Fota: TASS
— Biełaruś — badaj, adzinaja dziaržava ŭ śviecie, dzie vystup jaje kiraŭnika na dziaržaŭnaj movie stanovicca peŭnaj padziejaj i vyklikaje kamientaryi i pytańni. Bo Łukašenka robić heta vielmi redka, časam raz na hod. Pa-vašamu, ci varta zadavacca pytańniem, čamu Łukašenka ŭ hetym miesiacy ŭžo druhi raz vystupaŭ častkova pa-biełarusku, kamu heta sihnał i jaki?
— Ja dumaju, heta raźličana nie na ŭnutranuju aŭdytoryju, bo za 2 hady represij źnikła taja aŭdytoryja, jakaja mahła b heta «acanić». Usie tyja, dla kaho biełaruskaja mova maje važnaje značeńnie (jakija, mahčyma, da žniŭnia 2020 hoda mieli spadziavańni, što ŭłada moža źmianić staŭleńnie da movy, što mahčymaja niejkaja biełarusizacyja), ciapier nijakich iluzij nie majuć. Dy i sam Łukašenka nie schilny davać niejkija pasłableńni svaim unutranym apanientam.
Tamu heta raźličana nie na ŭnutranuju, a na zamiežnuju aŭdytoryju.
Chacia, ja dumaju, hetyja niekalki chvilin na biełaruskaj movie nie znachodziać užo nijakaha vodhuku ni na Zachadzie, ni na Uschodzie. Važnyja dziejańni, a hetyja rytualnyja kroki ŭžo nie majuć nijakaha značeńnia.
— Peŭny vodhuk byŭ. Kali Łukašenka 2 lipienia zajaviŭ, što VKŁ — heta pieršaja biełaruskaja dziaržava, to viadomy rasijski šavinist Hirkin-Strałkoŭ u svaim davoli papularnym telehram-kanale napisaŭ, što «Baćku znoŭ paciahnuła ŭ litvinstva» i nahadaŭ, što VKŁ stahodździami vajavała mienavita z Maskvoj.
— Łukašenka vymušany krucicca jak vuž na patelni, i jon znachodzicca ŭ takoj situacyi, kali, što b ni rabiŭ, usim dahadzić nie moža. Ja dumaju, pasažy pra Vialikaje Kniastva Litoŭskaje byli zroblenyja, kab pakazać dulu i ŭnutranym apanientam, i hramadzianam sučasnaj Litoŭskaj Respubliki, pazmahacca ź imi na histaryčnym poli.
U studzieni była narada ab histaryčnaj pamiaci, i tam Łukašenka vielmi rezka krytykavaŭ Reč Paspalituju, ale vielmi pazityŭna vykazvaŭsia pra VKŁ.
Ja nie dumaju, što jon usprymaje VKŁ tak, jak naša nacyjanalna-demakratyčnaja supolnaść. Treba skazać, što VKŁ usprymali pazityŭna i «zachodnierusy» — jak dziaržavu, dzie panavała słavianskaja kultura i «ruskaja» mova — tamu heta možna paviarnuć i interpretavać jak zaŭhodna.
— Sapraŭdy, ułada niaredka vykarystoŭvała historyju vyklučna jak mahčymaść zmahacca sa svaimi palityčnymi apanientami. Heta adzinaja meta?
— Častkova tak, bo ŭ hetaha režymu jość vidavočnaja prablema z ułasnaj ideałohijaj, z vyznačeńniem svajho «asablivaha» šlachu. I kali paśla žniŭnia 2020 hoda ŭźnikła prablema lehitymnaści, prablema zadušeńnia hramadstva, faktyčna vajny suprać ułasnaha naroda — źjaviłasia patreba demanizavać apanientaŭ. I na dziaržaŭnych resursach pačali havaryć pra nacystaŭ, fašystaŭ, nacysckuju simvoliku. Adnačasova malavaŭsia vobraz ułady jak apošniaha bastyjona pierad nastupam fašysckaj ideałohii.
Nie dumaju, što heta na kahości realna ŭździejničaje, navat prychilniki Łukašenki lubiać jaho nie za toje, što jon «zmahajecca z fašystami». Ale inšaha ŭ ich niama. Łukašenka davoli prahmatyčny čałaviek u hetym płanie, idejnyja momanty jaho nikoli nie kranali, historyja i ideałohija dla jaho — vyklučna instrumient.
