Ilustracyja: Mari Msukanidze / Miedyjazona
Dzie žyć, jak znajści internet, kamu skardzicca
Piensijanier Jaŭhien i jahonaja žonka žyvuć u pryvatnym siektary niepadalok ad «Azoŭstali». Ichni dom mocna paciarpieŭ padčas bajoŭ, u jaho razburanaja adna z vonkavych ścienaŭ i dach.
«Źbirajem daždžavuju vadu prosta ŭ domie. Usio askiepkami pabita — jak zmahli, prykryli. Z adnaho boku, naohuł dachu nie było, jaho vybucham pryŭźniało, tam usie ćviki pavylatali z šyfieru», — apisvaje svajo žyllo Jaŭhien.
Ni vady, ni elektryčnaści, ni hazu ŭ domie niama. Muž i žonka doŭha rychtavali ježu na vohniščy, ale niadaŭna kupili partatyŭnuju hazavuju plitku i ciapier razvodziać ahoń, tolki kali treba nahreć adrazu šmat vady — naprykład, pamycca abo pamyć.
Piensijaniery ŭžo dumajuć pra zimoŭku: pačali narychtoŭvać drovy i raskansiervavali staruju pieč, jakuju «hadoŭ z 50 nichto nie tapiŭ».
Jaŭhien spadziajecca, što z adnaŭleńniem doma dapamohuć čynoŭniki samaabvieščanaj «DNR» — napisaŭ u administracyju zajavu. «Kamisija pavinna abśledavać žyllo, acanić škodu. Nakštałt taho, što dach pierakryjuć, moža być, adnoviać ścianu. Vokny nie abiacajuć, dźviery taksama, pra sklep naohuł havorki niama. Moža, niejkaja kampiensacyja budzie, moža … jašče tołkam ničoha nie viadoma», — kaža jon.
Śviatłana razam z mužam zmahła vybracca z Maryupala 25 sakavika. Jany vyrašyli viarnucca ŭ razburany horad paśla taho, jak pračytali ŭ internecie, «što ŭ ludziej buduć adbirać acalełaje žyllo». Hetyja čutki akazalisia niapraŭdaj — i muž i žonka ŭsialilisia ŭ svaju kvateru ŭ dzieviacipaviarchovym domie.
«U nas žyllo, možna skazać, acaleła. Pavylatali vokny, dzie-nidzie raskoliny na ścienach, na stoli», — kaža Śviatłana. Zaraz u Centralnym rajonie, raskazvaje jana, «pavoli dajuć śviatło i vadu». U šmatpaviarchoŭkach biez elektryčnaści nie pracujuć pompy, tamu vada jość tolki na pieršym paviersie.
Zrešty, pompa taksama nie zaŭsiody dapamahaje — u paciarpiełych ad abstrełaŭ damach časta ciakuć truby, tłumačyć Śviatłana. «Usie hetyja prablemy ludzi pavinny vyrašać za svaje hrošy. Vokny ludzi staviać taksama za svaje hrošy. Ułady — jakija tut jość — abiacali pravieści raboty pa ŭstanoŭcy voknaŭ, ale jany pakul nie viaducca», — kaža jana.
Skardzicca «absalutna niama kudy», ličyć Śviatłana. Jana ŭspaminaje, jak deputat harsavieta Kanstancin Ivaščanka, jakoha kiraŭnik samaabvieščanaj «DNR» Dzianis Pušylin u krasaviku pryznačyŭ kiravać Maryupalem, adnojčy admoviŭ joj u pryjomie: «Mnie niama kali vami zajmacca, ja nie budu z vami mieć znosiny». «Heta toj čałaviek, jaki pry ŭkrainskaj uładzie kraŭ — miascovyja pra heta vydatna viedajuć», — reziumuje jana.
