Aleś Bialacki na sudzie
Kryminalnaja sprava suprać nas — pravaabaroncaŭ «Viasny» — palityčna matyvavanaja. Usia hetaja epapieja na 284 tamy, sotni vobšukaŭ i dopytaŭ pa ŭsioj krainie nie maje ničoha supolnaha z papiarednim śledstvam, plus palityčny padtekst.
A za im nie było i spraviadlivaha sudovaha raźbiralnictva. Paŭtara hoda ciahnułasia rasśledavańnie hetak zvanaj kryminalnaj spravy. Z čatyroch advakataŭ, jakija na roznych etapach abaraniali mianie, adzin ź ich — Vital Brahiniec, jaki apynuŭsia ŭ turmie i byŭ źniavoleny na vosiem hadoŭ, jašče dvoje byli pazbaŭlenyja licenzii ciaham apošnich miesiacaŭ, i tolki adna dajšła da finišu. Taki biesprecendentny cisk na advakataŭ pakazvaje, u jakich ciažkich i niebiaśpiečnych umovach im prychodzicca abaraniać svaich klijentaŭ.
Vidavočna, kali my aznajomilisia ź niekatorymi tamami tak zvanaj kryminalnaj spravy, śledstva vykonvała pastaŭlenuju pierad imi zadaču: źniavolić pravaabaroncaŭ «Viasny» lubym koštam, źniščyć «Viasnu» i spynić našuju pracu.
Tak možna patłumačyć niečakanuju źmienu abvinavačvańnia z «niavypłaty padatkaŭ» (jano isnavała faktyčna 13 miesiacaŭ sa dnia našaha zatrymańnia) na «kantrabandu arhanizavanaj złačynnaj hrupiroŭkaj», jakuju zrabili z «Viasny». Vidavočna, što ŭłady parušajuć uziatyja na siabie mižnarodnyja abaviazki ŭ halinie abarony pravaabaroncaŭ u miežach abjadnanych pahadnieńniaŭ AAN i ABSIE.
Asobna treba adznačyć mocna niehatyŭnuju subjektyŭnuju acenku pravaabaroncaŭ «Viasny» padčas papiaredniaha rasśledavańnia z boku dziaržaŭnych ŚMI: roznych telekanałaŭ i haziety «Biełaruś siehodnia», zasnavalnikami jakoj źjaŭlajecca administracyja prezidenta. Tak, užo ŭ vieraśni minułaha hoda ŭ tekstach śćviardžałasia, što «pravaabaroncy raspaŭsiudžvali ekstremisckija materyjały, a taksama finansavali pratesty».
Asobny vykid u dva kašy roznych plotak, chłuśni, many byŭ zrobleny za apošni tydzień, a ŭčora [12 lutaha] heta ŭsio aktyŭna demanstravałasia i pakazvałasia pa dziaržaŭnych telekanałach, dzie nas abvinavačvali ŭ roznych hrachach, da jakich nie dadumalisia navat śledstva i prakuratura. Mnie tut bačycca parušeńnie prezumpcyi nievinavataści, pramy cisk na sud, bo nas jašče nie asudzili, ale dziaržaŭnyja srodki masavaj infarmacyi ŭžo nazyvajuć nas złačyncami.
Nadzvyčajna skłałasia situacyja z movaj u sudzie: abvinavačvańnie i sud kateharyčna admovilisia razmaŭlać pa-biełarusku, niahledziačy na toje, što ja, jak abvinavačvany, źjaŭlajusia biełaruskamoŭnym u žyćci čałaviekam. Ja razmaŭlaju, pišu, dumaju na biełaruskaj movie. Nahadvaju, što biełaruskaja mova źjaŭlajecca dziaržaŭnaj movaj, i vy, jak dziaržaŭnyja čynoŭniki, pavinny viedać dźvie dziaržaŭnyja movy, u tym liku i biełaruskuju, a nie pykać i bekać. Tamu vy abaviazany razmaŭlać adpaviedna ź biełaruskamoŭnymi hramadzianami pa-biełarusku. Naprykład tak, jak heta praduhledžvaje Zakon «Ab zvarotach hramadzian»: kali ty pišaš na biełaruskaj, to luboje čynoŭnickaje viedamstva adkazvaje tabie na biełaruskaj movie.
