Źniščanaja rasijskaja broniemašyna ŭ Bučy. Fota: Yaghobzadeh Alfred / ABACA / PAP
— Ja pa śpiecyjalnaści navodčyk u artyleryi. Tak što asabista sa zbrojaj u rukach ja nie zabivaŭ. Maja praca jak vyhladała: karektyroŭščyk ź binoklem daje kaardynaty, aficer raźličvaje vuhał, ja navodžu pryceł i naciskaju ryčah — jon nie žalezny, heta nie ciažka. Zabitych ja nie baču. U artyleryi tabie kažuć «cel adpracavanaja» — i ŭsio.
— A dzie hetamu vučać?
— Nu pa idei, u vojsku, ale ŭ mianie ničoha takoha nie było. My ŭ čaści za čas majho kantrakta dva razy vyjazdžali — prosta pakatacca i panavodzicca na cel. Nikudy nie stralali.
— Atrymlivajecca, što vy ŭpieršyniu ŭ žyćci stralali, kali zajechali na terytoryju Ŭkrainy?
— Tak. Pieršy raz my strelili pad Bučaj.
— Heta značyć, vy pieršy raz u žyćci na vajnie — i strelili tam ža pieršy raz u žyćci?
— Tak.
20-hadovy Siarhiej z Krasnadara spačatku havoryć z «Bi-bi-si» adryvista i nieachvotna. U lipieni jon uciok z bataljona ŭ Papasnaj, niekalki miesiacaŭ siadzieŭ doma, ni z kim nie razmaŭlajučy pra toje, jak piać miesiacaŭ vajavaŭ. 23 vieraśnia jamu patelefanavaŭ vajenny prakuror i skazaŭ: «Ci ty ŭ paniadziełak znoŭ jedzieš tudy, ci siadzieš».
«Ja nazad jechać nie hatovy», — kaža Siarhiej. Za piać miesiacaŭ vajny jon bačyŭ «amal usio — i bolš nie moža».
«Nijakich met, nijakaha płana»
19-hadovaha Siarhieja pryzvali ŭ vojska viasnoj 2021 hoda i ŭžo ŭ žniŭni prapanavali zaklučyć kantrakt: u apošnija hady Minabarony pieravodziła na hetuju formu słužby jak maha bolš maładych ludziej, ličby byli važnyja dla spravazdač viedamstva ab kolkaści prafiesijnych vajskoŭcaŭ u armii.
U kancy studzienia jaho z tavaryšami pa słužbie — małodšamu było 18 hadoŭ — adpravili na vučeńni ŭ Biełaruś. «My daviedalisia, što my jedziem va Ukrainu, 23 lutaha», — kaža Siarhiej. Sałdatam skazali, što «kali tam naviersie ničoha nie vyrašać da nočy», to ŭsie jeduć. I vydali suchuju pajku na try dni.
— Źbiehčy było nielha?
— Tam biehčy ŭžo niama kudy.
Na «idealnych, načyščanych, padrychtavanych miechanikami» tankach jechali da Čarnobyla biez abstrełaŭ.
Pieršy zdaryŭsia ŭ Hastomieli — pa bataljonie z amal 600 čałaviek prylacieli snarady ŭkrainskaj artyleryi: «Adrazu piać trupaŭ i dziasiatki paranienych, navat tych, chto siadzieli ŭnutry — usio roŭna prabivała. BMP-2 tonkija, i ich spakojna prabivaje».
U toj dzień Siarhiej ubačyŭ pieršaha mierćviaka: zahinuŭ jaho 19-hadovy kaleha, ź jakim razam słužyli pad Krasnadaram.
«Pačałasia panika. My zajechali na niejki skład u lesie. My spynilisia i ŭvohule razhubilisia. My tupa nie viedali, što ŭvohule rabić. I kamandziry nie viedali, što rabić. Na kamandziraŭ nakryčaŭ kamandzir bataljona: «*** [čamu] vy prosta staicie!» — i tady jany skazali nam «zajmać pazicyju».
