Usie foty: archiŭ Siamiona Bukina
Siamion Bukin: Ja pačaŭ pakrysie pierachodzić na biełaruskuju movu niedzie ŭ 2019 hodzie, paśla pajezdki pa pracy ŭ ZŠA. Hulali pa Detrojcie z dvuma chłopcami z Rasii, ź jakimi ja tady siabravaŭ. Papraviŭ adnaho ź ich, chto vymaviŭ słova niapravilna — raniej lubiŭ heta rabić, bo ŭ mianie matula-nastaŭnica i jana taksama mianie časta papraŭlała. Pačali hutaryć pra movu, i jon mianie papraknuŭ: maŭlaŭ, vy, biełarusy, svajoj movaj nie karystajeciesia, jana vam nie patrebnaja. Skončyłasia ŭsio sprečkaj, ale ja adčuŭ, što movu svaju treba vyvučać, i tym biełarusam, chto jaje nie viedaje, pavinna być soramna.
«Naša Niva»: Ty zusim vyrašyŭ adyści ad ruskaj movy?
SB: Zusim adyści ad jaje ja nie zmahu, ale chaču, kab majoj asnoŭnaj movaj była biełaruskaja, bo liču jaje svajoj rodnaj. Kali hutaru pa-biełarusku z ukraincami, jany mianie razumiejuć i razmaŭlajuć sa mnoj na ŭkrainskaj.
Niejak mieŭ drenny nastroj, bo načytaŭsia navin, i vyrašyŭ hutaryć pa-biełarusku i z ruskimi taksama. Ale heta ciažka, bo ludzi tabie ničoha nie zrabili, a tvaja biełaruskaja mova byccam kryŭdzić ich. Bačyŭ, što kali ruskija bačać, jak ja pa-biełarusku hutaru z ukraincam, im niepryjemna, to-bok jość u ich taki schavany impieryjalizm, jaki prajaŭlajecca ŭ nielubovi da inšaj movy. Na žal, nie maju i takoha biełaruskaha asiarodździa, jakoje razumieła b majo imknieńnie da rodnaj movy i biełaruskaści.
«NN»: Ty pieravioŭ by ŭsiu krainu na biełaruskuju movu?
SB: Kali b moh, to pasprabavaŭ by zrabić tak, ale niehvałtoŭna, hvałtoŭna nie budzieš miły. Ale žadaju, kab Biełaruś hutaryła pa-biełarusku. Rasijskuju movu nie zabaraniaju, ale adzinaj aficyjnaj movaj pavinna być biełaruskaja.
«Cyrk u pandemiju zbankrutavaŭ, ale sprabavaŭ padtrymlivać artystaŭ hrašyma»
«NN»: Što takoje «Dziu Salej»?
SB: Heta ceły śviet, jaki žyvie pa svaich praviłach, i heta najlepšy cyrk u śviecie.
«NN»: Toje, što jon najlepšy — heta emacyjnaje ci abjektyŭnaje mierkavańnie?
SB: Abjektyŭnaje, bo pracavaŭ šmat u jakich cyrkach i mahu ich paraŭnoŭvać. Kaniešnie, svaje pamyłki i niedachopy jość i ŭ «Dziu Saleja», ale jany nie iduć ni ŭ jakoje paraŭnańnie z tym, što adbyvajecca ŭ inšych cyrkach. «Dziu Salej» bližejšy da mastactva, čym da cyrka, heta inšy śviet.
Dla nas cyrk — heta prosta niejkija artysty, jakija pakazvajuć numary, mahčyma, z žyviołami. Ale ž «Dziu Salej» — sapraŭdnaja mašyna, jakaja stvaraje nie tolki kaściumy dla šou, ale i składanyja sceničnyja kanstrukcyi, jakija nie zdoleje zrabić bolš nivodny cyrk. Nie kažu ŭžo pra vielizarnyja sacyjalnyja harantyi i sistemu achovy zdaroŭja.