Razburany dom u Maryupali. Fota: asabisty archiŭ Valeryi
Damy ŭ rajonie Maryupalskaha čyhunačnaha vakzała dahetul zastajucca bieź śviatła i vady, raspaviadaje 20-hadovaja Valeryja. Pryvatny dom, pałovu jakoha zajmaje siamja dziaŭčyny, jana nazyvaje «adnosna cełym»: u ich niama voknaŭ u spalni, a na susiedskaj pałovie» vielmi mocna pabiła kuchniu i vitalniu. «Ježu hatujem na vohniščy, jak i mnohija ciapier. Za čatyry miesiacy ŭžo pryvykli na samaj spravie», — kaža Valeryja.
Suviaź u horadzie niestabilnaja: «Fieniks» pracuje ź pierabojami, ale jość miescy, kudy možna pryjści «na internet» — tam sihnał źjaŭlajecca. «Čaściej za ŭsio, viadoma, pa dva, pa try razy treba nabirać kahości, kab datelefanavacca. Internet jość nie ŭsiudy. Ja vychodžu ŭ inšuju častku rajona, kab skinuć hałasavyja paviedamleńni», — dzielicca svaim noŭ-chaŭ Śviatłana.
Valeryja kaža, što šmat pieramiaščajecca pa horadzie i bačyć, u jakich umovach žyvuć inšyja maryupalcy. «Ja jeździła da ludziej, u ich dom raźbity, vyharały. Žyvuć prosta ŭ padvałach damoŭ i ŭ niejkich reštkach kvater», — raspaviadaje jana. Dziaŭčyna nie čuła, kab novyja ŭłady zajmalisia raśsialeńniem haradžan, jakija zastalisia biez dachu nad hałavoj. «U mianie jość znajomyja, u jakich damy pad znos. Im kazali, što ŭ ich jość niekalki dzion, kab sabrać rečy, i nie kazali, kudy iści», — śćviardžaje Valeryja.
Pa słovach Śviatłany, maryupalcy, jakija stracili svaje damy, žyvuć ciapier u asnoŭnym «pa znajomych». Ale jana viedaje adzin vypadak, kali ludziej zasialili ŭ acaleły pustujučy dom — jaho pabudavali dla supracoŭnikaŭ SBU niedaloka ad kramy «Tysiača drobiaziaŭ» u Centralnym rajonie i źbiralisia zdać u ekspłuatacyju pierad pačatkam vajny.
Što pić i jeści, kolki dla hetaha treba prastajać u čarzie
Dostup da pitnoj vady ŭ Maryupali da hetaha času abmiežavany. Valeryja chodzić da bližejšaj krynicy, ale značna bolš raspaŭsiudžany sposab — nabirać vadu z cysternaŭ, jakija razvoziać pa rajonach horada. «Kažuć, što pitnaja, ale lepš kipiacić», — papiaredžvaje Jaŭhien.
Časam vadu vydajuć u centrach humanitarnaj dapamohi razam sa štomiesiačnym pajkom — pa piać litraŭ na čałavieka, raspaviadaje Śviatłana. Raniej u takich centrach možna było atrymać «zetku» — humanitarny nabor u skryncy ź litaraj Z.
Ciapier pradukty vydajuć u zvyčajnych pakietach raz na 20 dzion — za imi treba prychodzić u centr, da jakoha prymacavanyja žychary taho ci inšaha rajona. «Pa fakcie vychodzić raz u 22 dni, tamu što treba prychodzić na 22-ja sutki z dnia atrymańnia humanitarnaj dapamohi. Na hetyja 20 dzion vydajecca pakiet rysu, hrečki abo harochu, paru pakietaŭ makarony, blašanka zhuščonki, 800 hramaŭ cukru, dzieści kiłahram muki, paru słoikaŭ tušonki, rybnaj kansiervy i bochan chleba, jakim možna spakojna zabivać ćviki», — pieraličvaje źmieściva naboru Śviatłana.
Jana kaža, što maryupalcy nie zaŭsiody paśpiavajuć atrymać pradukty ŭ dzień vydačy, tamu chodziać u centr niekalki dzion zapar. Heta nie harantuje pośpiechu — niekatoryja «machajuć rukoj i naohuł admaŭlajucca ad humanitarnaj dapamohi».