Połk Siarhieja «pakapaŭ niejkich akopaŭ» i zastaŭsia ŭ lesie na noč. U toj dzień abstralali nie tolki ich — pa słovach Siarhieja, ukrainskija vojski «całkam raźbili adnu dyviziju», i ŭnačy ludzi, što zastalisia ŭ žyvych, bryli pa lesie «niekudy, fih zrazumiej kudy». «Nu, našy pačali pa ich stralać. Tyja zakryčali». Nakolki Siarhiej viedaje, abyšłosia adnym paranienym.
Ranicaj prajechali paru kiłamietraŭ da druhoha ŭčastku lesu. Ukraincy ŭ hety čas razbambili skład, dzie była pieršaja stajanka pałka (u rasparadžeńni «Bi-bi-si» jość videa ŭdaraŭ).
Nijakich met, nijakaha płana ŭ kamandziraŭ nie było, kaža Siarhiej. Navat ježy nie było, vydadzienyja na try dni suchpajki raściahvali na tydzień.
«Čamu niama ježy, nichto nie tłumačyŭ. Našy kamandziry taksama nie jeli. Za kamandzira pałka nie viedaju — ale ŭ ich ža jość raźvieduzvod, jaki ŭsie kramy čyścić, tak što jany jeli ŭdostal, dumaju».
«Adstralali i dalej pajšli buchać»
U pieršych čysłach sakavika bataljon, u jakim byŭ Siarhiej, zajechaŭ u Buču: «My artaj prykryvali piachotu». Stali ŭ samym centry horada, vyjšli z tankaŭ — i praz paŭhadziny ŭ ich prylacieŭ snarad: «Adrazu minus dva zamkamandzira pałka, naš kambat i kuča radavych». Tak zahinuŭ jašče adzin kaleha Siarhieja z-pad Krasnadara.
Kali kamandzir hinie, novaha pryznačajuć z tych, chto zastaŭsia žyvy. Daśviedčanych pry hetym na froncie mała: u asnoŭnym usim pa 19-20 hadoŭ, kaža Siarhiej. «Byli redkija kamandziry harmaty, jakija pa piaciorcy adsłužyli.
Naš kamandzir harmaty słužyŭ 12 hadoŭ, ale ni razu ŭ bajavych dziejańniach nie byŭ, u čaści tolki siadzieŭ. U jaho kukucha źjechała praz tydzień. Jon napiŭsia i palez na druhi pavierch doma, udalečyni razarvaŭsia niejki snarad — jon saskočyŭ uniz, pierałamaŭ nohi. Jaho zabrali, hrošaj nie vypłacili, ciapier u psichušku chodzić».
U Bučy sałdaty pačali rabavać pustyja damy i kramy: «Žerci nie było čaho z samaha pačatku, my zabirali kansiervy i chleb». Žyli ŭ padvałach šmatpaviarchovych damoŭ — u adnym kancy miascovyja, u druhim — rasijskija vajskoŭcy.
«Kali na našy pazicyi miascovyja zachodzili — ich brali, dapytvali i amal adrazu zabivali. Jany pa telefonach pasyłali USU tehi našaha raźmiaščeńnia. Byvała, siadziš, mima mužyk na rovary prajechaŭ, i praz chvilinu pa nas prylataje vielmi dakładna. Dy tam takija kadry traplalisia — na kvadracykle jedzie, usich nas zdymaje na telefon, u jaho na šlemie było napisana «Voin śviatła», a na kvadryku — «Śvietłavoin», ***. Jaho złavili — zabili adrazu».