«NN»: Nazavi try pryncypovyja adroźnieńni «Dziu Saleja» ad Biełdziaržcyrka, dzie ty pracavaŭ u svoj čas.
SB: Pieršaje — uzrovień majsterstva, druhoje — daskanałaść sacyjalnaj palityki. Samaje važnaje adroźnieńnie — heta staŭleńnie da artysta, nu i, viadoma, zarobak (śmiajecca).
«NN»: Jak prajaŭlajecca roźnica ŭ staŭleńni da artysta?
SB: Tut artystaŭ pavažajuć, u Biełdziaržcyrku ž hetaha niama. Viadoma, u tvar ciabie tam nie pašluć, ale ŭ mianie byli vypadki, kali sa mnoj hutaryli na pavyšanych tanach, kali nie vyrašali pytańnie, jakoje treba było vyrašyć. Takoje staŭleńnie adbivajecca i na pamiery zarobkaŭ, i na ŭmovach pražyvańnia artystaŭ — jany žudasnyja. Navat kali ty nie ź Minska, tabie treba prajści 40 kołaŭ piekła, kab atrymać pamiaškańnie ŭ cyrkavym internacie.
Kažu pra Biełdziaržcyrk pry dziejnym kiraŭniku [Uładzimiru] Šabanu, pry byłoj kiraŭnicy Taćcianie Bandarčuk było inakš. Šaban — były kadebešnik, a byłych u hetaj spravie nie byvaje, i voś jaho zrabili dyrektaram cyrka.
«NN»: Jak daŭno ty ŭ «Dziu Salei»?
SB: Pryjšoŭ tudy ŭ 2017 hodzie, ale sychodziŭ z cyrka na čas pandemii, z sakavika 2020 hoda da lutaha 2022-ha.
«NN»: Što adbyvałasia z cyrkam padčas pandemii?
SB: Cyrk zbankrutavaŭ, ale sprabavaŭ padtrymlivać artystaŭ, dva ci try razy nam pieraličyli hrošy. Moža, dla kanadcaŭ i amierykancaŭ heta byli nievialikija sumy, ale biełarusaŭ jany narmalna padtrymali, razmova idzie pra niekalki tysiač dalaraŭ.
U cyrku zvolnili 95% supracoŭnikaŭ, tam ničoha nie adbyvałasia. Ale pacichu pačali varušycca, źjavilisia čutki, što ŭ cyrka novyja inviestary, dy i sama dziaržava — Kanada — była zacikaŭlenaja ŭ tym, kab taki cyrk, jak «Dziu Salej», nie źnik.
«NN»: Jak ty viartaŭsia ŭ «Dziu Salej»?
SB: Z kožnym z nas sazvanilisia, raspytali, čym my zajmalisia padčas pandemii i što z nami ciapier. Plus u kožnaha z artystaŭ jość svoj prafajł, dzie fiksirujecca ŭsio toje, što ź im adbyvajecca, jaho pavodziny, najaŭnaść traŭmaŭ i hetak dalej, ad hetych zapisaŭ taksama zaležała, ci viernuć nas u cyrk.
Dalej my pryjechali ŭ Manreal i prachodzili padrychtoŭku da vystupaŭ, a za nami ŭ toj čas praciahvali sačyć. Kali b tady niechta akazaŭsia niehatovy, dumaju, jaho b adasłali dachaty.
«NN»: Što ty maješ na ŭvazie pad drennymi pavodzinami? Chadzić na viečaryny padčas łakdaŭnu?
SB: Nie, papiaredžańnie možna atrymać za źniavahu, kryŭdu kalehi. U nas taksama zabaroniena hutaryć pra palityku, zabaronienaja dyskryminacyja pa rasie i pa seksualnaj aryjentacyi. U nas jość śpis taho, što nielha rabić, ale heta nie niejkija strohija abmiežavańni, a narmalnyja praviły pavodzin.
