Padčas kapańnia katłavana pad padmurak hramadskaha abjekta na Savieckaj płoščy ŭ Hrodnie ahalilisia reštki sklapieńniaŭ padvalnych pamiaškańniaŭ. Haradžanie zadalisia pytańniem: čamu paśla takoj znachodki na abjekcie ŭ histaryčnym miescy pad asablivaj achovaj nie pačalisia archieałahičnyja daśledavańni. Pra ich abviaścili tolki ŭ piatnicu, kali byli znojdzienyja pradmiety XV stahodździa, praihnaravać jakija było b ciažka.
Archieołah: nie padvały, a frahmienty
Novaj temaj dla abmierkavańniaŭ i pytańniaŭ stali fota z budoŭli kala doma Muraŭjova i apart-hatela Siamaški, jakija źjavilisia ŭ siecivie. Zdymki byli zroblenyja ŭ čaćvier uviečary praz ščylinu ŭ budaŭničaj aharodžy. Na fota bačnyja frahmienty ściany sa staroj cehły i častka sklapieńnia kala jaje, jakija znachodzilisia na hłybini prykładna troch mietraŭ.
Supracoŭnik Instytuta historyi Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi Andrej Vajciachovič, jaki na praciahu tydnia vioŭ archieałahičny nahlad na abjekcie, raskazaŭ, što znajšli padčas kapańnia katłavana.
«Ja bačyŭ hetuju fatahrafiju i čytaŭ dyskusii. Na fota usio vyhladaje tak, byccam heta paŭnavartasny ŭvachod u sklep. Na samaj spravie tam usio było zavalena. Z taho, što zachavałasia, — heta frahmient arki sa sklapieńniami, častka ściany, a ŭsio, što pamiž imi — razvalena i raźbita. Sucelnych paŭnavartasnych sklapieńniaŭ tut niama, byli znojdzienyja tolki frahmienty, ale jany ŭ takim stanie, što zachavać ich niemahčyma», — adznačyŭ śpiecyjalist.
Jon pakazaŭ inšyja zdymki, zroblenyja ŭ toj ža čas, ale ź inšaha rakursu. Na ich vidać, što heta tolki nievialiki frahmient padvalnaj ściany, a nievialikaja prastora pad arkaj zasypanaja pabitaj cehłaj.
Ci možna było zachavać frahmienty ścien?
Usiaho padčas ziemlanych rabot na abjekcie la doma Muraŭjova znajšli dva frahmienty padvalnych ścien z uvachodami. Pieršy znachodziŭsia za niekalki mietraŭ ad isnujučaj ściany doma Muraŭjova, druhi — na procilehłym kucie katłavana z boku turmy.
«Abodva frahmienty byli ŭ vielmi drennym stanie. My akuratna ich rasčyščali, rabili zamiery, fiksavali. Ich trymaŭ tolki hrunt, pa arcy išła raskolina, jana ledź stajała», — raspavioŭ historyk.
Abodva znojdzienyja frahmienty jon sfatahrafavaŭ, zrabiŭ patrebnyja zamiery, zadakumientavaŭ ich miesca raźmiaščeńnia. Paśla hetaha jany byli razburanyja. Katłavan praciahnuli kapać z dapamohaj budaŭničaj techniki, a ziamlu vyvozić jak budaŭničaje śmiećcie.
Surazmoŭca dadatkova rastłumačyŭ, što jak takich padvalnych pamiaškańniaŭ sa sklapieńniami i ścienami na hetym učastku nie było. Jany byli raźbityja padčas znosu doma Łapinych, jaki stajaŭ na hetym miescy z kanca XIX da siaredziny XX stahodździa. Dom mocna paciarpieŭ padčas Druhoj suśvietnaj vajny, byŭ pryznany avaryjnym, u 50-ja hady minułaha stahodździa jaho źnieśli.
«U tyja časy nichto nie cyrymoniŭsia i nie kłapaciŭsia pra zachavańnie staradaŭniaj architektury padčas znosu budynkaŭ. Akramia taho, na hetym učastku słaby hrunt, praz heta ŭ staradaŭniaha budynka byŭ słaby padmurak. Mahčyma, tamu dom Łapinych nie vystajaŭ padčas vajny», — vykazaŭ mierkavańnie Vajciachovič.
Zachavać znojdzienyja frahmienty padvalnych ścien, pa słovach historyka, było niemahčyma i pa techničnych pryčynach. Z-za vielmi słaboj hruntavoj hleby, pa sučasnym budaŭničym prajekcie tut treba zabivać pali i zalivać padmurak. Nievialikija frahmienty ścien nie dazvolili b heta zrabić, značyć, aŭtamatyčna pastavili b kryž na ŭźviadzieńni novaha budynka.
Čamu artefakty jość, a kulturnaha płasta niama?
Adkazny za archieałahičny nahlad na budoŭli na Savieckaj płoščy asobna adkazaŭ jašče na adno pytańnie hrodzienskaj hramadskaści: čamu ŭ miescy, dzie, na dumku Minkultury, niama histaryčnaha kulturnaha płasta, znachodziać staradaŭnija rečy? Maniety prykładna XVII stahodździa, strelbavy kremnij XVIII stahodździa i inšyja pradmiety taho ž času znajšli padčas kapańnia katłavana z 13 pa 15 vieraśnia. Ale hety fakt taksama nie staŭ padstavaj dla archieałahičnych daśledavańniaŭ.