Pry hetym pra fatahrafii masavych pachavańniaŭ z Bučy Siarhiej kaža, što «jość i pastanovačnyja». Na niekatorych kadrach jon pakazvaŭ jamy, jakija rasijskija vajskoŭcy sami kapali, kab maskiravać tank: «A na fota pobač kryž staić. Ale heta nie mahilnyja jamy, my ž viedajem. A jany vystaŭlajuć, što voś typu trupy». Hetuju supiarečnaść, što miascovych vajskoŭcy rasstrelvali, tamu što padazravali ŭ dapamozie USU, Siarhiej nie patłumačyŭ.
Vajskoŭcy šmat pili, kaža Siarhiej. Ałkahol znachodzili ŭsiudy — pa damach, u kramach. Harełka, viski, burbon, nastojki, džyn, rom, kańjak, hrapa i čača. Ale kali ŭ hety momant prychodzili kaardynaty pa celi — vyłazili i išli stralać pjanymi.
— Ćvierazieli ad adrenalinu?
— Dy nie. Adstralali i dalej pajšli buchać.
U dni zacišša ŭ dvarach sami smažyli miasa.
Miascovyja nie prychodzili. «Jany viedali, kali jany vyjduć z damoŭ, z padvałaŭ — pa ich adkryvajuć ahoń. Im adrazu heta skazali, kali my pryjechali ŭ Buču. Kali abychodzili damy i začyščali tych, chto pracavaŭ u palicyi, USU, chto z dakumientami, u kaho ŭ telefonach što było… Nasamreč, zabirali ŭsich mužykoŭ».
— A z žančynami što rabili?
— Pa-roznamu było. Ja ničoha. I maja pieršaja batareja taksama ničoha.
«Tank navat nie jeździŭ»
Bajavaja zadača była abstrelvać Irpień, što za piać kiłamietraŭ ad Bučy. Dva tydni artylerysty kožny dzień stralali, a piachota sprabavała ŭziać horad. «Našy rabili try-čatyry zachody, ale dalej za piaćsot mietraŭ rušyć napierad nie zmahli, nie toje što jaho ŭziać. Va ŭkraincaŭ stajali tanki, a naša piachota była na BMP — heta nie prabje tank. Kožny dzień viartalisia sa stratami».
Im kazali, što chutka ich źmieniać. «Chutka, maŭlaŭ, pryjduć inšyja. Zaraz pasiołak voźmiem — i vas źmieniać. Chutka ŭžo». Ale nichto nie prychodziŭ.
19 sakavika pa rasijskim tanku prylacieŭ snarad ukrainskaj artyleryi. Jon vybuchnuŭ i zahareŭsia, pačałasia panika, ź jaho ahoń pierakinuŭsia na susiednija tanki, u vyniku adzin paśpieli adahnać, a šeść tankaŭ zhareli daščentu, raskazvaje Siarhiej.
Razam z mašynami zhareli ŭsie rečy, ad spalnikaŭ da trusoŭ, navat broniekamizelki z kaskami i aŭtamaty.
Novuju zbroju vydali praz paŭtara dnia, praz dvoje sutak pryhnali dva tanki — u adnaho nie ŭtykaŭsia ryčah [pieraklučeńnia] pieradač, a inšy, 1964 hoda vypusku, i zusim nie stralaŭ. «Dy jon navat nie jeździŭ — jaho ŭvieś čas prykurvali dratami ad inšaj mašyny». Novych rečaŭ nikomu nie vydali.
Irpień rasijskija vajskoŭcy tak i nie ŭziali. 2 krasavika, kali Minabarony zajaviła ab advodzie vojskaŭ z kijeŭska-čarnihaŭskaha napramku, rotu Siarhieja abstrelvali šeść hadzin — «vysunucca nie mahli».
Vyčakaŭšy jašče hadzinu, jakaja prajšła biez adzinaha strełu, jany vyjšli z padvałaŭ, vypuścili 28 snaradaŭ u bok ukraincaŭ i pajechali nazad. Amal usie tanki zhareli, tak što 40 vajskoŭcam pryjšłosia ablapić braniu troch — i jechać zvonku.