Kali ty niešta tut parušyš, tabie mohuć ničoha nie skazać i prosta dašluć list z papiaredžańniem. Kali ŭ ciabie ich try — laciš dachaty. Nie viedaju, ci byli tut bojki, ale za bojku, mnie zdajecca, ty adrazu palaciš dachaty.
«NN»: Cyrk — heta šmatnacyjanalnaja kamanda. Jak na nastrojach u joj adbivajucca vajennyja padziei?
SB: Kali pačałasia vajna, my byli ŭ Manreali. Pieršuju noč ja, jak i šmat maich siabroŭ, nie spaŭ, i na nastupny dzień ni z kim nie vitaŭsia, nie moh hladzieć u bok ruskich. Viedaju, što toje, što adbyvajecca — heta nie ich vina, ale nie chacieŭ, kab mianie niechta čapaŭ, i treniravaŭsia ŭ toj dzień tolki razam z ukrainskim siabram. Čakaŭ, što moža niechta z tych ža ruskich padydzie da mianie i pasprabuje niejak abmierkavać padziei, ale hetaha nie było.
Usie viedajuć moj punkt hledžańnia nakont vajny, hladziać maje sacsietki, tamu ja adčuvaju napružańnie. Tamu, mahčyma, niechta mianie ličyć voraham, ale my heta nie abmiarkoŭvajem, prosta pracujem.
«NN»: Nakolki viedaju, ruskim i biełarusam z «Dziu Saleja» niadaŭna ledźvie nie admovili ŭ vizach u Brytaniju. Jak heta było?
SB: My znachodzilisia ŭ Dublinie, kali pra heta daviedalisia. Nas było 14 čałaviek, u tym liku i ŭkraincy, i nas nakiravali ŭ Madryd čakać rašeńnia pa vizach.
Tam, darečy, zdaryłasia śmiešnaja historyja. Prylacieli tudy nočču, častka z nas — ja, siabar-biełarus i dźvie ruskija dziaŭčyny — pajechali na samakatach čakać ježu. Kali viartalisia nazad, mnie dva razy pierabieh darohu čorny kot, a ŭ takim vypadku mnie zaŭsiody šancuje. I ŭsio, na nastupny dzień častcy z nas dali vizy, a praz paru dzion — i ŭsim astatnim.
Liču, što kali b nie było vajny i kali b u nas byŭ pašpart narmalnaj krainy, nam by adrazu dali vizy. A tak dziakuj, što ŭvohule puścili ŭ krainu, biełaruskija i rasijskija pašparty siońnia zaškvarnyja.
«NN»: Taki cyrk, jak «Dziu Salej», mahčymy ŭ Biełarusi?
SB: Ciapier — stoadsotkava niemahčymy. Kab takoje stvaryć, treba, kab dziaržava była da hetaha hatovaja. «Dziu Salej» padtrymlivała ŭsia Kanada, ale ŭ Biełarusi inšaje staŭleńnie da mastactva, chacia i ŭ nas lubiać cyrk, ale, moža, prymusova. U Biełarusi zdabytak — heta chakiej, a ŭ Kanadzie — cyrk. Kali kažaš kanadcu, što ty z «Dziu Saleja», jany duža radujucca.
«Nie maju nijakaha žadańnia razmaŭlać ź ludźmi, jakija zabili našu himnastyku»
«NN»: U Biełarusi mastactva nie moža abjadnać usiu krainu?
SB: Mova pavinna być našym mastactvam, jakoje nas abjadnaje. Ź jaje i z historyi treba pačynać. U nas vielmi kłasnaja kultura, ale jana zhubiłasia ŭ rasijskaj, tamu treba jaje adradžać. Cyrk taksama pavinien być biełaruskim, a nie takim, jak ciapier, kali tam stolki rasijskich artystaŭ.
«NN»: Ty na suviazi z byłymi kalehami?
