Fota: NASA / flickr.com
U pačatku minułaha tydnia novy kiraŭnik Raskosmasa niečakana zajaviŭ, što kaśmičnaje ahienctva spynić svoj udzieł u dziejnaści Mižnarodnaj kaśmičnaj stancyi ŭžo praz dva hady. Taki krok pryviadzie da spynieńnia pracy viečnaha simvała mižnarodnaha supracoŭnictva i faktyčna zaŭčasnaha zakryćcia stancyi, bo ŭ vyniku jaje daviadziecca spuskać z arbity pa častkach.
Ale niezrazumieła, nakolki surjozna Juryj Barysaŭ stavicca da takoha chutkaha sychodu Rasii. Paźniej na tym ža tydni jon udakładniŭ, što Rasija pakinie kaśmičnuju stancyju, jak tolki Raskosmas pačnie zapuskać moduli dla novaj kaśmičnaj stancyi, što, ź jahonych słoŭ, moža adbycca ŭžo ŭ 2028 hodzie. Jaho kamientary z nahody sychodu z MKS paŭtarajuć vykazvańni jaho papiarednika Dźmitryja Rahozina, kali na Rasiju byli nakładzienyja mižnarodnyja sankcyi paśla ŭvarvańnia va Ukrainu ŭ lutym, ale heta nie paskoryła sychodu sa stancyi, jakaja znachodzicca ŭ sumiesnym kiravańni kaśmičnych ahienctvaŭ Rasii, ZŠA, ES, Japonii i Kanady.
«Mahčyma, novy čałaviek prosta demanstruje svaju addanaść adzinamu čałavieku, čyjo mierkavańnie sapraŭdy važnaje — Pucinu, pakazvajučy, što jon budzie takim ža žorstkim, jakim byŭ Rahozin», — kaža Viktoryja Samson, dyrektar Vašynhtonskaha ofisa fondu biaśpiečnaha śvietu.
Budučynia rasijskaj kaśmičnaj haliny vyhladaje zmročna z-za źmianšeńnia kolkaści resursaŭ, kaža Samson. Apošnija hady Raskosmas adčuvaje ciažkaści sa skaračeńniem finansavańnia, a taksama napružanyja adnosiny ź inšymi kaśmičnymi dziaržavami z-za vajny va Ukrainie i sprečak z NATA. Rasiju strymlivajuć sankcyi, jakija ŭpłyvajuć na impart technałohij.
Kraina straciła kantrakty na zapuski na kasmadromie Bajkanur u Kazachstanie. Jana straciła biznes z ZŠA, pakolki astranaŭty NASA i jaho partnioraŭ zaraz mohuć adpraŭlacca na MKS na kaśmičnych karablach SpaceX i Boeing zamiest taho, kab zamaŭlać palot na rakiecie «Sajuz». Jeŭrapiejskaje kaśmičnaje ahienctva taksama razarvała suviazi z Raskosmasam, u pryvatnaści, pa misii ExoMars, jakaja była adkładzienaja na kaniec hetaha dziesiacihodździa.
Ciapier Raskosmasu mała što śviecić, akramia MKS — ci jaje zamieny pad nazvaj Rasijskaja arbitalnaja servisnaja stancyja, jakaja, pa słovach Barysava, moža być zapuščanaja ŭžo ŭ 2028 hodzie. Heta zanadta aptymistyčny termin, uličvajučy, što Rasii spatrebiłasia bolš za 12 hadoŭ na raspracoŭku modula MKS «Navuka», jaki startavaŭ da MKS u minułym hodzie.
Kitaj buduje svaju ŭłasnuju kaśmičnuju stancyju, zapuściŭšy na minułym tydni druhi modul «Veńciań». Treci modul, «Menciań», płanujecca zapuścić u kastryčniku. Ni kitajskija, ni rasijskija aficyjnyja asoby nie dali nijakich ukazańniaŭ na toje, što jany buduć supracoŭničać u stvareńni hetaj stancyi, jakaja ruchajecca pa arbicie z takim nachiłam, što da jaje budzie ciažka dabracca z rasijskaha kasmadroma. Adnak Kitaj i Rasija damovilisia ab sumiesnym budaŭnictvie daśledčaj stancyi na miesiacy ŭ 2030-ch hadach.
Adnoj z samych vialikich inviestycyj Rasii ŭ kosmas zastajecca vajenny składnik. Kraina raspracavała, razharnuła i navat užyła zbroju suprać kaśmičnych aparataŭ, što maje nastupstvy dla Mižnarodnaj kaśmičnaj biaśpieki. Rasija vyprabavała supraćspadarožnikavyja rakiety, apošni raz u listapadzie 2021 hoda, łaziery, a taksama vykarystała elektronnuju i kibierzbroju suprać spadarožnikaŭ i naziemnych sistem.
