Dvoje z navukoŭcaŭ, Džon Kłaŭzier z JF Clauser & Associates i Alen Aśpiet z Univiersiteta Paryž-Sakle i Paryžskaha politechničnaha instytuta, dakazali, što kvantavaja zabłytanaść nie moža być rastłumačana kłasičnaj fizikaj.
Treci, Anton Cajlinhier ź Vienskaha ŭniviersiteta, pakazaŭ, jak kvantavaja zabłytanaść moža vykarystoŭvacca, naprykład, dla «telepartacyi» infarmacyi ad adnoj subatamnaj čaścicy da inšaj. Usie troje padzielać pryz 10 miljonaŭ šviedskich kron (915 tysiač dalaraŭ) paroŭnu. Ale ab usim pa paradku.
Šviedskaja karaleŭskaja akademija navuk u aŭtorak paviedamiła: «Raspracoŭka łaŭreatami ekśpierymientalnych instrumientaŭ zakłała asnovu dla novaj ery kvantavych technałohij». Čakajecca, što daśledavańnie budzie ihrać važnuju rolu ŭ kvantavych vyličeńniach, biaśpiečnaj pieradačy infarmacyi i sensarnych technałohijach. Nad čym ža pracavali navukoŭcy?
Praca trya była skancentravana na źjavie, viadomaj jak «kvantavaja zabłytanaść», jakuju Albiert Ejnštejn nazvaŭ «žudasnym dziejańniem na adlehłaści».
U ahulnych rysach, kvantavaja zabłytanaść aznačaje, što ŭłaścivaści adnoj čaścicy možna vyvieści, daśledujučy ŭłaścivaści druhoj čaścicy. To-bok toje, što adbyvajecca z adnoj čaścicaj u zabłytanaj pary, vyznačaje toje, što adbyvajecca ź inšaj, navat kali jany znachodziacca zanadta daloka, kab paŭpłyvać adna na adnu.
Jak adznačyli ŭ akademii, prosty sposab ujavić heta — padumać pra toje, što vam dajuć adzin z dvuch miačoŭ — adzin bieły, druhi čorny. Kali vy atrymlivajecie bieły šar, vy viedajecie, što inšy šar čorny.
Pry hetym važna, što ŭłaścivaści kožnaj čaścicy nie fiksujucca da taho momantu, pakul jany nie buduć vyvučany — u scenary z šarami heta aznačaje, što abodva šary šeryja, pakul vy na ich nie pahladzicie, paśla čaho adzin stanovicca biełym, a druhi čornym. Voś čamu Ejnštejn nazyvaŭ hetuju suviaź «žudasnaj»: sudziačy pa ŭsim, dźvie čaścicy (abo šary) pa svajoj sutnaści źviazanyja miž saboj, bieź nieabchodnaści pasyłać sihnał pamiž imi.
Adna z mahčymaściaŭ, jakuju abmiarkoŭvali fiziki ciaham dziesiacihodździaŭ, zaklučałasia ŭ tym, što čaścicy mohuć utrymlivać niejkuju sakretnuju infarmacyju abo «schavanyja pieramiennyja», jakija vyznačajuć ich ułaścivaści. Hetaj dumki prytrymlivaŭsia i Ejnštejn (i, jak vyśviatlajecca, nie mieŭ racyi).
U pačatku 1960-ch hadoŭ paŭnočnairłandski fizik Džon Ściuart Bełł vykazaŭ zdahadku, što, pravioŭšy niekalki ekśpierymientaŭ peŭnaha typu i pahladzieŭšy na toje, jak vyniki karelujucca, možna było b abvierhnuć isnavańnie schavanych pieramiennych.
Natchniony pracaj spadara Bełła, amierykanski fizik Džon Kłaŭzier, sioletni łaŭreat i hieroj, pryśviaciŭ vializnuju častku svajho žyćcia tamu, kab dakazać, što čaścicy nasamreč nie ŭtrymlivajuć nijakaj sakretnaj infarmacyi.
U 1969 hodzie Kłaŭzier uznačaliŭ hrupu, jakaja ŭdaskanaliła ahulnuju ideju Bełła, kab jaje možna było prymianić da realnaha ekśpierymientu z atamami kalcyju. U 1972 hodzie jon i jašče adzin jaho kaleha praviali ekśpierymient, u vyniku jakoha nazirali zvyšmocnyja karelacyi, pradkazanyja kvantavaj teoryjaj, i praviali pieršuju pravierku tearemy Bełła.
A ŭ 1980-ch hadach Alen Aśpiet — druhi sioletni łaŭreat — razam z kamandaj vykanaŭ značna ŭdaskanalenyja viersii hetych ekśpierymientaŭ.
Inšymi słovami, akazałasia, što šary ŭ pryviedzienym vyšej scenaryi nie ŭtrymlivajuć schavanych instrukcyj ab tym, jaki koler pryniać. Zamiest hetaha, jak pradkazvaje kvantavaja miechanika, toje, jaki ź ich stanie čornym — zaležyć ad vypadku.
Kali Kłaŭzier i Aśpiet vykarystoŭvali zabłytanaść, kab dakazać, što kvantavaja miechanika takaja ž dziŭnaja, jak i rekłamujecca, to Cajlinhier — treci ź sioletnich hierojaŭ — staŭ pijanieram u vykarystańni jaje ŭ jakaści instrumienta. Naprykład, u 1998 hodzie jaho kamanda pakazała, jak možna ŭziać dźvie pary zabłytanych fatonaŭ i pamianiać miescami zabłytanaść tak, kab adzin faton ź pieršaj pary akazaŭsia zabłytanym z fatonam z druhoj pary — mietad, jaki moža być važnym dla złučeńnia addalenych vuzłoŭ u kvantavym internecie, jaki niemahčyma ŭzłamać. Hrupa Cajlinhiera taksama pakazała, što možna vykarystoŭvać dadatkovuju zabłytanuju paru fatonaŭ dla imhniennaj pieradačy abo «telepartacyi» dakładnaha kvantavaha stanu adnaho fatona inšamu.
Takaja praca stała pačatkam rostu kvantavaj infarmacyjnaj navuki i kvantavych vyličeńniaŭ — halin, jakija zaraz vielmi burna raźvivajucca. Ich vializny patencyjał naŭrad ci byŭ zrazumieły dziesiacihodździ tamu, bo kvantavaja infarmacyja nie ličyłasia navat sapraŭdnaj navukaj. Ale ciapier heta, badaj, samaja haračaja vobłaść u fizicy.
Taksama niekatoryja navukoŭcy adznačajuć, što premijaj treba było adznačyć i spadara Džona Bełła, pracy jakoha lahli ŭ asnovu haliny, i jaki, na žal, pamior, kali navuka ab kvantavaj infarmacyi jašče nie źjaviłasia. Džon Bełł pamior u 1990 hodzie va ŭzroście 62 hadoŭ.
heta partrety ci karykatury?