SB: Z kalehami pa cyrku — tak, pa spartovaj himnastycy — nie. Jak pačałasia vajna, ja źviarnuŭsia da Biełaruskaj asacyjacyi himnastyki. My ź imi viedajem adno adnaho, bo ja ž pracavaŭ kiraŭnikom mužčynskaj zbornaj pa spartovaj himnastycy. I voś ja napisaŭ čałavieku z kiraŭnictva asacyjacyi, ź jakim u mianie raniej byli vielmi dobryja adnosiny i jaki nie padtrymlivaje paślavybarčy hvałt u Biełarusi, prapanavaŭ jamu kazać mnie, kali niešta važnaje budzie adbyvacca z našaj himnastykaj. Ale ja ž u Fondzie spartovaj salidarnaści, tamu, napeŭna, jon pabajaŭsia mnie niešta pisać.
Viedaju, što adbyłosia sa škołaj «Kołcy słavy», dzie ja niekali treniravaŭsia. Joj kiravali prafsajuzy, a potym jana pierajšła da Minharvykankama, tam šmat času nie było dyrektara. Zdajecca, tam pavinna prajści rekanstrukcyja. Daviedaŭsia, što niadaŭna škołu začynili na try miesiacy, adpravili častku trenieraŭ u adpačynak za svoj košt. Astatnich nakiravali pracavać u maleńkuju zału, dzie navat niama mužčynskich snaradaŭ dla himnastyki.
Voś tak jany raźvivajuć spartovuju himnastyku. Jana ŭ našaj krainie ŭžo daŭno pamirała, ale zaraz ź joj kančatkova ŭsio. Heta kryŭdna, i ja nie maju nijakaha žadańnia razmaŭlać ź ludźmi, jakija zabili našu himnastyku.
«NN»: Tabie 34 hady. Adkazvaŭ sabie na pytańnie, da jakoha ŭzrostu hatovy na vandroŭnaje žyćcio z «Dziu Salejem»?
SB: Nie adkazvaŭ. Ja skončyŭ z cyrkam u 29 hadoŭ, kali pajšoŭ pracavać u mužčynskuju zbornuju, ale sutyknuŭsia tam z saŭkovymi mietadami pracy. I tut niečakana atrymaŭ prapanovu ad «Dziu Saleja», pajechaŭ tudy pasprabavać siabie i nie viedaŭ, što ŭ mianie narmalna pojdzie.
Sydu z cyrka, kali znajdu dla siabie niešta inšaje, «Dziu Salej» dla mianie — heta nie kančatkovaja meta. Pačaŭ vyvučać IT-śfieru, ale tut mianie paklikali viartacca ŭ «Dziu Salej», i pryjšłosia adkłaści. Chaču siabie ŭ budučyni pasprabavać u IT, ale dla hetaha, napeŭna, treba bolš usiedlivy ład žyćcia, čym u mianie.
«NN»: Čamu ty navučyŭsia za čas padarožžaŭ i žyćcia ŭ inšych krainach?
SB: Pierš za ŭsio navučyŭsia žyć pa hrafiku i rehulavać svajo žyćcio. Ty viedaješ, što z taboj zdarycca ŭ nastupnuju hadzinu i dzie ty budzieš praz hod. Uvohule, bačyŭ šmat krain i toje, jak tam staviacca ludzi adno da adnaho, zaŭvažaŭ, što možna prynieści ŭ Biełaruś. Padarožžy dapamahajuć i tabie samomu raźvivacca, pry žadańni možna vyvučać inšyja movy.
Ciapier ja jašče i pracuju trenieram u «Dziu Salei», i heta dla mianie novy dośvied. Kiruju kamandaj z 11 himnastaŭ, rablu šmat papiarovaj pracy — naprykład, na kožny vystup i treniroŭku pišu płan taho, chto što budzie rabić. Treba z kožnym razmaŭlać, časam tut i sprečki byvajuć. U maim numary ludzi z roznych krain i kantynientaŭ, i kožny ź ich adroźnivajecca ad inšaha. U mianie składany charaktar, ale treba niejak z kožnym damaŭlacca.
