Ciapierašni vyhlad pałaca ŭ Śviacku. Fota: «Hrodzienskaja praŭda»
15 maja 2023 hoda staršynia praŭleńnia Nacbanka i kiraŭnictva Hrodzienskaha abłvykankama simvalična adkryli pieršuju čarhu rekanstrukcyi pałacava-parkavaha kompleksu Vałovičaŭ u Śviacku, paviedamlała BiełTA.
U časie rekanstrukcyi całkam adnoŭleny vonkavy vyhlad, praviedzieny raboty ŭ interjerach flihielaŭ i halerej pałaca. Akramia taho, raniej byli vyčyščany sažałki ad hleju, praviedziena sanitarnaja ŭborka vakoł vadajomaŭ, zavieršany pracy pa rekanstrukcyi vodaprapusknych zbudavańniaŭ, šluza, pa dobraŭparadkavańni terytoryi vakoł sažałak.
U pałacy adkryli haścinicu na 58 čałaviek, SPA-centr, restaran, brovar, zały dla praviadzieńnia vystavak, kanfierencyj i prezientacyj. Pieršych haściej kompleks płanavaŭ pryniać u kancy maja.
Interjery, stvoranyja ŭ byłym pałacy dla haścinicy i restarana, nie majuć ničoha ahulnaha z histaryčnymi. Fota: «SB. Biełaruś siehodnia»
Restaŭracyja kompleksu viadziecca z 2017 hoda. Prajekt rekanstrukcyi supravadžaŭsia surjoznymi navukovymi vyšukańniami, kab maksimalna ŭznavić pałac u jaho pieršapačatkovym vyhladzie. Restaŭratary płanujuć praciahnuć pracu nad interjerami centralnaj častki pałaca. Tut užo byli praviedzieny pieršyja daśledavańni žyvapisu, vyjaŭlenaha ŭ pamiaškańni, u jakich jon zachavaŭsia. U najbližejšy čas musić źjavicca kancepcyja restaŭracyi interjeraŭ pałaca z adnaŭleńniem rośpisaŭ ścien i lapniny.
Na žal, sapraŭdnych rečaŭ ź interjeraŭ časoŭ Vałovičaŭ praktyčna nie zastałosia.
Rod Vałovičaŭ naležaŭ da adnoj z najbolš starych mahnackich siemjaŭ na Biełarusi. Rodapačynalnikam jaho ličycca Chodka (Chodźka), jaki ŭ pieršaj pałovie XV stahodździa žyŭ u Haradzienskim paviecie. Pradstaŭniki rodu zajmali ŭ XV—XVIII stahodździach vysokija dziaržaŭnyja pasady ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim. Siarod ich vyłučajecca postać kanclera Astafija Vałoviča (1520—1587), jaki padrychtavaŭ druhoje vydańnie Statuta VKŁ, vydadzienaha ŭ 1566 hodzie. Dla abarony intaresaŭ biełaruskaj šlachty Vałovič damohsia ŭklučeńnia artykuła ab zabaronie zamiežnikam, jakimi tady ličylisia i palaki, nabyvać ziamlu ŭ kniastvie.
Śviack ža da Vałovičaŭ patrapiŭ tolki ŭ druhoj pałovie XVIII stahodździa, kali jahonaja častka ŭ jakaści pasahu stała ŭładańniem maršałka haradzienskaha Juzafa Vałoviča, jaki zatym vykupiŭ ziemli ŭ inšych uładalnikaŭ. Vałovič pačaŭ stvarać tut radavuju rezidencyju. Paśla treciaha padziełu Rečy Paspalitaj u 1795 hodzie Śviack apynuŭsia ŭ składzie Pruskaha Karaleŭstva. Juzaf u chutkim časie pamior (u 1779-m), ale jahony syn Antonij, kaštalan mieracki, praciahnuŭ spravu baćki. Jašče ŭ 1779 hodzie jon pašyryŭ majontak Śviack Vałovičaŭ, dadaŭšy da jaho dva falvarki, i pačaŭ budaŭnictva pałaca. U 1798 hodzie Antonij atrymaŭ ad svajho novaha manarcha, pruskaha karala, hrafskuju hodnaść.
Adnoŭleny vyhlad pałaca Vałovičaŭ. Fota: «Hrodzienskaja praŭda»
Pałac u styli baroka, ale ŭžo pad vidavočnym upłyvam idej kłasicyzmu, byŭ vymuravany da 1780 hoda, ale pracy pa azdableńni praciahvalisia jašče šmat hadoŭ. Jahonym aŭtaram byŭ prydvorny karaleŭski architektar, italjaniec Džuzepe de Saka. Jon naziraŭ za budaŭnictvam da samaj svajoj śmierci ŭ 1798 hodzie. Saka miž inšaha pabudavaŭ pałacy Chraptovičaŭ u Ščorsach, Tyzienhaŭza ŭ Harodni i zaharadnuju rezidencyju Stanisłava Aŭhusta Paniatoŭskaha ŭ Stanisłavavie (ciapier u miežach Hrodna). Śviacki pałac atrymaŭsia dvuchpaviarchovym na vysokim cokali, nakryty vysokim łamanym dacham. Aformleny ŭ formach rańniaha kłasicyzmu pałacavych interjeraŭ.
