca afarmlać šmat novych dakumientaŭ, dy i jany nie ŭpeŭnienyja, ci paciahnuć padatak. Tak što ŭsie pracujuć tut i ciapier. Nie było takoha, kab razam usio pazačyniałasia.
Dla mnohich hetyja kramy — adziny zarobak. A značyć, pakul što žyćcio ŭ HC jość.
Uvohule, ciapier «Lusterka» — heta miks sa staražyłaŭ i maładych pradprymalnikaŭ, z boksaŭ ź nizkaj i kaśmičnaj arendnaj staŭkaj, ź bjuci-majstroŭ i kramaŭ. Usio źmiašałasia, a što budzie dalej — ciažka skazać».
Hanna Jerachaviec — pradaviec u sietcy žanočaha abutku «Lucky Shoes», jana ž smm-mieniedžarka i maje «asabistaje staŭleńnie da biznesu». Kaža, što vielmi chaciełasia b adnavić HC «Lusterka».
«Tut my kala 20 hadoŭ, kramy va ŭłasnaści. Našy kramy jość u HC «Niamiha 3» i «Hryn Sici», jašče niekalki pryjšłosia zakryć. U «Lusterku» padabajecca raźmiaščeńnie.
Siudy zbolšaha prychodziać pastajannyja klijenty, jakija žyvuć pobač. Novych arandataraŭ tut nie źjaŭlajecca, a miescy ŭ bolšaści svajoj skuplenyja pa nizkaj canie adnymi i tymi ž ludźmi.
Jašče adzin arendadaŭca, jaki zdymaje kramku kala troch hadoŭ, kaža, što kramy adzieńnia ŭ HC popytam nie mocna karystajucca. Ludzi ŭ asnoŭnym prychodziać da tych, chto zajmajecca čymści ekskluziŭnym abo akazvaje pasłuhi. Jon jakraz adzin z takich.
«Naprykład, pašyŭ adzieńnia, drukarski centr, mahazin anime abo kampjutarnych hulniaŭ, — pieraličvaje arandatar, jaki zachacieŭ zastacca ananimnym. — Prosta ŭ HC ludzi prychodziać niačasta. Administracyja nijak nie pracuje nad hetym. Novych arandataraŭ amal nie źjaŭlajecca, a voś začynili svaje kramy niamała ludziej.
Ale navat kali kankretna da nas prychodzić dastatkova kupcoŭ, vyžyvać u hety čas vielmi ciažka. Davodzicca skaračać vydatki, admaŭlacca ad zakupki niejkich tavaraŭ».
«Parkinh»: «U piensijaniera pradajecca, vobrazna, try načnuški za miesiac»
Volha (imia źmieniena) aranduje pamiaškańnie ŭ «Parkinhu» kala šaści hadoŭ. Pa jaje słovach, arenda ŭ hetym HC apuściłasia da minimalnych u Minsku značeńniaŭ.
«Siońnia arenda składaje 14 «jeŭra» za «kvadrat». Kali my zajechali, staŭka była kala 25—27 Jeŭra. Potym na praciahu hoda źniziłasia da 22 jeŭra. Heta byŭ vielmi dobry košt. Tamu što da «Parkinha» my zdymali pamiaškańnie sa staŭkaj 80 jeŭra. Na starym miescy my zastali kryzisy 2009 i 2011. Da 2016-ha nie zmahli płacić takuju arendu i pierajechali ŭ «Parkinh».
Ciapier dźvie traciny HC zajmaje «Ami-mebla» — za košt jaje handlovy centr i isnuje. Tamu što arandataraŭ tam zastałosia 20—25 čałaviek. Siadzić strachavaja, internet-krama elektroniki, tyja, što zastalisia — IP. Heta ŭ asnoŭnym ludzi piensijnych i pieradpiensijnych hadoŭ. Ich tavar — adzieńnie — nie ekskluziŭny, kankurencyi nidzie jany skłaści nie mohuć».
Volha razvažaje, što ŭ najbližejšy čas u HC naŭrad ci što źmienicca, i nazyvaje miesca bieśpierśpiektyŭnym.
«Pahavorvajuć, što ŭvieś «Parkinh» znachodzicca ŭ zakładzie. Ja nie adkazvaju za hetyja słovy, ale takija razmovy chodziać. Rekanstrujavać tam niešta bieskarysna: kamunikacyi, vyhlad — usio maralna sastareła.
Vyratuje tolki buldozier, — uśmichajecca žančyna. — Za ŭsie 6 hadoŭ, što my tam, novych arandataraŭ amal nie źjaŭlajecca. Adzinaje — u minułym hodzie niejkaja nieviadomaja kantora, jakaja pakavała ŭ cełafan maski. Im pryvozili skryniu masak, jany ich fasavali, kleili birku. Jašče źjavilisia elektratavary i turahienctva. Bolš nichto nie zajazdžaŭ».