«Staŭleńnie ŭ pracoŭnaha piersanału, u pryvatnaści, achovy, nie vielmi pryjemnaje. Chamiać, hruba, abražajuć ludziej», — niezadavolenaja žančyna.
Što kolki kaštuje i jak uletku handlavać miasam biez chaładzilnikaŭ
U horadzie ciapier chodziać i hryŭni, i rasijskija rubli. Valeryja skardzicca, što mocna padaraželi «piačeńki i cukierki», jakija jana lubić — kiłahram «samych smačnych smaktalnych cukierak» kaštuje 200 hryŭniaŭ.
«Kali ty chočaš niejkija miakkija cukierki, šakaładnyja, to addaj za ich 350-400 hryŭniaŭ. Harodnina ciapier patańnieła, a miasa darahoje. Na ŭsie kruciać košty: 25 hryŭniaŭ chleb ciapier kaštuje, małako chatniaje — u rajonie 50-60 hryŭniaŭ za paŭtara litra. Siońnia my z mamaj byli na rynku — piersiki kaštujuć dzieści 130 hryŭniaŭ za kiłahram, banany — 120. Kuplali sabaku abrez — 200 hryŭniaŭ z kapiejkami kaštuje, a raniej było 80 hryŭniaŭ», — z chodu pieraličvaje dziaŭčyna.
Padčas razmovy z «Miedyjazonaj» Valeryja zachodzić u najbližejšuju kramu i začytvaje ceńniki z pryłaŭka. «Kaŭbasa varanaja dzieści 300-400 hryŭniaŭ za kiłahram. Maroziva pa 65 hryŭniaŭ za kubačak — heta naohuł kranaje majo sercajka. File kurynaje — 265 hryŭniaŭ. Miakać katletnaja — 250 hryŭniaŭ. Miakać śvininy — 240 hryŭniaŭ. Jana, viadoma, vyhladaje sumnieŭna, vielmi-vielmi drennaja, vidać, što heta budzie ćviordaje miasa. Ale 240 hryŭniaŭ — heta jašče možna žyć, jašče paŭmiesiaca tamu kaštavała i 400 hryŭniaŭ», — tłumačyć jana.
Z kramami ŭ Maryupali drenna — u adnosna prymalnych umovach pracujuć tolki tyja, što adkryvajuć novyja ŭłady, kaža Śviatłana. Pradprymalniki, jakija sprabujuć adnavić svoj biznes samastojna, handlujuć u paŭrazburanych pamiaškańniach z zabitymi fanieraj voknami. Elektryčnaść u takich kramach kali i jość, to ad hienieratara, tamu chaładzilnaje abstalavańnie zvyčajna nie pracuje, raspaviadaje jana i dadaje, što ŭ horadzie ciapier pradajecca šmat kradzienych tavaraŭ.
«Jość takija niekalki kropak. Ja padychodziła i hladzieła. Ja viedaju, ź jakich heta kram, čyj heta tavar», — upeŭnienaja Śviatłana.
Ilustracyja: Mari Msukanidze / Miedyjazona
Žychary najbližejšych da razburanaha horada pasiołkaŭ i tyja z maryupalcaŭ, u kaho acaleli mašyny, handlujuć na stychijnych rynkach. Za tavaram jany jeździać u Danieck, Novaazoŭsk, Biardziansk i Manhuš, viedaje Valeryja. «Kaŭbasa, sasiski, syry — usio heta pradajecca pad piakučym soncam. Dakładna hetak ža sama i miasa pradajecca, ableplenaje muchami», — apisvaje rynki Śviatłana.
Dzie vydajuć humanitarnuju dapamohu i chto na jaje maje prava
U adnym z punktaŭ, jakija vydajuć humanitarnuju dapamohu, razam z maci pracavała 20-hadovaja Volha. Da pracy prystupili ŭ krasaviku, uładkavacca dapamahła susiedka pa dvary.
Dziaŭčyna nazyvaje ŭstanovu «vałanciorskim centram» i kaža, što spačatku pracavała za ježu i biez afarmleńnia. «Pieršapačatkova za heta nikomu ničoha nie płacili», — uspaminaje jana.
