Viersija «Našaj Nivy» łacinkaj źjaviłasia ŭ lutym 2023 hoda
U «Našaj Nivy» źjaviłasia viersija biełaruskaj łacinkaj. Heta adnaŭleńnie tradycyi haziety, jakaja da 1912 hoda vychodziła ŭ dvuch varyjantach — kirylicaj i łacinkaj.
Uvaha da našaj inicyjatyvy z boku «Vilenskaha kurjera» źviazana nie prosta ź cikaŭnaściu. Hetaje vydańnie taksama maje vopyt vykarystańnia łacinki: u 1994 hodzie jano drukavała śpiecyjalnuju staronku Biełarus Vilenščyny dla Tavarystva biełaruskaj kultury ŭ Litvie.
Staronka Biełarus Vilenščyny ŭ haziecie Kurier Wileński. Fota: https://kurierwilenski.lt/
Niahledziačy na toje, što ŭ toj čas, nieŭzabavie paśla raspadu Savieckaha Sajuza, biełaruskaja mova na kirylicy dla bolšaści zdavałasia adzinym varyjantam, tym nie mienš, jak adznačaje tahačasny hałoŭny redaktar «Vilenskaha kurjera» Źbihnieŭ Balcevič, «niehatyŭnaha staŭleńnia da łacinki nie było ni ŭ redakcyi, ni siarod čytačoŭ».
Adnak supraca praciahnułasia niadoŭha. Usiaho vyjšła 18 staronak.
Kali raniej padrychtavać viersiju inšym šryftam patrabavała istotnych vydatkaŭ, to z raźvićciom technałohij hetaja sprava zrabiłasia lohkaj i tannaj. Pra vopyt vykarystańnia łacinki na partale «Našaj Nivy» naša redakcyja raspaviała «Vilenskamu kurjeru».
«Važna, što hetyja finansavyja i praktyčnyja pryčyny pierastali adyhryvać takuju rolu na miažy druhoha i treciaha dziesiacihodździaŭ XXI stahodździa. Kali «Naša Niva» stała internet-partałam, źmiena šryftu stała spravaj… technałohii. U pryvatnaści, ałharytm tranślitaracyi, jaki budzie rabić heta biez udziełu cełaj kamandy transkryptaraŭ».
Praŭda, zastalisia prablemy ź pieravodam na łacinku ŭłasnych imionaŭ. U łacincy jany pavinny padavacca na movie aryhinała, u toj čas jak u biełaruskaj kirylicy imiony zapisvajucca pavodle vymaŭleńnia. Darečy, takaja praktyka z savieckich časoŭ zachavałasia i ŭ litoŭskaj movie, niahledziačy na vykarystańnie łacinskaha ałfavita.
Aŭtary artykuła adznačajuć, što łacinka ŭ biełaruskaj movie — šmatviekavaja tradycyja.
Viadomy nadpis na zvonie z Moładava (ciapier Ivanaŭski rajon) vykanany łacinkaj jašče ŭ 1583 hodzie.
Zvon ź vioski Moładava Ivanaŭskaha rajona. Fota: Wikimedia Commons
Najbolšy viadomy prykład — «Mužyckaja praŭda», jakuju vydavaŭ Kastuś Kalinoŭski.
Pieršy numar «Mužyckaj praŭdy». Fota: Wikimedia Commons
Ale mała chto pamiataje, što łacinku vykarystoŭvaŭ viadomy hurt «Pieśniary» ŭ nazvach svaich płaścinak. A paśla raspadu impieryi — rokmien Lavon Volski.
Sa stanaŭleńniem i raźvićciom pracesaŭ nacyjanalnaha adradžeńnia ŭžyvańnie łacinki pašyryłasia. Na joj vychodzili niekatoryja artykuły ŭ časopisie «Spadčyna». A ŭ 1993 hodzie adzin numar «Našaj Nivy» vyjšaŭ całkam łacinkaj.
Na dumku aŭtaraŭ artykuła, «ciońnia łacinka źjaŭlajecca vyrazam pratestu biełaruskaj moładzi suprać rusifikacyi i maskoŭskaha ŭpłyvu».
Aŭtary adznačajuć, što «ałfavit moža być vykarystany jak palityčny instrumient».
Toje, jak ałfavit słužyć spravie pašyreńnia kulturnych i palityčnych upłyvaŭ Rasii, dobra vidać na historyi Małdovy. Pra heta my pisali.
Nie abyšło heta i Litvu, dzie ŭ 1863—1904 hadach rasijskija ŭłady prymušali karystacca kirylicaj.
Pierachod na inšy ałfavit demanstruje i źmienu źniešniepalityčnych viektaraŭ byłych savieckich respublik. Tak, Kazachstan, aryjentujučysia na Turcyju, jakaja z 1928 hoda vykarystoŭvaje łacinski ałfavit, vyrašyŭ da 2025 hoda taksama pierajści na jaho.
Čytajcie taksama:
Akudovič: Biełaruskaja łacinka — vialikaja kaštoŭnaść, ale krychu «čamadan biez ručki»
https://d3rebrwga7u6ai.cloudfront.net/be_latn/312733/