Cichan Klukač
Cichan Klukač atrymaŭ paŭtara hoda turmy za toje, što zdymaŭ na videa, jak jahonaja siabroŭka, 18-hadovaja Sonia Małaševič, raśpisvała farbaj z bałončyka ščyty siłavikoŭ i aharodžu. Na sudzie Cichan usiu vinu ŭziaŭ na siabie — maŭlaŭ, jon nanosiŭ farbu na ščyty, i zajaviŭ, što «kožny prystojny čałaviek tak by zrabiŭ».
Sofja Małaševič, pačuŭšy, što prakuror patrabuje dla Cichana paŭtara hoda źniavoleńnia, pramoviła: «Klanusia, Cichan nie zasłuhoŭvaje takoha pakarańnia… Cichan dziesiać tysiač razoŭ uhavorvaŭ mianie adyści ad hetaj aharodžy. Jon pajšoŭ pad emocyjami — jamu dziaŭčyna spadabałasia. 2 miesiacy, jakija jon adsiedzieŭ užo, dastatkova, kab zrazumieć, što da aharodžaŭ padychodzić nia treba».
U vyniku Sofja Małaševič atrymała 2 hady pazbaŭleńnia voli i dahetul znachodzicca ŭ homielskaj žanočaj kałonii. Cichan Klukač adbyŭ pakarańnie ŭ 1,5 hoda kałonii i 7 sakavika vyjšaŭ na volu. Ciapier Cichan u Varšavie, dniami źbirajecca jechać vajavać va Ukrainu.
Cichan Klukač i Sofja Małaševič
«Samaje prykraje, z čym ja nie mahu źmirycca, — što Biełaruś stała płacdarmam dla rasijskich vojskaŭ»
— Cichan, vy niadoŭha pabyli ŭ Biełarusi paśla adsiedki. Jakoj ubačyli krainu, što źmianiłasia, na vašu dumku?
— Toje, što ja ŭbačyŭ paśla turmy, — heta žach, heta strach, heta toje, što ja nie chacieŭ ubačyć i nie čakaŭ ubačyć. Kali havaryć pra źniešni vyhlad haradoŭ, pra Bieraście i Minsk, to vielmi mała ludziej na vulicach, ludzi niajarkija, niecikavyja, niaŭśmiešlivyja — zusim nie takija tvary, jakija ja pryvyk bačyć na biełaruskich vulicach.
Ale samaje prykraje, z čym ja nie mahu źmirycca, — što Biełaruś stała płacdarmam dla rasijskich vojskaŭ u ich ahresii ŭ dačynieńni da Ukrainy. Z adnaho boku, heta niečakana. A z druhoha — a čaho jašče možna było čakać ad dyktatara Łukašenki? Jon zaŭždy byŭ voraham Biełarusi, biełaruskaj niezaležnaści.Tamu całkam łahična, što toje, što ad hetaj niezaležnaści zastałosia, jon addaŭ Pucinu. Mnie padajecca, zaraz užo ŭvieś śviet zrazumieŭ, chto taki Łukašenka.
— Kali pačałasia ahresija Rasii ŭ dačynieńni da Ukrainy, vy jašče siadzieli ŭ mahiloŭskaj turmie. Ci dachodzili da vas naviny? Jak vy daviedalisia pra toje, što adbyvajecca?
— Ja vyjšaŭ na volu 7 sakavika, dva tydni jašče byŭ u mahiloŭskaj kałonii, kali pačałasia vajna va Ukrainie. Z adnaho boku, ja byŭ šakavany, ale było łahična čakać takoha vyniku, što Łukašenka budzie dapamahać Pucinu. Tak, naviny zbolšaha dachodzili. Sioje-toje daviedvalisia z aficyjnych telekanałaŭ, z aficyjnaj dziaržaŭnaj prapahandy (BT-1, BT-2, ANT). Štości dachodziła ad svajakoŭ, kali ŭ nas byli telefanavańni rodnym. Naturalna, my nie mahli mieć poŭnaha ŭjaŭleńnia, što ŭ nas adbyvajecca, ale niejkaja karcinka ŭ nas była.
«Ja budu rabić usio, kab viarnucca ŭ novuju Biełaruś»
— Ci sustrakalisia ŭ Biełarusi vy sa svaimi adnakłaśnikami, siabrami? Ci źmianilisia ludzi, na vašu dumku?