Zarobak pačali vydavać zusim niadaŭna — u rasijskich rublach. Pa kantrakcie heta amal 12 tysiač, ale na ruki «z padatkami» maci dali krychu bolš za 10 tysiač, kaža Volha i dadaje: «Zarobak nam płacić jak by Pušylin».
U pieršaj razmovie z «Miedyjazonaj» dziaŭčyna kazała, što «centr» arhanizavali sami žychary navakolnych dvaroŭ — jašče da taho, jak horad zachapili rasijskija vajskoŭcy. Adkazvajučy zatym na ŭdakładniajučyja pytańni, Volha skazała, što nie viedaje, jak stvaraŭsia «centr», tamu što pryjšła ŭ jaho «nie z samaha farmavańnia».
Dziaŭčyna adznačyła, što va ŭstanovie niama dyrektara, ale tut ža zhadała «načalnicu», jakaja «miesiac-paŭtara tamu» skazała vałancioram zapoŭnić dakumienty na pracaŭładkavańnie. Paźniej Volha patłumačyła, što mieła na ŭvazie «hałoŭnuju vałanciorku», jakaja «ŭsio ŭsiudy daviedajecca, damaŭlajecca, viadzie padlik usiaho i zajmajecca papierami».
Źviazać «Miedyjazonu» z «hałoŭnaj vałanciorkaj» Volha admoviłasia — taja nibyta «zabaraniła kamu-niebudź davać svaje kantakty».
«Pačynałasia ŭsio z taho, što pryvozili humanitarku furami na adrasy. Tam było ŭsio ŭpieramiešku — i ŭkrainskaja pradukcyja, i z Rasii ci z «DNR», ja nie viedaju, adkul jana. Potym znajšli meblevy mahazin u dvary, pavyhaniali adtul bamžoŭ, prybrali i znajšli ludziej, jakija mohuć dać hienieratar, bienzin, kampjutar i inšyja ŭsiakija patreby», — raspaviadała Volha.
Pavodle jaje słoŭ, kali horad pierajšoŭ pad kantrol rasijan, humanitarnaja dapamoha stała pastupać tolki z samaabvieščanaj «DNR», ad partyi «Adzinaja Rasija» i časam — pa linii Čyrvonaha Kryža.
Z 1 červienia centr abmiežavaŭ vydaču humanitarnaj dapamohi, i ciapier na jaje mohuć raźličvać tolki lhotniki: invalidy I hrupy, piensijaniery starejšyja za 65 hadoŭ, «afhancy» i inšyja. Volha zhodnaja z takim rašeńniem: «Usie astatnija pavinny pracavać, atrymlivać zarobak i kuplać pradukty».
Punkt vydačy humanitarnaj dapamohi. Fota: asabisty archiŭ Valeryi
Pa prośbie «Miedyjazony» Valeryja schadziła ŭ adzin z centraŭ vydačy humanitarnaj dapamohi. Pamiaškańnie, jakoje jana sfatahrafavała, tut nazyvajuć «sekand-chendam».
Kali punkt tolki adkryŭsia, u «sekand» pryvieźli novyja rečy ź birkami — ich razdavali paharelcam. «Ciapier rečy ŭ «sekand» niadkul nie pryvoziać, ich prosta ludzi prynosiać, za košt hetaha i pracuje», — kaža dziaŭčyna.
U horadzie jość vałanciory, jakija nie supracoŭničajuć z centrami; takich Valeryja nazyvaje «cimuraŭcami». Adzin ź ich — maryupalec Alaksandr Šaŭčuk. Razam z žonkaj Šaŭčuk vybraŭsia na terytoryju samaabvieščanaj «DNR» 16 sakavika — «adjechaŭ ad dramteatra za 20 chvilin da taho, jak na jaho skinuli bombu».
Zaraz muž i žonka žyvuć u svajakoŭ, a Alaksandr na svaim mikraaŭtobusie niekalki razoŭ na tydzień pryvozić u Maryupal charčy, pitnuju vadu i leki. Ceny na pradukty ŭ horadzie ŭ niekalki razoŭ vyšejšyja, čym u samaabvieščanaj «DNR», adznačaje jon.