Asablivaj vytančanaściu vyłučalisia paradnyja pamiaškańni druhoha paviercha, raźmieščanyja vakoł akruhłaj balnaj zały. Rośpisy ścien źviartali da matyvaŭ ramantyčnych ruin i antyčnych staražytnaściej. Najbolš vierahodnymi aŭtarami fresak, na dumku historykaŭ, byli viadomyja ŭ tyja časy mastaki Antonij Smuhlevič i italianiec Tambary.
Piejzažnyja razmaloŭki ŭ adnoj z załaŭ pałaca ŭ 1933 hodzie
U vyniku napaleonaŭskich vojnaŭ bolšaja častka byłoj Rečy Paspalitaj kančatkova adyšła da Rasijskaj Impieryi, na novadałučanych ziemlach było ŭtvorana Carstva Polskaje, u jakoje patrapiŭ i Śviack. Antonij svajho ŭpłyvu nie straciŭ ad čarhovaj źmieny manarcha, ciapier z pruskaha na rasijskaha, i staŭ sienataram-kaštalanam carstva.
Paśla śmierci Antonija ŭ 1822 hodzie majontak atrymaŭ u spadčynu jahony starejšy syn Iaachim Juzaf (1783—1842), jaki tady ŭžo zajmaŭ pasadu hubiernatara Biełastockaj vobłaści (tak, vobłaść z takoj nazvaj isnavała nie tolki ŭ BSSR). Cikava, što vobłaść była skasavana i dałučana da Hrodzienskaj hubierni ŭ adzin hod sa śmierciu hubiernatara Vałoviča.
Jakraz u pačatku XIX stahodździa skłaŭsia kančatkovy vyhlad pałacavaha kompleksu. Novym architektaram byli pabudavany dźvie adnapaviarchovyja aficyny ŭ styli kłasicyzmu, dzie raźmiaścilisia kuchnia i maniež. Vyniesienyja napierad aficyny złučalisia z samim pałacam zašklonymi paŭcyrkulnymi halerejami-kałanadami. Byŭ zakładzieny park i ŭźviedzienyja kamiennyja haspadarčyja pabudovy, adna ź jakich navat zachavała na fasadzie datu pabudovy — 1841.
Vyhlad pałaca ŭ 1933 hodzie
Apošnim Vałovičam, jaki vałodaŭ Śviackam, staŭ Michał (1812—1882), syn Iaachima. U šlubie z hrafiniaj Terezaj Ronikier, jon nie mieŭ naščadkaŭ mužčynskaha połu, tamu Śviack pierajšoŭ da małodšaj dački Jadvihi-Maryi, jakaja praz šlub pieradała majontak svajmu mužu hrafu Juzafu Miančynskamu.
Hraf u svaich rukach majontak žonki čamuści doŭha trymać nie staŭ i pradaŭ u kancy XIX stahodździa kupcam ź Mieračy. U pačatku XX stahodździa majontak adyšoŭ da niejkaha rodu Humnickich, jakija nieŭzabavie jaho rasparcalavali (razdrabnili na častki). Pałac pryjšoŭ u poŭny zaniapad, usio, što možna było, ź jaho vynieśli i pradali novyja ŭładalniki.
Interjery pałaca ŭ 1933 hodzie
Paśla Pieršaj suśvietnaj vajny, razvału impieryi i saviecka-polskaj vajny, Śviack pa Ryžskim miry ŭ 1921 hodzie adyšoŭ da Polskaj Respubliki. Častku majontka z ruinami pałaca prydbała Ministerstva achovy zdaroŭja, jakoje ŭ 1930—1933 hadach praviało restaŭracyju pad kiraŭnictvam prafiesara Oskara Sasnoŭskaha. U 1939 hodzie ŭ pałacy raźmiaściŭsia sanatoryj dla lačeńnia narkazaležnych. U čas vajny tut byŭ niamiecki špital, a paśla vajny — znoŭ sanatoryj.
Paradnaja leśvica z rośpisami militarnaj tematyki ŭ pačatku XX stahodździa
Znojdzieny ŭ časie daśledavańniaŭ rośpis z vyjavaj rycara na paradnaj leśvicy. Fota: grodnonews.by
Niekatoryja restaŭracyjnyja pracy pravodzilisia jašče ŭ 1960—1980-ja hady. Z 2005 hoda pałac stajaŭ zakinutym, što pryviało da chutkaha razbureńnia pomnika. Pałac byŭ pieradadzieny sanatoryju «Aziorny».
Adna z załaŭ pałaca ŭ časie rekanstrukcyi. Fota: «Novosti Hrodno»
Rekanstrukcyja pałaca pačałasia tolki ŭ 2017 hodzie i budzie praciahvacca jašče nie adzin hod. Zaraz paralelna na terytoryi pałacava-parkavaha kompleksu viaducca raboty pa ŭznaŭleńni kaplicy ŭ hatyčnym styli, jakaja paciarpieła ad pažaru ŭ 2020 hodzie.
Druhaja čarha praduhledžvaje adnaŭleńnie prylehłaj terytoryi, a treciaja — dobraŭparadkavańnie lesaparkavaj zony adpačynku. Dakładnyja terminy ich zaviaršeńnia pakul nieviadomyja.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