— Hledziačy pra jakich ludziej havorka. Tamu što jość šmat ludziej u Biełarusi, jakim usio roŭna, što adbyvajecca. To-bok jość vialikaja prasłojka nasielnictva, pra jakuju kažuć, što im patrebna tolki «čarka i skvarka». Hetyja ludzi nie źmianilisia, i kab jany źmianilisia — ja navat nie viedaju, što pavinna adbycca. Ale kali my havorym pra ludziej aktyŭnych, pra ludziej niepamiarkoŭnych, pra tych, chto nieabyjakavy — usio sumna. Tamu što šmat ludziej siadzić, šmat siadzić i maich siabroŭ, šmat ludziej u emihracyi.
Nu, a tyja, chto nie siadzić i nie ŭ emihracyi, — hetyja ludzi čakajuć. Jany znachodziacca ŭ Biełarusi i kažuć: «My čakajem. My čakajem, kali štości pačniecca, zrušycca». Ale, na žal, niama zaraz u Biełarusi nijakaj mahčymaści dla pratestaŭ.
— Tak, častka siadzić, častka ŭ emihracyi, i nieviadoma, ci viernucca jany. A chto budzie rabić tyja źmieny, chto budzie adradžać tuju Biełaruś?
— Ja nie mahu skazać, što viernucca ŭsie, ale šmat chto adčuvaje svaju adkaznaść i svajo dačynieńnie da Biełarusi. Navat kali jany nie viernucca, budzie niejkaja salidarnaść i dapamoha ŭ budaŭnictvie novaj Biełarusi ad tych, chto zastaniecca za miažoj. Heta pa-pieršaje. A pa-druhoje, šmat chto vierniecca. Naprykład, ja. Ja chaču viarnucca i budu rabić usio, kab viarnucca ŭ novuju Biełaruś.
«Maja baraćba pakul što nie skončanaja. Źbirajusia va Ukrainu ŭ połk Kastusia Kalinoŭskaha»
— Jak vy ŭładkavalisia ŭ Polščy? Razumieju, što ŭ emihracyi nialohka.
— Što da ŭładkavańnia, mnie b chaciełasia, kab ja ŭbačyŭ ad našych tak zvanych demakratyčnych lidaraŭ štości bolšaje ŭ adnosinach da palitviaźniaŭ, čym toje, z čym ja sutyknuŭsia zaraz. Hetyja ludzi faktyčna pakutujuć za stvareńnie novaj Biełarusi, i im patrebna bolšaja padtrymka, jak finansavaja, tak i padtrymka ich siemjaŭ, dapamoha z tym ža vyjezdam ź Biełarusi. Tamu što ludzi vychodziać z kałonii sam-nasam sa svaimi prablemami.
Što tyčycca maich płanaŭ, to maja baraćba pakul što nie skončanaja. Chutčej za ŭsio, ja na hetym tydni źbirajusia va Ukrainu ŭ połk Kastusia Kalinoŭskaha. Padrychtoŭka budzie na miescy.
Vajna, na maju dumku, nie takaja strašnaja, jak turma ci kałonija. Tamu što ni ŭ turmie, ni ŭ kałonii, kali čałavieka źbivajuć ci ź jaho ździekujucca, u jaho niama mahčymaści adkazać, dać adpor. A tam u rukach budzie aŭtamat. Tam budzie vorah. Budzie ŭsio pa-inšamu.
— Vam usiaho 19 hadoŭ. Moža, lepš pajści vučycca — u Polščy ž jość prahrama Kalinoŭskaha, u inšych krainach taksama jość prahramy padtrymki maładych biełarusaŭ.
— Mahčyma, pajdu vučycca paźniej. A zaraz ja nie mahu siadzieć u Polščy ci Litvie, bo va Ukrainie biełarusy vajujuć za volnuju Ukrainu suprać kryvavaj dyktatury, suprać rasijskaj impieryi, suprać Pucina, suprać orkaŭ. I ŭ budučym jany, moža, buduć vajavać za vyzvaleńnie Biełarusi ad Łukašenki.
«Ja na vulicy nikoli nie vychodziŭ za niejkich kandydataŭ: jany mianie ŭvohule nie cikaviać. Ja vychodziŭ za novuju Biełaruś»
— Cichan, jašče da kryminalnaj spravy vy niamała sutak adsiedzieli ŭ Bieraści. Što nie zadavalniała, čamu pačali vychodzić na akcyi pratestu?
— Ja ŭ pratestavym ruchu ź viasny 2020 hoda, z pačatku prezidenckaj kampanii. Pryčym ja nie prychilnik tych kandydataŭ u prezidenty, jakija tady pačali vyłučacca. I, ščyra kažučy, mnie z tych kandydataŭ nichto nie padabaŭsia.
Ja liču siabie biełaruskim nacyjanalistam, ja čałaviek pravych pohladaŭ, i mnie naahuł nie padabajecca toje, što adbyvajecca ŭ našaj krainie pad pryhniotam Łukašenki. Toje, što ŭ nas nidzie niama biełaruskaj movy, biełaruskaj kultury, pra demakratyju naahuł niama čaho kazać. U krainie, pa-pieršaje, dyktatura. Pa-druhoje, heta dyktatura całkam prarasijskaja.