Jakuju-niebudź suviaź z novymi ŭładami horada Šaŭčuk admaŭlaje. «Hetaja administracyja taksama časovaja, heta ŭsie viedajuć», — ličyć jon.
Alaksandr Šaŭčuk kaža, što pieršy čas zakuplaŭ humanitarku za svoj košt — pa jaho słovach, da vajny ŭ jaho «ŭ žyćci ŭsio było vielmi dobra». Paźniej jaho siastra, trenier pa tchekvando Aksana Šaŭčuk, adkryła zbor achviaravańniaŭ u svaim instahramie, a 21 červienia jany zapuścili sajt na ŭkrainskaj movie Insidemariupol.com.
Alaksandr skazaŭ «Miedyjazonie», što sa stvareńniem sajta siastry dapamahli «fondy», a jakija mienavita, jon «paniaćcia nie maje». Aksana śćviardžaje, što sajt zrabili jaje «znajomyja».
Na pytańnie «Miedyjazony» pra 30 ukrainskich vałancioraŭ, zachoplenych u Maryupali ŭ kancy sakavika, jakija apynulisia ŭ kałonii na terytoryi samaabvieščanaj «DNR», Šaŭčuk adkazaŭ tak: «Chutčej za ŭsio, sprabavali niešta pravieźci abo pradavali pad šumok pad vyhladam vałancioraŭ. Vielmi šmat ludziej, jakija harłapaniać, što jany vałanciory, a za vyjezd da Zaparožža brali ad tysiačy dalaraŭ. Voś takich usich tut pakarali, biez žartaŭ vam kažu. Biaspłatna tut dazvalajuć vieźci».
Šaŭčuk upeŭnieny, što sumlennych vałancioraŭ u Maryupali «nie čapajuć».
Jak źjechać i viarnucca, ci lohka prajści filtracyju
Śviatłana z mužam viarnulisia ŭ Maryupal 8 červienia. Dla hetaha muž i žonka tydzień pražyli ŭ mašynie ŭ Zaparožžy. Vyjechać možna było pry najaŭnaści rehistracyi na akupavanych terytoryjach. Potym treba było atrymać numar u śpisie, padpisać papieru ab tym, što ty jedzieš na svoj strach i ryzyku, i čakać, pakul adpravicca humanitarnaja kałona, u jakoj tabie znojdziecca miesca.
«Umovy čakańnia nie najlepšyja: niekalki bijaprybiralniaŭ, jakija nie čyściacca, napeŭna, nikoli, vada z-pad krana i para razietak. U kramu chadzili za praduktami, jakija možna źjeści adrazu», — raspaviadaje Śviatłana.
Z Zaparožža da Maryupala jany z mužam dabralisia za dzień. Na ŭjeździe ŭ horad vajskoŭcy z samaabvieščanaj «DNR» i Rasii niekalki razoŭ praviarali dakumienty i ahladali mašynu.
«Naturalna, spyniali na kožnym błokpaście, hladzieli dakumienty. My zajechali bieź jakich-niebudź filtracyj, prosta skazali, što viartajemsia dadomu. Nas papiaredzili, što ŭ dalejšym jaje treba prachodzić», — uspaminaje Śviatłana.
Alaksandr Šaŭčuk, pavodle jaho słoŭ, prajšoŭ filtracyju, kab bieśpieraškodna abminuć błokpasty rasijan u svaich rejsach z humanitarkaj. Ale pra samuju praceduru vałancior raspaviadać «Miedyjazonie» nie staŭ, adznačyŭšy tolki, što «tam niama ničoha strašnaha, prosta hladziać, što ty nie vajskovaabaviazany».
Padčas pieršaha humanitarnaha rejsa ŭ Maryupal jon pradjaviŭ na błokpaście daviedku ab filtracyi i čeki — dakazać vajskoŭcam, što pradukty nie kradzienyja. Ciapier, kaža Šaŭčuk, jaho prapuskajuć biez starannaha nadhladu, choć inšyja kiroŭcy prachodziać «žorstkija pravierki, kab nie było nielehalnaha handlu». «Mianie zapomnili ź pieršych dzion, tamu mianie ŭžo asabliva nie čapajuć», — śćviardžaje jon.