«Im usim pa 19 hadoŭ. I ciapier jany źnikłyja bieź viestak»
Połk Siarhieja viarnuŭsia ŭ Rasiju praź Biełaruś. Užo na pieršym prypynku syści zachacieli dźvie roty pa 90 čałaviek u kožnaj. Ale kamandziry pierakanali ich, što jany ŭsie siaduć u turmu — i roty zastalisia ŭ bataljonie.
U Biełharadzie jany prasiadzieli dva tydni ŭ namiotach u lesie, na KamAZie jeździli ŭ horad, kuplali ježu — tamu što tam «taksama nie karmili, nijakich suchpajkoŭ nie było».
Tam Siarhiej dvojčy pisaŭ zajavu ab zvalnieńni, pisaŭ admovu ad śpiecapieracyi — i «ničoha, nikudy jana nie dachodziła pa-lubomu, my addavali ich kamandziru pałka — jon ich navat nie čytaŭ».
Kantraktnik ź inšaha bataljona, 19-hadovy Anton ź Ivanava raskazvaje «Bi-bi-si», što jaho z tavaryšam kamandziry ŭ mai «pužali trybunałam, hnabili, harłapanili, što rasstralajuć u śpinu, kali pavierniemsia i pojdziem». «Ale niekatoryja chłopcy prosta tak, biez raparta, źjazdžali, na varcie zbroju składali i sychodzili. Pastajanna źjazdžali. Bataljon suviazi — ich tam 60-80 čałaviek, naprykład, naohuł usie admovilisia. Až da taho, što kamandzira ŭ kajdankach chacieli ŭ Ivanava vieźci».
«Viedajecie, tam byli takija chłopcy, fanatyčnyja, jakija dobraachvotnikami na miesiac, na try miesiacy kantrakt zaklučyli. Jany iduć u boj razam z nami, zachodziać, potym razhortvajucca prosta na poli, kładuć zbroju i kažuć «Ja ŭsio» — i sychodziać. My taksama ŭ vyniku prosta źjechali».
— A što zdaryłasia? Čamu?
— Nu… straty tam vialikija. U traŭni tam ad mnohich bataljonaŭ dobra kali 10 čałaviek zastałosia. Dy i na psichiku vielmi mocna ŭpłyvaje. Ja jak pačaŭ u ludziej stralać i razumieć, što heta… ciažka… I jany jašče chłopcaŭ dadomu nie adpraŭlajuć, jakija zabityja. Prosta tam chavali pry mnie. Vielmi redka robiać hruz 200. Asabliva kali tam śpiakota była amal 40 hradusaŭ. Jany prosta adrazu raskładajucca. A baćkam ničoha nie havorać, pišuć — źnik bieź viestak. Tam vielmi šmat chłopcaŭ, u jakich kantrakt zakančvaŭsia praź miesiac-dva. Im usim pa 19—20 hadoŭ. I ciapier jany źnikłyja bieź viestak. Dla baćkoŭ — prosta źnikli. A ja kali dadomu jechaŭ, na miažy bačyŭ mužykoŭ, jakija prosta rvucca vajavać. Ale jany nie razumiejuć — što heta. Im u navinach usio nie tak pakazvajuć.
— Vy snajpier, kažacie, što prabyli na vajnie dva tydni i ŭdzielničali ŭ troch bajach. Vy ličyli, kolki ludziej zabili?
— Tam niama času ličyć.
«U vioscy 21 dom. My jaje brali paŭtara tydnia»
U siaredzinie krasavika Siarhieja adpravili nazad na terytoryju Ukrainy. Pa darozie da miažy złamaŭsia, zdavałasia b, novy tank — jaho ruchavik nahravaŭsia da 120 hradusaŭ kožnyja try kiłamietry. «Na takim jeździć nielha, my spynialisia i čakali, pakul astynie. Jaho 12 dzion ramantavali, i, jak tolki źniali z KamAZa, jaki dastaŭlaje techniku da miažy Ukrainy, my ź im pajechali «za stužku» — i praz 5 km jon znoŭ zakipieŭ. Ciapier jaho pavieźli na ramont u Łuhansk — ale tam znoŭ nie ŭdałosia papravić».