A kandydaty — heta palityki. U 2020 hodzie byli adnyja kandydaty, u 2024 hodzie buduć inšyja. I ja na vulicy nikoli nie vychodziŭ za niejkich kandydataŭ: jany mianie ŭvohule nie cikaviać. Ja vychodziŭ za novuju Biełaruś, za Biełaruś, u jakoj buduć razmaŭlać pa-biełarusku, za Biełaruś, u jakoj buduć sumlennyja vybary, za Biełaruś, u jakoj buduć pavažać zakon, u jakoj ludzi buduć pavažać adzin adnaho, za Biełaruś, u jakoj ludzi nie buduć bajacca milicyjantaŭ. Za Biełaruś, u jakoj złačyncy buduć trymać adkaznaść za svaje dziejańni.
«Spačatku adsiedzieŭ 7 sutak, potym jašče 45 sutak»
— I ŭsio ž raskažycie pra svaje pieršyja zatrymańni. Vy ž adsiedzieli ŭ Bieraści jašče da kryminalnaj spravy.
— Pieršy raz mianie zatrymali ŭ noč z 9 na 10 žniŭnia ŭ Bieraści. Ludziej vyjšła niašmat, nie było nijakich šeściaŭ, ludzi stajali pa padvarotniach i bajalisia vychodzić, tamu što było šmat milicyjantaŭ, vajskoŭcaŭ. My ź siabrami vyjšli na vulicu Savieckuju, razharnuli ściahi, pačali skandavać «Žyvie Biełaruś!», paviali za saboj narod. Paźniej ja namahaŭsia pastavić ludziej u sčepku, kali napieradzie stajali ŭžo šerahi AMAPu. Mianie zatrymali, pryvieźli ŭ izalatar u Leninskim RUUSie, zvazili ŭ izalatar u Biarozu, a potym užo znoŭ u Bieraście ŭ SIZA. Heta było žachliva: pierapoŭnienyja aŭtazaki, źbićcio. Kamiera ŭ SIZA była raźličanaja na 6 čałaviek, a nas tam siadzieła 23. Ja vyjšaŭ na volu 16 žniŭnia. Pa ŭsioj krainie pačalisia vialikija akcyi.
Nastupnym razam mianie zatrymali 6 vieraśnia ŭ Minsku, kali my razam z Soniaj Małaševič vyjšli na Marš adzinstva. Trapili na Akreścina, vyjšli pad padpisku.
Što tyčycca nastupnych 45 sutak, ja siadzieŭ u Bieraści, u mianie byŭ vielmi cikavy śviedka na sudach — namieśnik načalnika Leninskaha RUUS padpałkoŭnik Samasiuk. Ja nie pryznavaŭ vinu, atrymaŭ spačatku 15 sutak. Potym dadali jašče dva razy pa 15 — u sumie ja tady prasiedzieŭ 45 sutak (častku terminu ŭ Bieraści, častku ŭ Stolinie). Vyjšaŭ, paru tydniaŭ pabyŭ na voli, a potym mianie vyklikali ŭ Minsk, kštałtu na dopyt, i tam mnie paviedamili, što prakuror źmianiŭ mieru strymańnia. Tak što ja pa svajoj duraści sam da ich i pryjechaŭ.
«Tema palitźniavolenych užo adyšła, na žal, na druhi płan»
— Potym była kryminalnaja sprava, sud u Minsku. Navat na videaroliku, jaki pradstaviŭ MUS, było bačna, što vy ničoha nie razmaloŭvali — tolki zdymali na telefon. Vas šakavaŭ tady taki žorstki prysud — realnaja turma?
— Prysudam nie byŭ šakavany. Šakavany byŭ umovami ŭtrymańnia. Kałonija № 15 Mahilova — pa žorstkaści na druhim miescy paśla Navapołacka. Ja liču, što treba havaryć bolš pra niečałaviečyja ŭmovy ŭtrymańnia, bo tema palitźniavolenych užo adyšła, na žal, na druhi płan.
U kałonijach usie palitźniavolenyja nosiać žoŭtyja birki na hrudziach — jak habrei ŭ hieta časoŭ nacysckaj Niamieččyny. Źbićcio palitźniavolenych, kali jany pryjazdžajuć u kałoniju, całkam nieadekvatnyja adnosiny z boku administracyi. Pazbaŭlajuć pasyłak, pieradač, spatkańniaŭ sa svajakami. Biespadstaŭna źmiaščajuć u karcar. Naahuł, naša penitencyjarnaja sistema nikoha nie vypraŭlaje, jana całkam karnaja. Staŭleńnie da palitviaźniaŭ bolš žorstkaje, čym staŭleńnie da zvyčajnych kryminalnikaŭ.