Valeryja viedaje pra filtracyi sa słoŭ znajomych — sama dziaŭčyna jaje jašče nie prachodziła. Maryupalcy pavinny atrymać daviedku, kab svabodna pieramiaščacca pa terytoryi samaabvieščanaj «DNR», raspaviadaje jana.
«Ciapier jość niekalki filtracyjnych punktaŭ za horadam — heta Starabiešava i Manhuš, kali ja nie pamylajusia. Vy prychodzicie, unosiać vašyja źviestki, zdymajuć adbitki palcaŭ, zadajuć pytańni, a potym vydajuć daviedku», — kaža maryupalčanka. Jana ličyć, što vynik filtracyi šmat u čym zaležyć ad kapryzu praviarajučaha. Valeryi viadomyja vypadki, «kali ludzi, «źviazanyja z ukrainskimi vajennymi kirunkami», biez prablem atrymlivali daviedku, a da mirnych abyvacielaŭ źjaŭlalisia pytańni.
Sa słoŭ Śviatłany, vyjechać z Maryupala na padkantrolnyja Ukrainie terytoryi naŭprost ciapier składaniej, čym miesiac tamu, a abychodny šlach, jaki prachodzić praz samaabvieščanuju «DNR», Rasiju, Biełaruś i Jeŭrasajuz, pa kišeni niamnohim.
«Ja nie viedaju, ci zmahu ja ŭbačyć svaju dačku i ŭnučku, jakija zastalisia na terytoryi Ukrainy. Siudy jany viarnucca nie mohuć i nie buduć. Ci budzie ŭ mianie mahčymaść prajechać va Ukrainu? Finansava ja vidavočna nie paciahnu praz zamiežža katacca», — niepakoicca Śviatłana.
Valeryja viedaje biudžetnuju alternatyvu doŭhim abychodnym maršrutam — pryvatnyja pieravozčyki «dastatkova rehularna» kursirujuć pamiž Zaparožžam i Maryupalem, kaža jana. Znajści takich kiroŭcaŭ možna ŭ miascovych čatach u vajbiery.
Jana i sama zadumvajecca nad tym, kab źjechać z Maryupala, pryznajecca Valeryja — nadziei na chutkaje adnaŭleńnie horada ŭ jaje nie zastałosia: «Ja, na žal, nie hatovaja vydatkavać hady žyćcia na toje, kab prosta siadzieć i čakać cudu».
«Kali b u mianie byŭ vybar, ja b zvaliła jašče ŭ lutym. Ja nie pajechała, tamu što maje baćki nie zachacieli. Pa-pieršaje, ja zaležu ad ich, pa-druhoje, ja b nie mahła źjechać, viedajučy, što maje baćki zastalisia tut i nieviadoma, što ź imi», — kaža Volha.
Śviatłana ličyć, što mnohija maryupalcy nie źjazdžajuć na padkantrolnyja Ukrainie terytoryi «nie tamu, što tam Ukraina, a prosta tamu, što tut naš dom».
Jak znajści pracu, na što žyć i jakaja piensija ŭ «DNR»
Valeryja kaža, što mnohija žychary Maryupala padzarablajuć pryvatnym voźnictvam, robiać manikiur ci čyniać santechniku. Zrešty, pa jaje ž słovach, u horad ciapier prychodziać budaŭničyja kampanii, tamu pracoŭnyja miescy źjaŭlajucca.
Razburany budynak u Maryupali. Fota: asabisty archiŭ Valeryi
Adnak samaj dastupnaj pracaj pakul zastajucca razbor zavałaŭ i prybirańnie vulic. «Jak praviła, heta šeść dzion na tydzień, 9-10 hadzin pracoŭny hrafik. Płaciać, nakolki ja čuła, maksimum 15 tysiač rubloŭ. Jość niekatoryja raboty, dzie płaciać pajkom. Naturalna, ludzi admaŭlajucca iści pracavać na hetyja pradpryjemstvy», — raspaviadaje Śviatłana.