«Kali znosili hety dom u 50-ja hady, padvały zasypali budaŭničym śmiećciem, častkova zasypali hruntam. Chutčej za ŭsio, jaho ŭziali dzieści ŭ centry Hrodna, i heta akazaŭsia kulturny płast. Znojdzienyja pradmiety naležać hetamu pryvaznomu płastu», — raspavioŭ Vajciachovič.
Surazmoŭca pryvioŭ prykład, što padobny frahmient kafli z cmokam znajšli niekalki hadoŭ tamu padčas ziemlanych rabot na susiednim učastku, dzie ciapier staić handlovy centr «Pałac». Na jaho dumku, usie znojdzienyja pradmiety nie naležać dadzienamu domu.
Śpiecyjalist pryvodzić inšyja fakty, jakija pavinny paćvierdzić, što na budaŭničym abjekcie kulturnaha płasta niama. Tak, niepadalok ad staradaŭnich znachodak znajšli šmat śmiećcia i rečaŭ vajennaha i paślavajennaha času. Naprykład, znajšłasia iržavaja i mocna paškodžanaja niamieckaja kaska, mietaličnaja detal ad pryłady. Usio heta było ŭpieramiešku ź bitaj cehłaj, kamianiami, kavałkami rastvoru, blašankami, žalaziakami.
Pa słovach Vajciachoviča, pa zakonie na histaryčnych abjektach, dzie raniej znachodzilisia damy z padvałami, archieałahičnyja raskopki nie treba pravodzić, ich zamianiajuć archieałahičnym nahladam. Da prykładu, archieałahičny nahlad byŭ pry kapańni katłavana na budoŭli Doma rybaka na Zamkavaj i dvuch susiednich damoŭ Siamaški na Kalučynskaj.
Krajaznaŭca z Hrodna: mahli źniščyć kulturny płast
Supraćlehłaha mierkavańnia prytrymlivajecca hrodzienski krajaznaŭca Miečysłaŭ Supron. Jon upeŭnieny, što na miescy ciapierašniaj budoŭli kala doma Muraŭjova i hatela Siamaški treba było abaviazkova pravodzić paŭnavartasnyja archieałahičnyja raskopki.
Hałoŭny arhumient — toj fakt, što budoŭla idzie na terytoryi histaryčnaha centra Hrodna, jaki źjaŭlajecca historyka-kulturnaj kaštoŭnaściu pieršaj katehoryi, što znachodziacca pad asablivaj achovaj dziaržavy. Pad achovaj i kulturny płast hetych terytoryj. Choć na miescy budoŭli znachodziŭsia dom z padvałami XVIII stahodździa, heta nie moža vyklučać isnavańnia kulturnaha płasta. Tut jak minimum z XVI stahodździa znachodziłasia rehularnaja pabudova rynkavaj płoščy horada. Vykapany katłavan i zality na hetym miescy padmurak nazaŭždy źniščać kulturny płast u hetym miescy. Taksama mohuć być źniščanyja staradaŭnija padmurki doma Valmiera kanca XVIII stahodździa, jaki prylahaŭ da doma kupca Muraŭjova.
Supron adpraviŭ list u Ministerstva kultury Biełarusi, kab tam źviarnuli ŭvahu na hetuju prablemu.
Raskopki projduć, ale na nievialikim učastku
Na častcy budaŭničaha abjekta archieałahičnyja raskopki ŭsio-taki projduć. U piatnicu ŭviečary, 16 vieraśnia, kali budaŭniki amal skončyli kapać katłavan, na jaho krai znajšli pradmiety mierkavana XV stahodździa. Učastak abharadzili, dostup budaŭnikoŭ tudy zakryli, u nastupnuju sieradu tut pavinny pačacca archieałahičnyja daśledavańni.
Pa słovach Vajciachoviča, u kulturnym płaście znajšli pradmiety, vierahodna, XV stahodździa. Heta skuranyja, draŭlanyja pradmiety, kafla i inšyja. Usio heta patrabuje ŭvažlivaha vyvučeńnia. Jany znachodzilisia ŭ płaście tak zvanaha pierahnoju, mnohija dobra zachavalisia. U hetym miescy buduć prachodzić archieałahičnyja raskopki. Učastak z kaštoŭnym kulturnym płastom znachodzicca na rahu ŭžo vykapanaha katłavana z boku Farnaha kaścioła, častkova jon traplaje ŭ zonu budaŭnictva.
Varta adznačyć, što paśla znachodki kaštoŭnych artefaktaŭ praca na budoŭli nie spyniłasia. U inšaj častcy placoŭki da poźniaha viečara praciahvaŭ pracavać ekskavatar. Budaŭniki zaviaršali kapańnie katłavana i vyvozili ziamlu na hruzavikach. Viadoma, što zhodna z płanam budaŭnictva padmurki pad novy budynak pavinny być hatovyja ŭ vieraśni.
Čytajcie taksama:
U centry Hrodna pačali budoŭlu i vykapali staradaŭnija padvały. Ale archieałahičnych raskopak nie pravodzili
