30-hadovy Vasil Hrudovik ź Pinska zahinuŭ 26 červienia 2022 hoda, baroniačy niezaležnaść Biełarusi i Ukrainy. Fota: sacyjalnyja sietki
Daśledavańni pakazali, što čałavieku navat nie abaviazkova vajavać ci być niepasredna ŭ zonie bajavych dziejańniaŭ. Dastatkova być śviedkam katastrofy albo adčuć žorstkaść i hvałt u paŭsiadzionnym žyćci, kab zmahło raźvicca tak zvanaje PTSR — posttraŭmatyčnaje stresavaje rasstrojstva.
Kažučy prostymi słovami, heta taki stan, kali čałaviek znoŭ i znoŭ pieražyvaje padzieju, jakaja naniesła jamu traŭmu, nibyta jana adbyvajecca ŭ hety momant. PTSR moža pryvieści da depresii, paničnych atak, ahresiŭnaści i navat da samahubstva.
A kali heta na froncie ŭ bajavych umovach, dy kali jašče sałdat maje zbroju? Ci možna praduchilić takija nastupstvy? Ci robicca niešta dziela hetaha va ŭkrainskim vojsku? Ukrainskija miedyki kažuć, što hetamu pytańniu nadajecca ciapier šmat uvahi.
Doktar-nieŭrołah, kandydat miedyčnych navuk Ała Alaksiuk-Niechamies pracuje ŭ Lvoŭskaj miedycynskaj akademii. Jana ahladaje pacyjentaŭ u špitali, kudy ich pryvoziać z zony bajavych dziejańniaŭ.
Situacyi, kali vajskoŭcam patrebna dapamoha nieŭrołaha, stanoviacca raspaŭsiudžanaj źjavaj.
«Va Ukrainie z 2014 hoda pačali rychtavać vajennych psichołahaŭ, bo tady stała vidavočna, što heta nieabchodna. Vajennyja psichołahi znachodziacca ŭ štacie. Jany na pieršaj linii razam z sałdatami. Ale psichołah nie moža vypisać sałdatu antydepresant. Heta moža zrabić tolki nieŭrołah.
Jany, praŭda, jość nie va ŭsich čaściach. Ale, akramia hetaha, jość abaviazkovyja ratacyi, kab papravić zdaroŭje ŭ tyle i prajści abśledavańnie. U špitali abśledujuć usich.
Na pieradavoj zadača kamandzira i psichołaha — zaŭvažyć simptomy i adpravić sałdata na ratacyju. Na nuli (niepasredna ŭ bajavoj zonie) pracujuć miedyki šyrokaha profilu. Jany taksama majuć dastatkovuju kvalifikacyju. Kali treba, to i viertalot mohuć vyklikać dla sałdata», — raskazvaje miedyk.
Vajskovy kapiełan Siarhiej Horbik kaža, što ŭ teoryi situacyja vyhladaje dastatkova stabilna, ale vajna — heta toj vypadak, kali praktyka časta moža razychodzicca z teoryjaj.
«Voś jość vajskovy miedyk, jaki zvyčajna siadzić u punkcie stabilizacyi, kudy pryvoziać usich paranienych. I jamu prosta niama času zajmacca PTSR. U jaho ludzi realna paranienyja, jakim treba ratavać žyćci tut i ciapier. U toj ža čas kamandziru adździaleńnia ci roty, kali ŭ jaho zastałosia dzieści 50—60% asabovaha składu ŭ lepšym vypadku, nu nijak nie vypadaje zajmacca tym bajcom z prablemami ŭ hałavie dy jašče adpraŭlać jaho na mašynie i tym bolš na viertalocie kudyści ŭ tył».
Niekatoryja biełaruskija dobraachvotniki ciapier sychodziać z vojska, biaruć paŭzu, kab padumać, čym zaniacca dalej.
Usiaho za niezaležnaść Ukrainy vajujuć, napeŭna, kala paŭtysiačy biełarusaŭ. Jak minimum, 19 ź ich zahinuli.
Čytajcie taksama: Va Ukrainie zahinuŭ biełarus-dobraachvotnik Eduard Łobaŭ
Kapiełan Siarhiej Horbik ličyć, što daloka nie ŭsie ŭjaŭlali sabie, z čym daviadziecca sutyknucca na vajnie. A emacyjnyja vybuchi, bajavyja traŭmy i zvyčajnaja vajskovaja rucina mohuć spravakavać psichičnyja rasstrojstvy.
«Dobraachvotnik idzie na vajnu ŭ patryjatyčnym zapale. A front — heta štodzionnaja manatonnaja praca. Časam davodzicca niešta ciahnuć i ciahnuć, kapać i kapać. Samy lepšy sałdat — toj, kamu ŭžo 35 hadoŭ ci navat 40. Hetyja pryjšli na front nie zavajoŭvać miedali, a pracavać.