Razam z roznarabočymi ź liku haradžan raźbirajuć zavały ratavalniki. Sa słoŭ Volhi, siarod ich jość jak «maryupalskija chłopcy», jakija słužyli va ŭkrainskaj DSNS, tak i supracoŭniki MNS z samaabvieščanaj «DNR» ci Rasii. Cieły z-pad zavałaŭ dastajuć prafiesijanały — jany šukajuć dakumienty zahinułych abo prosiać susiedziaŭ ich apaznać.
«Ja bačyŭ vynas trupaŭ — vynosili z-pad zavałaŭ takija, što pa try-čatyry miesiacy lažali. Heta nie z-za taho, što chtości dobry ci drenny, a tolki tamu, što fizičnaj mahčymaści achapić uvieś horad prosta ni ŭ kaho niama», — kaža Šaŭčuk.
Volha raspaviadaje pra zahinułych sa słoŭ svajho znajomaha, jakoha nazyvaje «emeneśnikam». «Jon kaža, što bolš za ŭsio trupaŭ ruskich sałdat — USU našmat mienš, čym ruskich i deeneraŭcaŭ. Mirnych hramadzian davoli šmat, asabliva tych, chto ŭ spalnych rajonach žyŭ, — pierakazvaje dziaŭčyna toje, što čuła ad ratavalnika.
Valeryja pryznaje, što mnohija maryupalcy i pad akupacyjaj praciahvajuć atrymlivać sacyjalnyja vypłaty ad Ukrainy. «Jość u mianie znajomyja, siamja z čatyroch čałaviek, jakija byli pierasialencami da dziejańniaŭ u lutym. Jany da hetaha času atrymlivajuć dapamohu z terytoryi Ukrainy i realna dziakujučy hetamu žyvuć, tamu što humanitarnaj dapamohi na charčavańnie nie chapaje», — raspaviadaje jana.
Sacyjalnyja vypłaty, tłumačyć Valeryja, prychodziać na kartki ŭkrainskich bankaŭ; ich možna abnajaŭnivać z dapamohaj «niejkich ludziej i arhanizacyj z «DNR». Jašče adzin sposab — vyjechać na padkantrolnyja Ukrainie terytoryi i prosta źniać hrošy ŭ bankamacie.
Maryupalskim piensijanieram pačali naličvać hrošy ad samaabvieščanaj «DNR» — heta vypłata za niekalki miesiacaŭ, «piensijaj» jaje jašče nie nazyvajuć. «Pakul 7 tysiač rasijskich rubloŭ, ale abiacajuć pierahledzieć», — udakładniaje Jaŭhien.
Dzie šukać lekara, kudy pajści vučycca i ci varta bajacca chalery
Palikliniki i balnicy — u liku niešmatlikich budynkaŭ u horadzie, padłučanych da elektrasietki, ale na ŭsialaki vypadak tam jość i hienieratary. «Jašče nie ŭsie śpiecyjalisty pracujuć, ale viadziecca pryjom. Viadoma, u paraŭnańni z tym, što było raniej — pasłuhi, čas akazańnia pasłuh i servis — usio pakidaje žadać lepšaha, — kaža Śviatłana. — Składanyja abśledavańni zrabić nielha. Zdać składanyja analizy nielha, tolki razhornuty analiz kryvi i ahulny analiz mačy».
Valeryja čuła ad znajomych, što ŭ balnicach ciapier u asnoŭnym akazvajuć płatnyja pasłuhi. «Kali niešta bolš surjozna, čym prosta ahledzieć i vypisać nakiravańnie, to heta płatna. Stamatałahičnyja pasłuhi płatnyja navat u haradskoj balnicy», — raspaviadaje dziaŭčyna.
Jana kaža, što niekatoryja leki «ŭ najaŭnaści» možna atrymać u vałanciorskich centrach abo balnicach biaspłatna.