«NN»: Ty šmat supracoŭničaŭ z Fondam spartovaj salidarnaści, udzielničaŭ u zamiežnych akcyjach salidarnaści ź Biełaruśsiu. Zaraz praciahvaješ zmahacca?
SB: Praciahvaju zmahacca za Biełaruś, ja vieru ŭ pieramohu. Pa-pieršaje, adkryta vykazvajusia ŭ sacsietkach i šmat što padtrymlivaju infarmacyjna, a druhaja častka majoj baraćby — naš Fond spartovaj salidarnaści. Ciapier my pracujem nad padpisańniem Antyvajennaj dekłaracyi spartsmiena. Pakolki ja sam himnast, ja pišu himnastam i prapanuju im padpisać dekłaracyju.
Hety dakumient — prykład taho, jak spartsmieny mahli b demanstravać svajo staŭleńnie da vajny. U budučyni było b dobra, kali b padpisantaŭ dekłaracyi praz heta mahli vyzvalać ad zabarony na mižnarodnyja turniry, pad jakoj ciapier bolšaść rasijskich i biełaruskich spartsmienaŭ.
Jak biełarusy i ruskija mohuć spaborničać ci niejak jašče siabie pradstaŭlać na mižnarodnym uzroŭni, kali tyja ž ukraincy hetaha pazbaŭlenyja? Usiu spartovuju i nie tolki infrastrukturu ŭ ich razbambili, razburajuć usio, źviazanaje z kulturaj — heta źniščeńnie naroda! I jakija mohuć być spabornictvy z udziełam biełarusaŭ i ruskich, kali jany spryjajuć hetamu?
Što da himnastaŭ, u asnoŭnym dekłaracyju padpisvajuć ukraincy, jość jašče para biełarusaŭ, jakija ciapier za miažoj. Pisaŭ himnastam ź inšych krain, u tym liku brytanskamu alimpijskamu čempijonu, ukrainskamu alimpijskamu čempijonu Alehu Viarniajevu, ale jany mnie čamuści nie adkazali. Dumaŭ pra toje, kab vyjści na Ivana Ivankova. Pra [Vitala] Ščerbu kazać nie budu, bo ŭvohule nie liču jaho biełarusam, chutčej, amierykancam. Jon nie žyvie ni ŭ Biełarusi, ni Biełaruśsiu.
Ščerba demanstruje abyjakavuju pazicyju, maŭlaŭ, «maja chata z kraju», a tak nielha stavicca da svajho naroda. Voś jaho matula — małajčyna, jana adrazu dakładna skazała: «Łukašenka — heta moj boh» (śmiajecca).
«NN»: Zaraz, u vymušanaj emihracyi, što dla ciabie — dom?
SB: Maje siabry, ź jakimi časam sustrakajusia, i rodnyja, jakija žyvuć u Polščy. Słuchaju biełaruskuju muzyku i časam ledźvie nie płaču, kali čuju, nakolki pryhožaja naša mova, jakija ŭ nas talenavityja śpievaki.
«NN»: Top-3 biełaruskija vykanaŭcy ad ciabie — heta…
SB: Siarhiej Michałok z BRUTTO, Volski z NRM ci biez NRM, plus mnie vielmi padabajecca tvorčaść śpiavački Palina. Jašče słuchaju rep ad Belaroots, jon ačmurenny, NIZKIZ, «Daj Darohu!» Juryja Stylskaha, Ap$ent — šmat čaho. Niechta skazaŭ, što ŭ nas jość talenavityja muzyki i dziaržaŭnyja, ale chto ich słuchaje?
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»«Z-za biełaruskich siłavikoŭ i pačałasia vajna». Alimpijec-dziudaist raniej słužyŭ u Pahrankamitecie, a staŭ biežancam u Hiermanii
«Baćka pytaŭsia, ci nie pryhniatajuć mianie nacysty». Lohkaatlet Andrej Kraŭčanka — pra ceny i zvyčai ŭ Hiermanii, kryŭdny ban i bajaźliŭcaŭ u KDB