— Čamu za ŭsie hetyja hady režymu tak i nie ŭdałosia stvaryć svaju ideałohiju? Bo ŭsie dyktatarskija ŭłady, ad levych da pravych, mieli svaju ideałohiju: ad sacyjalizmu Kastra na Kubie ci apory na ŭłasnyja siły, čučche ŭ Paŭnočnaj Karei — da kansiervatyŭnych i relihijnych kaštoŭnaściaŭ łacinaamierykanskich dyktataraŭ ci Franka ŭ Ispanii.
— Dla Łukašenki adzinaj kaštoŭnaściu źjaŭlajecca ŭłada, a nie niejkija idei. Kab stvaryć niejkuju źjadnanuju ideałohiju, treba, kab častka nasielnictva i intelihiencyja, tvorčyja kadry heta padtrymali. Kab była ideja, u jakuju ludzi b pavieryli, chacia b častka. Jak, naprykład, u Rasii, dzie značnaja častka vieryć u impierskija naratyvy, u ideju «vialikaj Rasii».
U takich nieimpierskich krainach, jak Biełaruś, jak praviła, takuju rolu zvyčajna adyhryvaje nacyjanalnaja ideja. Kładziecca ŭ asnovu historyja, kultura, mova. Ale Łukašenka pryjšoŭ da ŭłady z savieckim bahažom, ź idejami adnaŭleńnia SSSR, z łozunhami, što biełaruskaje hramadstva nie hatovaje da niezaležnaści. Viadoma, u jakim ciažkim sumnym stanie znachodziłasia biełaruskaja mova, jakaja nie źjaŭlałasia kaštoŭnaściu dla bolšaści.
Łukašenka abapiraŭsia na Rasiju i savieckija kaštoŭnaści. Tvorčyja ludzi, jakija mahli stvarać nacyjanalnuju ideju, apynulisia ŭ apazicyi.
Tym časam savieckaja ideałohija pastupova stračvała svaju aktualnaść i pryznačanyja ideołahi nie mahli prydumać ničoha istotna novaha i cikavaha. Adnačasova taja alternatyŭnaja ideałohija, jakuju Łukašenka doŭha dušyŭ, rasła i ŭzmacniałasia i stała surjoznym vyklikam dla ŭłady. Daviałosia dušyć jaje palicejskim čynam.
— Ciapier nazirajecca ŭchił u šavinistyčny rasijski naratyŭ, rej viaduć samyja zaciata prarasijskija prapahandysty nakštałt Azaronka i Hihina. Heta prosta nieabchodnaja danina Kramlu jak hałoŭnamu sponsaru minskaha režymu ci ščyryja pohlady hetych prararasijskich prapahandystaŭ?
— Tut usio ŭ kompleksie. Z adnaho boku, znaki Kramlu. Naturalna, davodzicca davać mahčymaść razharnucca tym, u kaho jość choć niejki ahoń u vačach, inačaj zusim nie było b na kaho abapiercisia.
Viadoma, što raniej Łukašenka aścierahaŭsia davać nadta šmat voli hetym prarasijskim kadram, jakija pchajuć takuju ideałohiju, ale ciapier u jaho niama z čaho vybirać. Albo hetyja, albo nijakija. Ciapier u jaho svabody manieŭru niama.
— Kali budučyja historyki buduć davać nazvu ciapierašniaj biełaruskaj uładnaj sistemie, jakoje słova jany vybieruć? Kali brać roznyja apisanyja ŭ litaratury aznačeńni i prykmiety fašyzmu, to ŭ Biełarusi možna znajści bolšaść ź ich. Raniej biełaruski režym nazyvali aŭtarytarnym, ale apošnija dva hady jon jaŭna nabyvaje i peŭnyja tatalitarnyja rysy.
— Na hety kont praciahvajucca sprečki. Viadomy historyk i daśledčyk Tymaci Snajder zajaviŭ u adpaviednym artykule, što ŭ Rasii režym treba nazyvać fašysckim. Jamu piarečać, i davoli arhumientavana, kažučy, što fašyzm — heta najpierš ideałohija.
A ŭ Biełarusi, atrymlivajecca, fašyzm bieź idealohii. Ja b skazaŭ, u Biełarusi i Rasiei ideałohija dvarovaj špany. «Inohda nie do zakonov», možna kinuć vyklik usim praceduram mižnarodnaha prava. Kult siły, my, maŭlaŭ, robim, što chočam, i nichto nam nie ŭkaz.
Ideałohija — heta kali jość niejkaje bačańnie «śvietłaj budučyni», što my ŭ vyniku chočam atrymać. U Łukašenki tut nijakaha niama bačańnia. Razhramili apanientaŭ, usich pasadzili — i što dalej?