Pa słovach žančyny, ipešniki tut dzielacca na dźvie katehoryi: u adnych płoščy va ŭłasnaści, inšyja ž majuć inšy asnoŭny zarobak, a heta dla ich jak chobi.
«U piensijaniera pradajecca, vobrazna, try načnuški ŭ miesiac — dla ich heta jak chobi. Jość pastajannyja klijenty, jakija da ich pryvykli, jak ja nazyvaju, žonki čynoŭnikaŭ. A kali heta haspadary pamiaškańniaŭ — čaho im sychodzić kudyści, niešta zdymać? Ja b, moža, i pajechała ŭ inšaje miesca, ale zaraz nie samy spryjalny dla taho čas. Možna stracić starych klijentaŭ, a novych nie znajści. Adsotkaŭ 70 našych klijentaŭ źjechali z krainy.
Choć prapanovy my pastajanna manitorym. Ciapier my vyžyvajem tolki za košt nizkaj arendy. Zarobki ŭ ludziej źmienšylisia — kupčaja zdolnaść taksama».
«Pracujem, kab nie zasmučać klijentaŭ zakryćciom, pra zarobak havorki nie idzie»
«Za šeść hadoŭ, kolki my ŭ «Parkinhu», klijenckaja baza nie mocna pašyrajecca: miesca nie asabliva prachadnoje, a ŭ apošnija hady my nie ŭkładajemsia ŭ rekłamu. Novyja ludzi siudy nie chodziać zusim, z klijentaŭ tolki tyja, chto idzie da kankretnych pradaŭcoŭ. Kali ludzi prychodziać u «Ami-meblu», to kankretna tudy: kuplajuć svaju kanapu ci dyvanok, a my im nie nadta cikavyja, — razvažaje Volha. — Dla nas syści ciapier całkam u anłajn nie varyjant. Internet-kramaj karystalisia jakraz tyja 70% klijentaŭ, jakija źjechali.
Siońnia my pracujem tamu, što klijentam soramna skazać, što chočam začynicca. U nas jość ludzi, jakija prychodziać da nas bolš za 15 hadoŭ. I jany ŭ apošnija paru miesiacaŭ pastajanna pytajucca: vy ž nie začyniciesia?
My pracujem, kab zastavacca na pavierchni, nie zasmučać našych klijentaŭ. Pra «zarabić hrošaj» havorki nie idzie».
Kali HC «Lusterka», niahledziačy na pustyja płoščy, vyhladaje całkam sučasna, to «Parkinh» sapraŭdy adpraŭlaje ŭ minułaje. U adnoj kramie pobač pradajucca elektronika i santechnika, pa susiedstvie kalarovyja budaŭničyja palčatki ad rubla da troch, niedaloka visiać takija ž jarkija tapki. Jość adnosna vialiki mahazin łaminatu, pusty z šyldaj u kolerach italjanskaha ściaha «Abutak ź Italii» i astravok z kaśmietykaj i bytavoj chimijaj Amway.
«Prychodziać i kažuć: «A zapišycie mnie «Viečnoho zovu» dziesiać sieryj»
Asobny pakazčyk cełaj epochi — kramka z dyskami. Ich u 2022 hodzie na nievialiki handlovy centr cełych dźvie. Praŭda, u adzin dzień nie zaśpieli adčynienymi abiedźvie, u druhi pracuje tolki adna. Ale dyski vystaŭlenyja i ludzi raskazvajuć, što abodva punkty pracujuć.
Na tym punkcie, dzie my ŭsio ž zaśpieli pradaŭca, siadziać dvoje mužčyn i hladziać niešta na noŭtbuku. Adzin ź ich kaža, što handluje tut z samaha adkryćcia HC, ale razmaŭlać admaŭlajecca.
«Vy ž bačycie, jak žyvie handlovy centr», — pakazvaje na šerah zakrytych raletaŭ i znoŭ naciskaje play na ekranie.
«Dźvie kramki z dyskami, ujaŭlajecie? Heta ciapier chit prodažaŭ, — iranizuje Volha. — Tudy chodziać usiakija babuli, jakija zapisvajuć Maju Krystalinskuju (vydatnaja śpiavačka, ničoha nie mahu skazać!).
Ja b nie skazała, što heta vielmi karystajecca popytam, ale ŭ ich jość klijenty. Prychodziać i kažuć: «A zapišycie mnie «Viečnaha zovu» dziesiać sieryj». Jany nie razumiejuć, što heta ŭsio jość u ahulnym dostupie».