Uvieś hety čas, kaža Siarhiej, jon dumaŭ, jak uciačy. «Ja kožny dzień pračynaŭsia z dumkaj, što chaču admovicca». Ale ŭ vyniku akazaŭsia ŭ «buchancy», jakaja viezła jaho na pieradavuju biez tanka druhim navodčykam da inšaha ekipažu.
Siarhieja pryvieźli pad Izium. «Ale naš połk jaho nie braŭ. My stajali tam prosta miesiac i ni razu nie strelili z arty. My zmazvali tanki dy akopy kapali. Načami chadzili ŭ patruli. Nu, tudy choć ježu pryvozili».
Atrady, jakija na pačatku krasavika ŭ Izium zachodzili, vybracca adtul nie mahli: «U ich ža hetyja žavialiny. Nam tankisty raspaviadali, jak zavodziš tank tam, dumajučy źjechać — i tut ža ad žavialina prylataje». (Javelin — amierykanski pieranosny supraćtankavy rakietny kompleks, ukrainskim vojskam ich pastaŭlajuć ZŠA, — «Bi-bi-si»)
Z-pad Iziuma Siarhieja adpravili brać most, nazvy jakoha jon užo nie pamiataje, za 20 kiłamietraŭ ad Lisičanska. Ukrainskija vojski stajali na ŭzhorku i abstrełami nie davali navieści pantony. «I tam my taksama prosta stajali. Nie stralali. Ja nie viedaju, čamu i navošta. A tanki, jakija źjazdžali da raki, płanujučy pierasiekčy jaje pa pantonach, nazad nie viartalisia adtul». Vakoł i ŭzdoŭž daroh tam kaliści byŭ les — u krasaviku jaho ŭščent vypaliła artyleryja, kaža Siarhiej.
Jaho połk pajšoŭ u bok Lisičanska. Tam vajskoŭcam skazali zajmać siało Bierastava, jakoje stajała na darozie, adkul było vidać usie lasy navokał: «Dvaccać adzin dom. My jaho brali paŭtara tydnia».
Padčas adnaho z abstrełaŭ snarad nie vylecieŭ z rasijskaha tanka — uzarvaŭsia prosta ŭ stvale. «Razarvała ŭsiu viežu. Zhareli ŭsie, chto byŭ unutry i chto stajaŭ pobač». Tłumačyć Siarhiej nadzvyčajnaje zdareńnie tym, što snarady byli novyja — TBS [termabaryčnyja], «ź imi nichto tołkam pracavać nie ŭmieŭ, imi amal nie karystalisia i nie viedajuć, jak ź imi abychodzicca».
Išli čutki, što ŭ Lisičansku stajać try pałki USU z paŭtara tysiačami vajskoŭcaŭ, a na zavodzie za Lisičanskam ich piać tysiač. «Nas na toj čas było ŭžo vielmi mała — dva pałki abjadnali ŭ adzin, i ŭsio roŭna zastałosia čałaviek 300. I tam amal nie było ludziej, starejšych za 20. Usie išli pa pryzyvie i padpisvali ŭ čaści kantrakt, nie dumajučy, što mohuć apynucca na vajnie».
Z 600 čałaviek, jakija zajechali z boku Biełarusi ŭ lutym, u bataljonie Siarhieja da hetaha času zastałasia adna rota ŭ 90 čałaviek, kaža jon. Pa słovach inšaha kantraktnika, Antona, za kožny niadoŭhi boj jon bačyŭ «kala 10 čałaviek paranienych, kala 10 zabitych».