«Va Ukrainie my bačyli hłušeńnie GPS, hłušeńnie suviazi, hłušeńnie Starlink, jakoje jany zmahli ŭ vyniku abyści, i kibierataku na naziemnyja terminały ViaSat», — kaža Kiejtlin Džonsan, navukovy supracoŭnik Centra stratehičnych i mižnarodnych daśledavańniaŭ. Ale, uličvajučy adnosna nizki košt takich napadaŭ, pakul što ruskija nie ŭžyvajuć kibiervajny ŭ takim abjomie, jak mierkavali ekśpierty, kaža Samson.
U lubym vypadku, niestabilnaje stanovišča ŭ vyniku aznačaje pavieličeńnie ryzyk dla kaśmičnych aparataŭ i naziemnaj infrastruktury, ad jakoj jany zaležać, uklučajučy kamiercyjnyja spadarožniki, jakija byli ŭciahnutyja ŭ kanflikt pamiž Rasijaj i Ukrainaj.
Kali spadarožnikavyja kampanii akazvajucca ŭciahnutymi ŭ kanflikty na ziamli, heta moža mieć nastupstvy ŭ kosmasie. Zhodna mižnarodnamu pravu ŭzbrojenych kanfliktaŭ, vajennyja mohuć atakavać tolki vajennyja, a nie hramadzianskija abjekty. Ale heta nie pieraškodzić rasijanam udaryć pa aparatach «padvojnaha pryznačeńnia», takich jak Starlink i Maxar, kali jany vykarystoŭvajucca jak u hramadzianskich, tak i ŭ vajennych metach va Ukrainie, kaža Devid Kopłaŭ, aŭtar pracy pra prava ŭzbrojenaha kanfliktu ŭ kosmasie.
«Paśladoŭnaja palityka Złučanych Štataŭ zaklučajecca ŭ tym, kab źmiešvać vajennyja i cyvilnyja funkcyi na kankretnym spadarožniku, i ja śćviardžaju, što heta niezakonna i nierazumna, pra što śviedčać abstaviny, padobnyja da hetaj, kali padvojnaje vykarystańnie spadarožnika robić jaho abjektam ataki», — kaža Kopłaŭ. Na jahonuju dumku, Rasija moža lohka i zakonna atakavać šyroki śpiektr kamiercyjnych spadarožnikaŭ ZŠA, kali jany vykarystoŭvajucca ŭ kanflikcie.
Choć hieapalityčnaje supiernictva raspaŭsiudžvałasia na kosmas z časoŭ pieršaha spadarožnika, ciapier, paśla pačatku kanfliktu va Ukrainie, mižnarodnaja napružanaść u kosmasie zychodzić u pieršuju čarhu ad Rasii, śćviardžaje Skot Piejs, dyrektar Instytuta kaśmičnaj palityki Univiersiteta Džordža Vašynhtona.
«Za vyklučeńniem ruskich, bolšaść krain, padobna, prytrymlivajucca adnoj i toj ža pazicyi ŭ kosmasie. Navat u vypadku z Kitajem my vidavočna zaniepakojenyja ichniaj [supraćspadarožnikavaj zbrojaj]. Ale dypłamatyčna my ni z kim asabliva nie kanfliktujem, za vyklučeńniem ruskich. Jany sapraŭdy zaraz znachodziacca ŭ izalacyi», — kaža jon.
Navat padčas kanfliktaŭ Mižnarodnaja kaśmičnaja stancyja z kanca 1990-ch hadoŭ słužyć mostam pamiž krainami i kulturami, a astranaŭty pracujuć razam. Pakul što Rasija pahadziłasia praciahnuć abmien ekipažami z ZŠA na MKS, pačynajučy ź vieraśnia. Amierykanski astranaŭt Frenk Rubia adpravicca na kaśmičnuju stancyju z Kazachstana, a rasijskaja kasmanaŭtka Hanna Kikina startuje z Fłarydy razam z astranaŭtami NASA i Japonii.
Tym nie mienš, kali termin słužby stancyi padydzie da kanca-niachaj heta budzie ŭ 2028, 2030 ci paźniej — takoje supracoŭnictva moža skončycca razam ź joj.
«Choć heta vielizarnaje dasiahnieńnie, što dziakujučy MKS ludzi pastajanna znachodziacca na arbicie ŭžo bolš za dva dziesiacihodździ, i jany zmahli pravieści mnostva navukovych ekśpierymientaŭ na joj i dziakujučy joj, na moj pohlad, jaje samaja vialikaja spadčyna — heta rola, jakuju jana hraje jak dypłamatyčny instrumient, — kaža Samson, — Kali adzin z partnioraŭ faktyčna sychodzić, ja dumaju, my hublajem hetuju pieravahu. I toje, što hety aśpiekt niezamienny, turbuje mianie bolš za ŭsio».