Hetym samym mianie pastavili ŭ niaroŭnaje stanovišča z bokam abvinavačvańnia.
Mnie nie dali mahčymaści hruntoŭna i padrabiazna patłumačyć svaju pazicyju, asprečvać niespraviadlivaje biazhłuzdaje abvinavačvańnie.
Abvinavačvańnie i sud praktyčna admovilisia ad dopytu, ad pytańniaŭ, jakija ich cikavili padčas pracesu i majho dopytu. Składajecca ŭražańnie, što ni prakuraturu, ni sud uvohule nie cikavić praŭda, dla ich usio było zrazumieła z samaha pačatku jašče da suda. Nahadvaju, što ni prakuratura, ni sud tak i nie dali mnie mahčymaści aznajomicca z usimi 284-ma tamami tak zvanaj kryminalnaj spravy.
Pra palityčnuju podbiŭku hetaj kryminalnaj spravy suprać pravaabaroncaŭ «Viasny» śviedčyć i ahulnaja situacyja ŭ krainie, prasiaknutaja masavymi represijami i tatalnymi parušeńniami pravoŭ čałavieka, jakija abrynulisia na hramadstva padčas i paśla vybarčaj kampanii ŭ 2020 hodzie.
Zamiest taho, kab pačuć hołas naroda, u Biełaruś pryjšła macniejšaja reakcyja. Vidavočna, palityčnym rašeńniem uładaŭ było razhramić i źniščyć hramadzianskuju supolnaść Biełarusi. Pad katkom represij apynulisia niezaležnyja žurnalisty i błohiery, samastojnyja analityki i palitołahi, prafsajuznyja aktyvisty ź niezaležnych prafsajuzaŭ, lidary i aktyvisty palityčnych partyj i ruchaŭ, aktyvisty vybarčych štaboŭ kandydataŭ u prezidenty, jak i sami kandydaty ŭ prezidenty, dziejačy biełaruskaj kultury, piśmieńniki, muzyki, mastaki, vykładčyki i studenty, spartsmieny, šarahovyja ŭdzielniki mirnych pratestaŭ dy i prosta vypadkovyja ludzi.
U krainie siońnia paŭtary tysiačy palityčnych źniavolenych. Sotni za apošnija dva z pałovaj hady ŭžo prajšli praz turmy i paśla pakarańnia vyjšli na volu. Dziasiatki tysiač mirnych aktyvistaŭ byli aryštavanyja i asudžanyja za hety čas pa administracyjnych spravach. Ničoha dziŭnaha, što ŭ hety čas, kali ŭ Biełarusi palacieli ŭ tartarary pravy čałavieka, i pravaabaroncy taksama apynulisia ŭ turmie. Heta kiraŭnica vałanciorskaj słužby «Viasny» Marfa Rabkova, vałancior Andrej Čapiuk, homielski pravaabaronca Leanid Sudalenka, vałanciorka Taćciana Łasica i inšyja vałanciory, jakija dapamahali achviaram masavych represij.
Represii ŭ krainie praciahvajucca i siońnia. Pra heta śviedčać usio novyja i novyja palityčnyja źniavolenyja, jakija źjaŭlajucca ŭ SIZA. Tak, niadaŭna była aryštavanaja pravaabaronca Nasta Łojka. Čaradoju iduć sudovyja pracesy pa palityčna matyvavanych kryminalnych spravach. Nievierahodny, nieŭjaŭlalny i niabačany dahetul uzrovień represij, usiemahčymaha cisku na hramadstva z boku ŭładaŭ!