Pa słovach Śviatłany, u horadzie pracuje niekalki aptek, dzie možna kupić tolki «najpraściejšyja miedykamienty». «Kali čałaviek, naprykład, siadzić na harmonach, to jon nie moža kupić sabie preparaty tut. Prosiać znajomych pryvieźci z Rasii i Daniecka, z Ukrainy sprabujuć niejak pieradać ź pieravozčykami», — tłumačyć jana.
Pa nazirańniach Šaŭčuka, mnohija maryupalcy ciapier nie mohuć atrymać patrebnyja im miedykamienty, tamu što recepty akazalisia źniščanyja abo prosta zhubilisia padčas abstrełaŭ. «U mianie jość adzin čałaviek z šyzafrenijaj — jahonaja dačka prosić mianie naviedvać. Ja jamu leki pryvieźci nie mahu, tamu što jany pa recepcie. Jašče jon straciŭ usie svaje dakumienty, ja voś ksierakopii jamu pryvioz. Addaŭ ich susiedziam, paprasiŭ, kab jany zanialisia hetym pytańniem, tamu što ja ŭ horadzie pastajanna nie znachodžusia», — raspaviadaje vałancior.
Inšaja prablema — antysanitaryja. U horadzie sabrałasia šmat śmiećcia. Nad stychijnymi śmietnikami z-za śpiakoty pastajanna vijucca muchi, pazbavicca ad ich pakul nie atrymlivajecca, kaža Šaŭčuk, tut ža padkreślivajučy: «Prablema nie z-za taho, što nichto ničoha nie robić, a prosta z-za maštabaŭ biedstva».
Paviedamleńni ŭkrainskaj raźviedki pra mahčymuju ŭspyšku ŭ horadzie chalery vałancior kamientavać admaŭlajecca, ale kaža, što, pa jaho źviestkach, balnicy Maryupala ŭ siaredzinie červienia byli pierapoŭnienyja. Volha čuła pra dva vypadki chalery ad svajho znajomaha ratavalnika — pa jaho słovach, «ludziej nichto lačyć nie źbirajecca». Jaŭhien čutki pra chaleru nazyvaje «łuchtoj», a Valeryja nahadvaje, što ŭ marskoj vadzie chalerny vibryjon znachodziać kožny hod.
Niahledziačy na toje, što ŭ Maryupali pastupova adkryvajucca cudam acalełyja paśla bambiožak balnicy, škoły i dziciačyja sadki, Šaŭčuk nie čakaje chutkaha adnaŭleńnia horada.
Tabiel paśpiachovaści. Fota: asabisty archiŭ Valeryi
«Niejkija ŭstanovy adkryvajucca, ale heta adna nazva: tam niama ni śviatła, ni vady — ničoha. Tam da narmalnaha adkryćcia jašče jak da Paryža ŭ niazručnaj pozie. 90% horada razburana, kamunikacyj niama. Tak, tam pravodzicca praca, razhrabajucca zavały, ale ŭličvajučy maštab razbureńniaŭ, heta budzie vielmi doŭha», — prahnazuje jon.
U adnoj sa škoł, jakija adkrylisia paśla zachopu horada rasijanami, amal dva miesiacy da kanikuł pravučyŭsia 12-hadovy brat Valeryi. Chłopčyku vydali tabiel z acenkami pa piacibalnaj sistemie i pieraviali ŭ nastupny kłas.
«U ich pamianialisia pradmiety. Była historyja Ukrainy, a stała historyja rodnaha kraju. U brata z hetaj nahody jak takich pytańniaŭ nie było. Dumaju, u siłu ŭzrostu. Jon nie lubiŭ škołu da hetaha, nie palubiŭ jaje i ciapier. Dakładna hetak ža sama čakaŭ kanikułaŭ i nie asabliva źviartaŭ uvahi na pradmiety», — kaža dziaŭčyna.
bačyła prahandystskija rekłamnyja roliki, jak "cudoŭna i chutka uznaŭlajecca" Maryŭpal... žančyny pendźlami nanosiać darožnuju raźmietku...