Ahulny vyhlad macevy, vystaŭlenaj na prodaž. Fota: Ay.by
Macevami jaŭrei nazyvali nadmahilli, jakija staviłasia na iŭdziejskich mohiłkach. Jaŭrejskija nadmahilnyja pomniki, jak i chryścijanskija, dapamahali zachoŭvać pamiać pra pamierłaha. Ad chryścijanskich nadmahillaŭ macevy adroźnivalisia najpierš vizualna, bo zvyčajna mieli formu vyciahnutaj steły z apracavanym ci nie krajem, na jakoj raźmiaščałasia epitafija.
Chryścijanskija nadmahilli z žoranaŭ na karcinie «Biełaruskija mohiłki ŭ Rusakovičach» Hienryka Vajsienhofa. 1889. Nacyjanalny muziej u Poznani
Vystaŭlenaja ž na prodaž maceva maje formu kruha i nahadvaje žoran. Na Biełarusi dobra viadomyja nadmahilli, zroblenyja sa starych žoranaŭ, ale historyki adznačajuć, što tut situacyja advarotnaja.
Miarkujučy pa tym, jak abrezanyja radki epitafii, možna mierkavać, pierad nami prykład haspadarčaha vykarystańnia byłoha jaŭrejskaha nadmahilla. Źjava heta taksama niaredkaja, macevy vykarystoŭvali jak budaŭničy materyjał, jak ablicovačny kamień, jak žorny.
Ale ŭ hetym vypadku, na dumku śpiecyjalistaŭ, nadmahille pieraroblenaje nie ŭ žoran, jak piša pradaviec, a ŭ tačylny kamień — forma macevy i jaje płoski apracavany bok, vidać, padavalisia zručnymi dla hetaha.
Advarotny, nieapracavany bok macevy, pieratvoranaj u tačylny kamień. Fota: Ay.by
Na macevie źmieščana epitafija, jakuju pradaviec sam pierakładaje nastupnym čynam: «Pryjdzi da mianie, chto płača pa mnie, havarycie pra mianie, kali mianie nie stanie, uspaminajcie pra mianie dobra». Nad epitafijaj źmieščanaja tradycyjnaja dla macevaŭ simvaličnaja vyjava, na jakoj leŭ łamaje dreva. Lvy časta sustrakajucca ŭ jaŭrejskim vyjaŭlenčym mastactvie. Na nadmahillach jany słužać znakam taho, što tut byŭ pachavany čałaviek ź imieniem Lejb ci Arje.
Złamanaja halina ci dreva aznačaje zhasańnie peŭnaj haliny ci ŭsiaho rodu, toje, što ŭ čałavieka nie zastałosia pramych naščadkaŭ. Tut hetyja dva matyvy złučanyja ŭ adzin: leŭ łamaje dreva i praz heta jaho śmierć stanovicca śmierciu i ŭsiaho jahonaha rodu.
Simvaličnaja vyjava lva, jaki łamaje dreva. Fota: Ay.by
Znojdzienaja maceva nie źjaŭlajecca ŭnikalnaj, ale historyki adznačajuć, što na jaŭrejskich mohiłkach u Biełarusi pomnikaŭ takoha vysokaha mastackaha ŭzroŭniu zastałosia nie tak šmat. Zajaŭleny košt, 320 biełaruskich rubloŭ, paraŭnalna nievysoki. Macevu, jak śviedčańnie niaprostaj historyi sumiesnaha isnavańnia biełarusaŭ i jaŭrejaŭ u našych miastečkach, biezumoŭna, varta było b pieradać u muziejnuju ekspazicyju.
Taki ekspanat, na dumku historykaŭ, dapamoh by biełarusam prablematyzavać ułasnuju historyju, dapamahčy ŭbačyć jaje krytyčna, z boku inšaha etnasu.
Akramia histaryčnaj kaštoŭnaści, jak adznačałasia vyšej, jana vałodaje vysokimi estetyčnymi vartaściami i ŭ pierśpiektyvie mahła b, naprykład, tyražavacca ŭ roznaj suvienirnaj pradukcyi.
Epitafija, vykananaja na iŭrycie. Fota: Ay.by
I biełaruskaja, i jaŭrejskaja tradycyi pryznajuć nadmahille sakralnym abjektam, da taho ž paviazanym z mohiłkavaj siemantykaj (dla jaŭrejaŭ heta tema rytualnaj niečyścini). Z hetaj pryčyny prodaž nadmahilla idzie ŭrazrez z mnohimi maralnymi normami.
Inšaja reč, što heta ŭžo i nie maceva, a tačylnaje koła, zroblenaje z macevy, to-bok reč z bolš składanaj historyjaj, tamu, mahčyma, pradaviec i navažyŭsia vystavić jaje na prodaž adkryta.
Praŭda, jak adznačajuć historyki, padobnaja praktyka moža pravakavać da rabavańnia starych mohiłak z metaj prodažu tych ci inšych kaštoŭnych abjektaŭ.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