— Kolki času vy praviali ŭ štrafnych izalatarach i za što?
— Ja ŭ ŠIZA ŭ sumie pravioŭ 55 sutak. Źmiaščali tudy i prosta za toje, što čałaviek palitviazień. Ja davoli šmat malavaŭ, kali znachodziŭsia ŭ śledčaj turmie № 8 u Žodzinie, šmat karykatur malavaŭ na hetaha škłoŭskaha… Šmat zrabiŭ malunkaŭ na nacyjanalnuju tematyku ź bieł-čyrvona-biełym ściaham, z hierbam «Pahonia». Pieršyja 10 sutak ŠIZA atrymaŭ mienavita za heta.
U mahiloŭskuju kałoniju mnie ŭdałosia pranieści piać numaroŭ haziety «Novy čas» — mianie «załažyli», i za heta ja adsiedzieŭ zapar 30 sutak. Z vychadami na 1 dzień. To bok za roznaje…
— Što samaje ciažkaje było za kratami?
— Samaje ciažkaje, što na źniavahu, prynižeńnie, žorstkaje staŭleńnie, na ździeki, na źbićcio — niama nijakaj mahčymaści dać nijaki adkaz. Heta samaje horšaje.
«Biada ŭ tym, što nichto z našych tak zvanych lidaraŭ i nie klikaŭ narod da supracivu i rašučych dziejańniaŭ»
— Dzie vy navučylisia tak pryhoža malavać? Plus da hetaha ŭ vas jašče takoje viedańnie historyi Biełarusi i vydatnaja biełaruskaja mova.
— Malavać ja nidzie nie vučyŭsia i ni ŭ jakim razie nie liču siabie mastakom. Malavańnie ŭ turmie dla mianie — heta častka baraćby, sproba pryciahnuć uvahu i da stanovišča palitviaźniaŭ, i da biełaruskaj historyi, kultury. Dla mianie heta tolki srodak, heta ni ŭ jakim razie nie meta.
— Moža, heta časova, pakul u vas inšyja pryjarytety — najpierš baraćba? A ŭ budučym — mnie zdajecca, kali jość talent, jaho treba raźvivać.
— Pakul nie viedaju. Nia maju času dumać pra heta. Ja dumaju pra inšaje.
Biełarusy ŭžo pavinny zrazumieć, što mirnym pratestam my nikoli nie dabjemsia taho, čaho chacieli damahčysia. Nadychodzić taki čas, kali treba pierachodzić da mietadaŭ siłavoha supracivu, metadaŭ pramoha dziejańnia. Tolki tak my zmožam pieramahčy hety režym, hetuju dyktaturu. Inšych šlachoŭ, akramia siłavoha, u nas zaraz niama.
Biełarusy pakazali, što jany byli hatovyja dziejničać. Biada ŭ tym, što nichto z našych tak zvanych lidaraŭ i nie klikaŭ narod da supracivu i rašučych dziejańniaŭ. U nas «tapili» za mirny pratest. Mnie zdajecca, što ŭ nas ludzi byli hatovyja da bolšaha. Ludzi byli hatovyja — ale, na žal, ich nichto nikudy nie pavioŭ i ničoha nie padkazaŭ.
Heta i jość naša asnoŭnaja prablema. Jana nie źnizu, jana nie ŭ masie — masa hatovaja štości rabić. Masa hatovaja dziejničać. Ludzi, jakija mahli b pavieści hetuju masu, nikudy nie viaduć…
— Ale ž balšynia lidaraŭ u turmach, šmat kaho pasadzili zadoŭha da vybaraŭ, da aktyvizacyi pratestaŭ.
— Tak, pasadzili. Pasadzili ludziej, jakich ja zaŭždy pavažaŭ: Mikołu Statkieviča, Paŭła Sieviarynca. Tyja, što zastalisia… Ščyra kažučy, ja nie viedaju, u čyich intaresach jany pracujuć zaraz. Ja nie baču ad ich rašučych dziejańniaŭ. Ad bolšaści ź ich ja naahuł ničoha nie baču zaraz. Tamu ja vielmi skieptyčna staŭlusia i da štaboŭ Capkały i Babaryki. Asabliva skieptyčna staŭlusia da ofisu Cichanoŭskaj — toje, što ja baču ŭ emihracyi. Tamu pajedu vajavać za Ukrainu. U taki čas, kali ludzi zmahajucca, ja nie mahu znachodzicca ŭ Varšavie.