U našaj historyi takoje było tolki ŭ carskija i stalinskija zmročnyja hady až da śmierci Stalina ŭ 53-m hodzie. Napačatku 80-ch hadoŭ, kali ŭ SSSR byŭ pik zmahańnia z dysidentami, pravaabaroncami, aktyvistami nacyjanalnych i relihijnych ruchaŭ, palitźniavolenych było kala troch tysiač na ŭsiu ahromnistuju savieckuju impieryju, u jakoj žyło 250 miljonaŭ čałaviek. A ciapier na adnu Biełaruś — paŭtary tysiačy palitźniavolenych.
Ja pierakanany, što kurs, uziaty ŭładami na tatalny kantrol hramadstva i žorstkaje padaŭleńnie inšadumstva, poŭnuju admovu ad pluralizmu, dumak, pieraŭładkavańnie dziaržaŭnaha ładu pa ŭzory tatalitarnaha hramadstva a-la «Saviecki Sajuz 70-ch hadoŭ» zusim bieśpierśpiektyŭny. Śviet idzie napierad — u postyndustryjalnuju epochu.
Užo vyrasła novaje pakaleńnie, i miljony biełarusaŭ, jakija majuć inakšyja ad jašče toj savieckaj epochi cyvilizacyjnyja kaštoŭnaści. Jany nie chočuć žyć u savieckaj kazarmie. Dla ich mała skibki chleba, palitaj vadoj i pasypanaj cukram, ci sała, padsmažanaha na ražončyku. Jany chočuć i patrabujuć, kab ich hołas byŭ pačuty, uličany i paličany. Jany chočuć žyć u ekanamična raźvitaj, demakratyčnaj i niezaležnaj Biełarusi.
Padziei 2020-ha hoda, masavyja pratesty suprać falsifikacyj vynikaŭ vybaraŭ, suprać parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka vyrazna ŭsio pakazali lepiej za lubuju sacyjałohiju. Bahata dla kaho hetyja padziei byli niečakanaściu, a dla ŭładaŭ — niepryjemnym siurpryzam.
Treba pryznać, što hramadstva i ludzi ŭ krainie mocna padzielenyja bijałahična, kaštoŭnasna, mientalna, ale tym, chto žyvie ŭ hramadstvie, vidać, što hety padzieł idzie pa ŭzroście, pa miescy pražyvańnia, pa ŭzroŭni adukacyi, chacia ničoha dziŭnaha, admietnaha i ŭnikalnaha ŭ hetym niama.
Pa ŭsim śviecie hramadstvy nieadnarodnyja. Jany składajucca z roznych ludziej roznych pohladaŭ, ichnija intaresy pradstaŭlajuć palityčnyja partyi, a sapraŭdy spraviadlivyja vybary dajuć mahčymaść adnosicca z bolš-mienš peŭnym davieram da ŭłady.
Padzieł biełaruskaha hramadstva nie fatalny. Ź im i hramadstva, i dziaržava mohuć žyć, ale jaho isnavańnie treba jasna ŭśviedamlać, a nie zapluščvać vočy i nie budavać sabie ŭtulny śviet tak, jak kamuści chaciełasia b. Miljony biełarusaŭ dumajuć i razvažajuć, urešcie, žyvuć voś tak, a miljony — pa-inšamu. I nie tak važna, kaho siońnia bolš. I adnych, i druhich miljony.
Važna zrazumieć, što taki ŭnutrany padzieł hramadstva nadoŭha. I z hetym padziełam nam usim — usiamu biełaruskamu hramadstvu ŭ niezaležnaści ad našych pohladaŭ i pierakanańniaŭ — pryjdziecca jašče doŭha žyć.
U hetaj situacyi kurs na kanfrantacyju, kali adna častka — siłavyja struktury, śpiecsłužby, prakuratura, śledčy aparat, sudy — ciśnie i dušyć druhuju, niebiaśpiečny i bieśpierśpiektyŭny. Jon viadzie ŭ nikudy. Historyja krain Łacinskaj Amieryki XX stahodździa — Čyli, Arhienciny, Haici i inšych krain — hetamu paćviardžeńnie.
