Vadzim Mažejka. Fota: RFE/RL
«Tak možna» i «tak nielha» dla Rasii
— Z 24 lutaha była raspaŭsiudžanaja dumka, što vajna budzie doŭžycca miesiac-paŭtara. Ci moža kanflikt zaciahnucca na hady? Ad čaho heta zaležyć?
— Z pačatku vajny była dumka, što heta ŭsio na try dni. Pryčym jak z boku Rasii, tak i z boku zachodnich śpiecsłužbaŭ, jakija prapanoŭvali Zialenskamu evakuacyju, bo ličyli, što Kijeŭ budzie zachopleny. Łukašenka toje samaje kazaŭ. U vajenny čas usio moža źmianicca ŭ kožny momant na poli boju. Ukrainskaja armija pakazała, što zdolnaja da doŭhaha supraćstajańnia.
Vajna nie skončycca za karotki pieryjad. Abodva baki ličać, što čas hulaje na ich. Va Ukrainie robiać staŭku na pastaŭki zachodniaj zbroi i sankcyi, jakija dabjuć Rasiju ekanamična. U Rasii ličać, što im samim chopić resursaŭ ad handlu enierhanośbitami, a mižnarodnaja padtrymka Ukrainy z časam budzie źmianšacca: tak byvaje, kali tema sychodzić z fokusu.
— To bok vajna moža zaciahnucca na hady?
— Pytańnie farmatu. Vajna ž idzie z 2014 hoda. Byli ŭžo zachoplenyja terytoryi, štodzionnyja abstreły, achviary z abodvuch bakoŭ. Heta praciahvałasia vosiem hadoŭ. Ciapier — mocnaje abvastreńnie. Kali situacyja adnosna stabilizujecca, to ŭsio heta moža zaciahnucca na šmat hadoŭ.
Prablema ž nie ŭ vajnie 2022 hoda, a ŭ rasijskaj palitycy ŭ pryncypie. Heta łancužok: Krym, Danbas, Hruzija, Čačnia, Prydniastroŭje… Sam dośvied vučyć Rasiju, što «tak možna». Kali nie atrymajecca navučyć Rasiju, što «tak nielha», to navat kali skončycca hetaja vajna, nie budzie harantyj, što nie pačnucca novyja. Takaja pierśpiektyva mała kamu padabajecca, tamu jość pierśpiektyva sistemna heta źmianić.
Nie budzie Pucina, nie budzie i Łukašenki? Ci jość varyjanty?
— Jak rakiety ź biełaruskaj terytoryi paŭpłyvali na imidž biełarusaŭ jak nacyi va Ukrainie? Na Zachadzie?
— Raniej Biełaruś była ŭ asnoŭnym fokusie jeŭrapiejskaj salidarnaści, ciapier kraina ŭ adnym šerahu z ahresaram. Simvalična, što na fłahštokach jeŭrapiejskich haradoŭ, dzie paśla 2020-ha pobač z nacyjanalnymi ściahami visieli biełaruskija, ciapier — žoŭta-błakitnyja. Chvala salidarnaści pierajšła da tych, chto pad bolšaj pahrozaj. Heta vialiki vyklik dla biełaruskaha hramadstva, palitykaŭ, miedyja i publičnych dziejačaŭ: jak demanstravać roźnicu pamiž režymam Łukašenki i biełarusami jak takimi.
— Łukašenku časam paraŭnoŭvajuć z Franka, jaki byŭ u sajuzie z Hitleram, ale tak i nie ŭvajšoŭ u vajnu napoŭnicu. Ci karektnaje hetaje paraŭnańnie?
— Lubyja histaryčnyja paraleli kulhajuć apryjory. Vielmi lohka ŭ historyi znajści padobnaje. Ciažej — roznaje. Jakaja narodnaja padtrymka na momant pačatku vajny była ŭ Franka, jakaja ŭ Łukašenki? Jakija ideałahičnyja asnovy stajali za kiravańniem adnaho i druhoha? Čym roznyja hramadstvy toj Ispanii i siońniašniaj Biełarusi? Adroźnieńni bolš važnyja za padabienstva.
— Ale ŭsio ž taki. Franka zastaŭsia pry ŭładzie paśla skonu Hitlera na doŭhija hady. Ci mahčyma, što Łukašenka zastaniecca i paśla Pucina?
— Kali nie budzie Pucina, to Łukašenka ŭžo nie budzie ŭ vačach śvietu až takoj mocnaj pahrozaj. Heta praŭda. Ale sam fakt taho, što jon «zapeckaŭsia» va ŭsim hetym, — vialikaja prablema dla Łukašenki.
Raniej jaho prablemy vynikali ź jaho dziejańniaŭ: sam zachapiŭ palitviaźniaŭ, sam vypuściŭ. Było jasna, što zrabić, kab vypravić situacyju. Ciapier ža sankcyi faktyčna ŭviedzienyja za rašeńni, pryniatyja ŭ Maskvie. Spynić vajnu ŭžo nie ŭ jaho uładzie.
Sychod Pucina mocna pachiśnie Łukašenku. Heta nie značyć, što sa źmienaj ułady ŭ Maskvie ŭ Biełarusi ŭsio źmienicca imhnienna. Ale heta daść mocny stymuł apanientam Łukašenki dla dziejańniaŭ, vidavočna jaho asłabić: nie budzie dzie šukać padtrymki. Vymaloŭvajecca łancužok: paražeńnie Rasii ŭ vajnie — sychod Pucina — sychod Łukašenki. Ale heta nie značyć, što dla rasijan i biełarusaŭ usio heta vielmi blizkaja pierśpiektyva.
Ukraina nam ničoha nie abaviazanaja
— Ci jość niejkaja sukupnaść varyjantaŭ dla Biełarusi na bližejšyja hady ŭ «novaj realnaści» paśla 24 lutaha?
— Siońniašni varyjant, moža, i nie najhoršy. Kali b Łukašenka pavieryŭ u pieramohu Rasii i pasłaŭ svaje vojski, to mieŭ by spravu ź niepradkazalnymi nastupstvami. Kali b Łukašenka zachacieŭ pieraškodzić Rasii, to mieŭsia b pastavić na miažy vojska i faktyčna ŭstupić u vajnu z Rasijaj, jakuju b jon prajhraŭ. Pieramahčy b nie atrymałasia, bo adnosiny z usimi sapsavanyja — chto b dapamoh? Jon vybraŭ aściarožny šlach dla siabie — i nieaściarožny dla Biełarusi.
Stratehična jość roznyja šlachi na budučyniu. Praciahvać siońniašni kurs, nakručvać represii. Scenaryj paharšeńnia: kali rasijskija vojski akupujuć Biełaruś. Heta moža być i nie dramatyčna navat — biez tankaŭ na płoščy Niezaležnaści. Nichto ž dahetul nie viedaje, vyvieli rasijanie svaje vojski, ci nie, ci nie ŭsie… Heta navat vieryfikavać nielha. Taki scenaryj — najhoršy. Pra lepšy scenaryj kazać ciažka, ale abjektyŭna vajna stała faktaram, jaki mocna nabližaje čas pieramien dla Rasii i Biełarusi. Jakaja pierśpiektyva pieramoža — pahladzim.
— Kali vajna skončycca, Pucina nie budzie, a Łukašenka zastaniecca pry ŭładzie, ci jość varyjant, kab jon znoŭ pačaŭ naładžvać masty z Kijevam?
— Nie ździŭlusia, kali Ukraina na stadyi adbudovy znoŭ pačnie kuplać u Biełarusi bitum abo cemient. Kali na toj momant Łukašenka budzie pry ŭładzie, to jon, kaniečnie, pačnie vykručvacca: «Rasija pahražała, a dušoj ja byŭ z vami, davajcie budavacca!». Jahony prahmatyčny intares — rabić usio dla svajoj ułady.
My ž bačym, što navat ciapier, padčas vajny, Zialenski nie krytykuje Łukašenku, nie sustrakajecca z Cichanoŭskaj ci jaje emisarami. Što budzie ŭ mirny čas? Ale vielmi važna razumieć: Ukraina nam ničoha nie abaviazanaja. Heta inšaja dziaržava, jakaja maje kiravacca intaresami ŭkraincaŭ, a nie biełarusaŭ. Heta narmalna. Ale pra takija ryzyki i nastupstvy zaznačyć varta.
Klijenty ŭčastkovaha — nie Stryžak i Cichanoŭskaja, a miascovyja pjanicy
— Jakija elemienty «sistemy Biełaruś», zbudavanaj Łukašenkam, buduć źniščanyja ŭ vypadku pierazahruzki, a jakija ryzykujuć zastacca?
— Budzie źniščanaje «ideałahičnaje šałupińnie» — BRSM, ideołahi na pradpryjemstvach. Usio štučnaje i biessensoŭnaje. Samo razvalicca, jak paśla krachu SSSR źnik ideałahičny aparat, a miljony partyjnych i členaŭ VŁKSM nie vyjšli baranić svaju dziaržavu. Tak i ciapier: členy «Biełaj Rusi» nie pojduć baranić Łukašenku. Bolš ustojlivymi i žyvučymi buduć kaštoŭnaści i instytuty: kult načalstva, prystasavanstva. Heta ŭsio vypraŭlajecca dziesiacihodździami.
Ekanomika nie źmienicca za imhnieńnie. Bo navat kab pierafarmatavać kałhasy ŭ fiermierskija haspadarki, patrebnyja čas, zakony, inviestycyi. Zastanucca, biezumoŭna, hieapalityčnyja vykliki. Navat kali ŭ Rasii da ŭłady pryjduć bolš adekvatnyja ludzi, rassłablacca rana. Paśla Stalina pryjšoŭ Chruščoŭ, była «adliha», a paśla — «Pražskaja viasna», tanki ŭ Prazie. Budučym biełaruskim palitykam taksama daviadziecca budavać stratehii z ahladkaj na Rasiju.