Voś jon ciahaŭ cehłu na budoŭli, a ciapier jon artyleryst i ciahaje snarady. A chłopcy 20-hadovyja dumajuć, što jany, jak u kino, buduć biehać i stralać. Nasamreč toj ža minamiot vielmi ciažki, jaho ciahać treba ŭvieś čas. Abo jamu zahad dali kapać akop i siadzieć tam. I jon siadzić. I treba nie adzin dzień siadzieć. A tam źvierchu doždž i źnizu vada.
Padčas abarony Kijeva ŭ pieršyja dni vajny tut ža z usich bakoŭ hrukatała, išli bai, stralba, vybuchi. A ciapier, kali nie ličyć Bachmuta ci inšych haračych miescaŭ, pačałasia rucina.
Bolšaść hetych ludziej u vojsku nie słužyła. Mnohija ź ich [pa natury], pa sutnaści, anarchisty. A vojska — heta dyscyplina, naprykład, «kapać ad hetaha dreva i da abiedu». Ich pasłali kudyści, i jany tam narvalisia na zasadu — abvinavačvajuć kamandziraŭ. Ale jany nie razumiejuć, što hety boj moh być adnym sa źvionaŭ taho łancuha, jaki viadzie da pieramohi. Abo toj akop, jaki jon kapaŭ try dni, vyratuje niekalki dziasiatkaŭ čałaviek».
Były bajec z pazyŭnym Rodžer (źmienieny) niadaŭna syšoŭ z vojska. Jon staŭ dobraachvotnikam u pieršyja ž dni paśla 24 lutaha 2022-ha. Svaju niezadavolenaść kamandavańniem nie chavaje. Ale bolš padrabiazna kazać nie choča.
«Ja maju dobruju fizičnuju padrychtoŭku. Nikoli ja nie chavaŭsia i nie šukaŭ lohkich šlachoŭ. Naohuł, ja dumaŭ, što ŭsio pavinna było skončycca raniej. Ale nichto tady ničoha tołkam nie viedaŭ i ciapier nie viedaje.
Ja nie budu asabliva razvažać, ale skažu tolki, što taja dyscyplina, jakuju tut ličać dyscyplinaj, nasamreč časam prosta dyktatura i sposab uździejničać na niekatorych bajcoŭ, jakija nie padabajucca kiraŭnictvu. Čym budu zajmacca dalej, pakul nie vyrašyŭ».
Miedyki ličać, što ŭ tyle miljony mirnych žycharoŭ taksama majuć PTSR. Heta niebiaśpiečna dla žyćcia, bo ludzi stanoviacca abyjakavymi da hukaŭ tryvohi i pierastajuć chavacca. Tamu i źjaŭlajucca novyja achviary. Ale i tyja, chto vyjechaŭ za miežy krainy, nie ŭratavalisia ad nastupstvaŭ u vyhladzie rasstrojstva. Hetaja situacyja vielmi blizkaja nie tolki ŭkraincam, ale i biełarusam, jakija vymušany byli raptoŭna pakinuć svaje damy i razłučycca z rodnymi.
Amierykanskaja psichijatryčnaja asacyjacyja apublikavała daśledavańnie, u jakim śćviardžajecca, što traŭma vyklikaje spačatku stres u 13—50% ludziej, a potym amal u pałovy ź ich raźvivajecca PTSR.
Prymusovaja mihracyja raptoŭna mianiaje žyćcio. Na novym miescy takija stresavyja faktary, jak strata blizkich, adsutnaść pracy, sacyjalnaj padtrymki, ciažkaści ŭ mihracyjnym pracesie, vyklikajuć prajavu «sindromu biežanca». Čałaviek adčuvaje vinu za toje, što sam znachodzicca ŭ biaśpiecy. Pry hetym u jaho moža być pryhniečany nastroj i pačućcio biezdapamožnaści.
A sindrom «adkładzienaha žyćcia» nie dazvalaje ludziam ciešycca i atrymlivać zadavalnieńnie ŭ momancie, bo ludzi žyvuć u čakańni pieramohi i viartańnia dadomu.
Što da sindromu «viny acalełaha», to jon raźvivajecca ŭ ludziej, jakija pieražyli situacyju, jakaja pahražała ich žyćciu abo svabodzie. Jany adčuvajuć siabie vinavatymi za toje, što ŭratavalisia.
Paśla vajny i represij miljonam ludziej daviadziecca žyć ź psichałahičnaj traŭmaj, i pieraadoleć jaje budzie nie prosta.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
«Chto ž viedaŭ». Byłyja bajcy-kalinoŭcy pra front, mary pra dziaŭčat, žyćcio paśla vajny i asacyjacyju vieteranaŭ
«Da taho, čym zajmaŭsia ŭ mirnym žyćci, u mianie ciapier antypatyja». Bajec pałka Kalinoŭskaha raskazaŭ, što adbyvajecca ŭ Bachmucie i apisaŭ taktyku rasijskaha vojska