Chunty Bananavaj respubliki, dyktatury nie majuć pierśpiektyvy dla doŭhaha žyćcia i raźvićcia. Vyniki takoj palityki nieciarpimaści, kanfrantacyi i poŭnaj admovy ad palityčnaha pluralizmu — heta niaspynny hramadska-palityčny, sacyjalny, ekanamičny kryzisy, masavaja mihracyja. Usio heta ščylna zaviazana pamiž saboj.
Situacyja poŭnamaštabnaha kryzisu ŭ dziaržavie mocna niebiaśpiečnaja dla suvierenitetu Biełarusi. Pierad nami ahromnistyja hieapalityčnyja vykliki — kraina zajšła ŭ tupik. Jak kazali našyja prodki: «Toj samy nierat, ź jakoha ni ŭzad, ni ŭpierad».
Adzinym mahčymym vyjściem z usiebakovaha kryzisu, u jakim apynułasia Biełaruś, bačycca pastajanny doŭhaterminovy pošuk kansensusu, raŭnavahi ŭ hramadstvie z ulikam intaresaŭ roznych słajoŭ hramadstva.
Dziela zachavańnia Biełarusi jak dziaržavy, dziela budučyni našaha naroda nam usim, a najpierš uładam treba prajavić mudraść i dalnabačnaść. Ja zhadvaju naš zaklik, pravaabarončaha centra «Viasna», pierad vybarami 2020-ha hoda, jaki byŭ apublikavany na našym sajcie i ŭ inšych srodkach masavaj infarmacyi. U im my zaklikali ŭłady nie ŭžyvać hvałt suprać mirnych demanstrantaŭ. Užyli — i čym heta skončyłasia?
Treba pačać šyroki hramadski dyjałoh, nakiravany na nacyjanalnaje prymireńnie, jak by ciažka nie zdavałasia b kamuści pajści na heta. Pieradumovaj takoha dyjałohu musić być vyzvaleńnie ŭsich palityčnych źniavolenych, praviadzieńnie šyrokamaštabnaj amnistyi, spynieńnie represij, bo niama sensu ŭ amnistyi, kali adnoj rukoj ludziej vyzvalajuć, a druhoj praciahvajuć sadžać.
U takim dyjałohu pavinny ŭziać udzieł jak pradstaŭniki ŭładaŭ, tak i pradstaŭniki šyrokaj hramadskaści, palityčnych partyj i ruchaŭ, tyja, chto ciapier znachodzicca ŭ turmach, i tyja, chto ratujecca ad represij i vymušany byŭ źjechać za miažu. Heta realnaja prapanova, aby było žadańnie i palityčnaja vola.
Hramadska-palityčny kryzis u Biełarusi nie ŭnikalny. Voś prosta ciapier vychadam z padobnych kryzisaŭ zajmajucca inšyja krainy ŭ roznych kutkach śvietu. Ułady i hramadskaść u Kazachstanie, u Vieniesuele i navat u Iranie.
Treba jasna ŭśviadomić, što lepiej ciažkija pieramovy i pastupovy vychad z kryzisu, čym biaźlitasnaje supraćstajańnie, jakoje moža pryvieści da vielmi surjoznych nastupstvaŭ: da biednaści i žabractva, da hvałtu i niespraviadlivaści, jakija spustošać Biełaruś.
Kali my dumajem pra Biełaruś jak pra našu supolnuju dla ŭsich biełaruskich hramadzian Radzimu, u jakoj, niahledziačy na roznyja palityčnyja pohlady i hieapalityčnyja prychilnaści, jość miesca ŭsim.
Kali my nie chočam pahruzić krainu ŭ haleču, kali my nie chočam dapuścić masavy vymušany vyjezd biełarusaŭ u śviet pa lepšuju dolu, kali my chočam atrymać šaniec na ekanamičnaje, sacyjalnaje, hramadska-palityčnaje, ekałahičnaje raźvićcio našaha naroda, my pavinny raspačać hety hramadski dyjałoh. Dosyć, treba spyniać hetuju hramadzianskuju vajnu! Ja spadziajusia, mianie pačujuć.