— Jakija katehoryi nasielnictva paciarpiać pry źmienie ŭłady ŭ Biełarusi, a jakija — zastanucca ŭ plusie?
— Biez pracy zastanucca tyja, chto vysłužvaŭsia, abjektyŭna nie majučy adpaviednych pasadzie prafiesijnych kampietencyj. Heta nie kažučy navat pra samych adyjoznych siłavikoŭ i prapahandystaŭ. Ułada Łukašenki takich — viernych — stavić na vysokija pasady. Tamu jany za hetuju ŭładu i trymajucca. Bo razumiejuć, što na rynku pracy nie buduć zapatrabavanyja, prynamsi dla takich pasadaŭ.
Ale siłaviki biez pracy nie zastanucca. Šmat chto ŭ nas błytaje lustracyju ź niejkim, prabačcie, hienacydam. Nie, bo lustracyja — heta zabarona zajmać peŭnyja pasady na akreśleny pieryjad. Umoŭny ŭčastkovy ž nie zmahajecca ź Cichanoŭskaj ci Stryžakom. Jaho klijenty — pjanicy, jakija bjuć žonak. I ciapier navat u milicyi na nizavym uzroŭni niekamplekt. Jość prykład Ukrainy, jakaja refarmavała palicyju i sutyknułasia z mnostvam vyklikaŭ. U tym liku kali byłyja supracoŭniki sudzilisia i viartalisia na svaje pasady, atrymlivajučy kampiensacyi.
Vyjhrajuć ad źmienaŭ ludzi ź inicyjatyvaj, dośviedam pracy ŭ mižnarodnych prajektach (miedyja, biznes, administravańnie…) — my heta ŭžo bačyli na prykładach Hruzii i Ukrainy. Tyja, chto vałodaje zamiežnymi movami: va ŭsich śfierach budzie bolš mižnarodnaj kaapieracyi. Kaniečnie, buduć zapatrabavanyja ludzi, jakija ŭžo byli paśpiachovymi ŭ minułyja časy. Dośvied inšych transfarmacyj pakazvaje, što sam fakt taho, što ty zmahaŭsia z režymam, siadzieŭ i pakutavaŭ, nie daje tabie kvitok u lepšaje zaŭtra.
Navat u 2020-m narodnuju chvalu padniali nie Sieviaryniec i Statkievič, ale błohier Cichanoŭski i «sełf-mejd» biznesmien Babaryka. Takija historyi buduć zapatrabavanyja. Usio heta karysna dla tych, chto ciapier dumaje, što rabić. Treba nie saromiecca inviestavać u siabie, vučyć zamiežnyja movy, atrymlivać mižnarodny dośvied, dasiahać pośpiechaŭ u svaich śfierach. Heta dapamoža nie tolki asabistamu pośpiechu ŭ novaj Biełarusi, ale i ŭmacuje krainu.
Ničoha strašnaha ŭ isnavańni partyi revanšystaŭ niama
— Ci mohuć u novaj Biełarusi prychilniki Łukašenki stvaryć partyju revanšystaŭ, nakštałt OPZŽ paśla Janukoviča?
— Nie prosta mahčyma, a vielmi naturalna i pažadana. Dośvied Biełarusi i Rasii demanstruje, nakolki dla ŭłady drenna, kali niejkaja častka hramadstva z vyraznaj pazicyjaj nie maje palityčnaha pradstaŭnictva. Bo kali niechta nie ŭdzielničaje ŭ palityčnym žyćci, jon niepaźbiežna radykalizujecca. Ničoha dobraha heta nie niasie, bo niebiaśpiečnaje sacyjalnym vybucham u pierśpiektyvie.
Tamu dobra, kali budzie takaja partyja. Buduć bačnyja jaje lidary, adsotak padtrymki, zapyt u krainie na ich idei. Cikava, što taja ž OPZŽ nie vystupała adkryta za Janukoviča. Tak i naša partyja ŭmoŭnych revanšystaŭ nie budzie ahitavać za Łukašenku adkryta, chutčej jana budzie tranślavać nastalhiju pa «starych dobrych časach», vystupać «za prostych ludziej», za adradžeńnie ahramadnych savieckich zavodaŭ i hetak dalej.
Hetyja ludzi nie buduć bolšaściu ŭ parłamiencie, tamu buduć vymušanyja ŭstupać u kaalicyi ź inšymi partyjami, damaŭlacca, kab prasoŭvać peŭnyja zakony. Akurat heta budzie intehravać ich u narmalnaje žyćcio hramadstva. Heta budzie źmianšać ryzyki taho, što jany buduć siadzieć moŭčki biez prava hołasu i maryć pra siłavoje viartańnie ŭ minuŭščynu.
Zrazumieła, heta nie taja partyja, da elektaratu jakoj ja b naležaŭ, ale ahułam — heta častka demakratyi i palityčnaj raznastajnaści. Ničoha strašnaha ŭ isnavańni takoj partyi ja nie baču.
