Karł III pierad kresłam karala Eduarda, u nižniuju častku jakoha ŭmajstravany Skunski kamień. Kadr videatranślacyi karanacyi BBC
Dakładnaje pachodžańnie kamienia, jak i jaho pieršapačatkovaja funkcyja, nieviadomyja. Ličycca, što jon źviazany z asobaj pieršaha šatłandskaha manarcha Kienieta I, jaki žyŭ u IX stahodździ. Kieniet pieravioz hety kamień u staražytnuju šatłandskuju stalicu Skun, dzie na im karanavalisia ŭsie nastupnyja karali Šatłandyi.
Replika kamienia ŭ Skunskim abactvie. Fota: Wikimedia Commons
U 1290 hodzie Šatłandyja volaj losu zastałasia bieź jakoha-niebudź manarcha. U «Vialikaj ciažbie» źjaviłasia až čatyrnaccać pretendentaŭ na karonu. Arbitram u pracesie staŭ anhlijski karol, jaki chacieŭ skarystacca biazładździem i padparadkavać susiedniaje karaleŭstva. U 1296 hodzie šatłandskaje supraciŭleńnie było rašuča złamana i Eduard vyviez u Viestminster šatłandski karanacyjny kamień.
Karalom było zakazana admysłovaje kresła (ciapier viadomaje pad jahonym imieniem), pad siadzieńniem jakoha była zroblena palica dla vykradzienaj relikvii. Paśla śmierci Eduarda ŭsie pamazanyja manarchi Anhlii, a paśla i Brytanii (za vyniatkam dźviuch Maryj) karanavalisia na hetym kreśle, siedziačy nad «Kamieniem Losu».
Fotazdymak kresła karala Eduarda sa Skunskim kamieniem. Druhaja pałova XIX stahodździa. Fota: Wikimedia Commons
Viartańnie karanacyjnaha kamienia navat stała ŭ 1328 hodzie asobnym punktam mirnaha pahadnieńnia pamiž Šatłandyjaj i Anhlijaj, ale relikvija tym nie mienš na stahodździ zastałasia ŭ anhličan.
Na hetym historyja Skunskaha kamienia mahła b skončycca, ale ŭ XX stahodździ jahony los akazaŭsia nieparyŭna źviazany z pracesami ŭ brytanskim hramadstvie.
U pačatku stahodździa ŭ Anhlii zaradziŭsia ruch sufražystak, jakija zmahalisia za nadańnie žančynam vybarčych pravoŭ i suprać dyskryminacyi. U svajoj baraćbie jany źviartalisia da radykalnych akcyj, kab pryciahnuć uvahu da prablemy: pieraśledavali palitykaŭ, sprabavali šturmavać parłamient, prykoŭvali siabie łancuhami da parenčaŭ, raźbivali vokny, padpalvali paštovyja skryni i pustyja budynki, zakładali bomby, kab nanieści škodu cerkvam i inšaj majomaści.
11 červienia 1914 hoda sufražystki zakłali bombu, načynienuju hajkami i bałtami, pobač z karanacyjnym kresłam i kamieniem. Niahledziačy na zakładzienuju šrapniel, nichto z prysutnych u Viestminsterskim abactvie surjozna nie paciarpieŭ, ale Skunski kamień raskałoŭsia na dźvie pałovy — pra heta, praŭda, stanie viadoma tolki praź niekalki dziesiacihodździaŭ.
Znachodžańnie «Kamienia Losu» ŭ Anhlii na praciahu stahodździaŭ źjaŭlałasia simvałam palityčnaj zaležnaści Šatłandyi. Tam z 1920-ch hadoŭ dziejničali arhanizacyi, jakija vystupali za niezaležnaść ad Anhlii. U adroźnieńnie ad Irłandyi, jakaja damahłasia niezaležnaści ŭzbrojenym šlacham, Šatłandyja ŭvieś čas patrabavała ad Łondana pašyreńnia svaich pravoŭ na samakiravańnie. Pad pietycyjaj z hetym patrabavańniem u 1949 hodzie padpisałasia 2 miljony čałaviek — pałova nasielnictva rehijona. Ale pietycyja i damahańni šatłandcaŭ byli praihnaravanyja asnoŭnymi palityčnymi partyjami Vialikabrytanii.
Nie dziva, što na Kalady ŭ nastupnym 1950 hodzie čaćviora šatłandskich patryjotaŭ, jakija vučylisia va ŭniviersitecie Hłazha: Jan Hamiltan, Hevin Viernan, Kiej Mecisan i Ałan Ściuart — praviali dziorzkuju akcyju. Jany prabralisia ŭ Viestminsterskaje abactva i vyciahnuli z karanacyjnaha trona svaju nacyjanalnuju relikviju. Ale pry hetym kamień razvaliŭsia na dźvie niaroŭnyja častki — jość u hetym svoj simvalizm, ale pryčynaj taho byŭ vybuch bomby, učynieny raniej sufražystkami. U Hłazha studenty adramantavali kamień u mulara i schavali jaho ŭ złamanym traktary.
Hetaja padzieja vyklikała vialiki rezanans u hramadstvie. 11 krasavika 1951 hoda studenty prynieśli kamień u Arbrackaje abactva, dzie ŭ 1320 hodzie była abvieščana niezaležnaść Šatłandyi, i ananimna paviedamili palicyi pra jaho miescaznachodžańnie. U 1952 hodzie kamień viarnuli ŭ Viestminster, a na nastupny hod na im užo karanavałasia Lizavieta II, jakaja vaładaryła na praciahu 70 hadoŭ da svajoj śmierci ŭ vieraśni 2022 hoda.
Karanacyjnaje kresła biez Skunskaha kamienia, viernutaha ŭ Šatłandyju. Fota: Wikimedia Commons
Z raźvićciom pracesaŭ demakratyzacyi i decentralizacyi ŭ Vialikabrytanii, byłoj kałanijalnaj impieryi, Šatłandyja, jakaja zastavałasia ŭ jaje składzie, nie tolki damahłasia šyrokich pravoŭ na samakiravańnie (u 1999 hodzie, amal praz trysta hadoŭ, byŭ adnoŭleny šatłandski parłamient), ale i simvaličnaha prymireńnia z brytanskaj karonaj. U 1996 hodzie brytanski ŭrad pieradaŭ znakamity Skunski kamień Šatłandyi z umovaj, što jon budzie viartacca ŭ Łondan na čas karanacyj. Z taho času relikvija zachoŭvajecca ŭ Edynburhskim zamku pobač ź inšymi šatłandskimi karaleŭskimi rehalijami.
Kamień vynosiać z Edynburhskaha zamka na karanacyju Karła III. Fota: Wikimedia Commons
Na karanacyju Karła III Skunski kamień prybyŭ roŭna za tydzień, 29 krasavika. Z hetaj nahody nastajaciel Viestminsterskaha abactva, doktar bahasłoŭja Devid Chojł, sam pravioŭ słužbu, na jakoj prysutničali tolki zaprošanyja śviatary. A ŭžo siońnia my bačyli, jak na novaha brytanskaha manarcha, jaki siadzieŭ na staražytnym Skunskim kamieni, umajstravanym u karanacyjnaje kresła karala Eduarda, uskłaŭ karonu archibiskup Kienterbieryjski Džaścin Uełbi. Spadziajomsia, što tysiačahadovaja tradycyja nie pierarviecca i ŭ nastupnyja stahodździ.
Kresła karala Eduarda sa Skunskim kamieniem. Kadr videatranślacyi karanacyi BBC
Čytajcie taksama:
Karol Karł III karanavany aficyjna