I Anton ź Ivanava, i Siarhiej z Krasnadara śćviardžajuć, što ŭkrainskaja artyleryja «pa dva-čatyry razy na dzień» vykarystoŭvaje kasietnyja i zabaronienyja Ženieŭskaj kanviencyjaj fosfarnyja bomby (videa adnaho z abstrełaŭ, padobnaje na mihatlivy salut, jość u rasparadžeńni «Bi-bi-si», ale va ŭmovach vajennaha času redakcyja nie moža paćvierdzić abo abvierhnuć sapraŭdnaść hetaha zapisu). U atradach rasijskich kantraktnikaŭ kasietnyja bomby taksama byli, Anton śćviardžaje, što imi stralali «tolki ŭ adkaz», Siarhiej — što im «nie dazvalali vykarystoŭvać hetuju zbroju».
Padčas vajny arhanizacyja Human Rights Watch paviedamlała, što i Rasija, i Ukraina vykarystoŭvajuć kasietnyja bomby. «Bi-bi-si» taksama znachodziła śviedčańni prymianieńnia Rasijaj kasietnych bojeprypasaŭ.
«Ci ŭ turmu, ci nazad pajedzieš»
U lipieni połk Siarhieja vyvieli ŭ Papasnuju — «horad z ruin, źniščany abodvuma bakami, kudy kožny dzień prylatajuć bomby ad USU», — i jon źbieh. Zdaŭ zbroju kamandziru ŭ ruki i źjechaŭ. Ź im biehli jašče siem čałaviek z roznych haradoŭ.
10 lipienia na miažy la Pieršamajska jany sustreli padpałkoŭnika pahransłužby, skazali: «My syšli z vajny, što nam rabić?» Pa słovach Siarhieja, toj adkazaŭ: «Vy tut nie adny takija, ja pa sotni kožny dzień baču, zaraz pryjedzie KamAZ i paviazie na punkt dopytu FSB».
Tam kantraktnikaŭ doŭha nie dapytvali, kaža Siarhiej, tolki dzivilisia apoviedam pra zabitych: «U nas to kažuć, što strat niama nijakich», — paciskali plačyma śledčyja. Z Kamiensk-Šachcinska Siarhieja zabraŭ siabar na mašynie. U čaść jon nie pajechaŭ. Za piać miesiacaŭ vajny jon atrymaŭ kala 700 tysiač rubloŭ, prykładna pa 140 tysiač za miesiac.
Praź niekalki tydniaŭ Siarhieja vyklikali na dopyt u vajskovuju kamiendaturu. «Pytalisia, kali vyjšaŭ z zony dziejańniaŭ, čamu. Ja skazaŭ, što nadakučyła, i pakazaŭ videa raźbitaj i spalenaj daščentu našaj dyvizii ŭ Bučy (hetaje videa jość u rasparadžeńni «Bi-bi-si»)». Kantraktnika adpuścili.
A 23 vieraśnia Siarhieja znoŭ vyklikaŭ da siabie vajskovy prakuror. U čaści jamu dali nakiravańnie na miedkamisiju i skazali: «Vychady ŭ ciabie dva. Ci ŭ turmu, ci nazad tudy pajedzieš».
Artyleryst try dni prasiadzieŭ za videahulniami (addaje pieravahu choraram) i vyrašyŭ nikudy nie chadzić. Jon pahavaryŭ z advakatam i ciapier vybiraje z dvuch varyjantaŭ: atrymać umoŭny termin za skasavańnie kantraktu i niepadparadkavańnie mabilizacyi abo vykarystoŭvać u vajenkamacie zaklučeńnie ad psichijatra.
Inšy kantraktnik Siarhiej Bokaŭ z Urała, jaki ŭ mai raskazvaŭ «Bi-bi-si» , jak biespaśpiachova jeździŭ brać Kijeŭ, u niadzielu paśpieŭ vyjechać u Kazachstan i płanuje atrymlivać humanitarnuju vizu ŭ Hiermanii.
Anton ź Ivanava 25 vieraśnia znoŭ źjechaŭ na pieradavuju.
