Tekst hetaj knihi Andrej Macuk padrychtavaŭ jašče ŭ 2019 hodzie, kali pracavaŭ u Instytucie historyi NAN Biełarusi. U akademičnym vydaviectvie ŭ Minsku jana miełasia i vyjści. Ale ŭ 2020 hodzie aŭtar razam ź inšymi supracoŭnikami ŭstanovy syšoŭ ź instytuta ŭ znak salidarnaści z kalehami, jakija patrapili pad palityčny pieraśled. U vyniku druk knižki staŭ mahčymym tolki ciapier, užo za miežami Biełarusi.
Novaje daśledavańnie pakazvaje, što parłamientaryzm u Biełarusi maje hłybokija histaryčnyja karani.
U Vialikim Kniastvie Litoŭskim isnavała dobra raspracavanaja pracedura sklikańnia, arhanizacyi dziejnaści i funkcyjanavańnia paviatovych sojmikaŭ. Hetyja instytucyi zajmalisia vialikim kołam pytańniaŭ, datyčnych jak žyćcia asobnaha pavieta, tak i dziaržavy ŭ cełym.
U knizie jość infarmacyja pa ŭsich 24 paviatovych sojmikach VKŁ, jakija prachodzili ŭ vyznačanych dla ich haradach, časta navat u śpiecyjalna dla hetaha zroblenych budynkach. Siarod sojmikavych haradoŭ — Słonim, Mścisłaŭ, Ašmiana, Lida, Rahačoŭ, Mazyr, Vaŭkavysk, Pinsk, Połack, Brasłaŭ i inšyja. Na šmatlikich prykładach u daśledavańni pakazanyja kolkasny skład i koła ŭdzielnikaŭ hetych pradstaŭničych miascovych forumaŭ.
U knizie pierahladajucca šmatlikija mify adnosna sojmikaŭ, jakija siońnia prapahandujucca ŭ rasijskaj i savieckaj histaryjahrafii. Tak,
šmatlikija zafiksavanyja ŭ dakumientach prykłady śviedčać, što šlachta ŭ pieršuju čarhu imknułasia ŭsio ž nie zryvać sojmiki, jak časta śćviardžajecca, a vyrašać na ich sprečnyja pytańni pry dapamozie kansensusu ci hałasavańnia.
A ŭ kryzisny čas Paŭnočnaj vajny mienavita paviatovyja sojmiki ŭziali navat na siabie peŭnyja funkcyi orhanaŭ vykanaŭčaj i sudovaj ułady.
Peŭny čas navat padavałasia, što miascovy parłamientaryzm u VKŁ pojdzie pa šlachu Vialikabrytanii, ale ŭrešcie hety praces byŭ spynieny, a ŭ vyniku rašeńniaŭ sojma 1717 hoda sojmiki ŭvohule stracili šmat svaich paŭnamoctvaŭ.
Abviarhaje aŭtar i jašče adzin zapuščany rasijskaj i savieckaj histaryjahrafijaj mif, što šlachta nibyta była abyjakavaj da losu svajoj dziaržavy, a tamu jana nie rabiła nijakich krokaŭ, skiravanych na jaje refarmavańnie.
Nasamreč šlachta nie tolki razumieła, što dziaržava znachodziłasia ŭ kryzisie, ale i rabiła prapanovy pa refarmavańni jaje ładu. U knizie pryvodzicca šmat dokazaŭ hetamu.
Inšaja reč, što hetyja prapanovy nie byli realizavanyja na bolš vysokim uzroŭni z-za pastajannaha zryvu sojmaŭ Rečy Paspalitaj.
Dakumienty sojmikaŭ pierakanaŭča pakazvajuć, što hałoŭnuju pahrozu dla Vialikaha Kniastva Litoŭskaha šlachta bačyła z boku Rasii.
Heta tyčyłasia jak pamiežnych kanfliktaŭ, tak i pytańnia biehłych sialan, jakija tysiačami ŭciakali ŭ Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Šlachta niebiespadstaŭna bačyła ekspansijanisckija pamknieńni Rasii ŭ impieratarskim tytule jaje ŭładaroŭ, jaki źmiaščaŭ u sabie zhadki ziemlaŭ Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Usie vysnovy aŭtara zasnavanyja na šmatlikich materyjałach z archivaŭ i biblijatek Biełarusi, Litvy, Polščy, Ukrainy, Łatvii, Rasii, Aŭstryi, Hiermanii i Francyi.
Nabyć hetuju knihu, jakaja vyjšła abmiežavanym nakładam u 100 asobnikaŭ, možna ŭ Vilni ŭ Jeŭrapiejskim humanitarnym univiersitecie (Savičiaus g. 17) i ŭ Varšavie ŭ Biełaruskim moładzievym chabie (plac Konstytucji 6).
Čytajcie taksama:
