Fota: asabisty archiŭ Nastaśsi Chmiel
Adkryć «narodny hołas» možna praktyčna ŭ kožnaha
Nastaśsia Chmiel pierajechała ŭ polski Krakaŭ dva hady tamu. Pryčyny — tyja samyja, što ŭ mnohich biełarusaŭ, što musili pakinuć Radzimu. Ale i ŭ zamiežžy jana znajšła sabie zaniatak, jaki dazvalaje padtrymlivać poviaź ź Biełaruśsiu — u Krakavie supolna z arhanizacyjaj Fundacja Autonomia jana ładzić śpieŭnyja sustrečy, padčas jakich kožny achvotny moža navučycca śpiavać narodnyja pieśni.
«Niechta da nas chodzić ceły hod, niechta — raz-poraz, — raspaviadaje śpiavačka. — Kali vy apynieciesia ŭ Krakavie, i ŭ vas budzie volny viečar u aŭtorak, to možna zajści da nas, paśpiavać, pasłuchać, parazmaŭlać — heta takaja adkrytaja supołka. I nie varta bajacca, što ŭ vas ničoha nie atrymajecca, kali niama muzyčnaj adukacyi abo vy ličycie, što niama zdolnaściaŭ da narodnych śpievaŭ. Adkryć «narodny hołas» možna praktyčna ŭ kožnaha. Bo narodnaja maniera śpievaŭ bazujecca na maŭleńni, a raz čałaviek moža razmaŭlać, to moža i zaśpiavać. Kab jamu dapamahčy, jość praktykavańni, admysłovyja pryjomy. Hałoŭnaje — adoleć svoj strach i raskrycca».
Na zaniatkach naviedniki śpiavajuć razam z aŭdyjo— ci videazapisam, kali heta, prykładam, materyjał z falkłornaj ekśpiedycyi abo archiŭny materyjał. Dla hetaha absalutna nie abaviazkova vałodać notnaj hramataj — babulki ŭ vioskach jaje taksama nie viedali, a śpiavali dobra.
Vystupaje Krakaŭski hurt etničnych śpievaŭ. Fota: instagram.com/krakow_ethno_by
Darečy, ź liku dziaŭčat, jakija kaliści prosta ź cikaŭnaści pryjšli na śpieŭnyja sustrečy, užo ŭtvaryŭsia sapraŭdny mastacki kalektyŭ — hurt «Laleja». Jon užo maje ŭłasnuju kancertnuju prahramu i biare ŭdzieł praktyčna va ŭsich imprezach, jakija ładzić u Krakavie biełaruskaja dyjaspara.
Vioska Zaleśsie
Pierad vymušanaj emihracyjaj siamja Nastaśsi Chmiel 7 hod žyła ŭ maleniečkaj vioscy Zaleśsie za 300 ź liškam kiłamietraŭ ad stalicy. Daŭnšyftynh akazaŭsia plonnym i dla jaje tvorčaści: u vioscy, z usich bakoŭ atočanaj lasami i bałotami, jana paznajomiłasia ź dźviuma miascovymi žycharkami, Valancinaj Parfionaŭnaj i Maryjaj Łukjanaŭnaj, jakija vielmi chutka stali dla śpiavački prosta babaj Valaj i babaj Maniaj.
«Vioska Zaleśsie — vielmi maleńkaja, kali my tudy pryjechali ŭ 2014 hodzie, tam było litaralna 7 chat. Letam pryjazdžali dačniki, a stała žyli tolki my i dźvie babulki, i jany abiedźvie śpiavali! Śpiavali i paasobku, i na dva hałasy. Ale dla ich stała dzivam, što hetymi pieśniami niechta cikavicca. Ja ich zapisvała, vučyła ad ich pieśni, i jany prosta pamaładzieli dušoj!
Byvaje, katoraja ź ich zojdzie da nas u chatu, niešta pryniasie z harodu i kaža: «Oj, słuchaj, ja tut išła, i jašče voś jakuju pieśniu pryhadała!» I stali jany spraŭdnymi «zorkami» — ich pačali zaprašać na ŭsio miascovyja imprezy», — zhadvaje Nasta.
Babulki ŭžo syšli z žyćcia, ale ichnyja pieśni praciahvajuć žyćcio — u vykanańni Nastaśsi Chmiel. «Pieśni ź Biełaviežskaj viosački Zaleśsie» — tak nazyvajecca prahrama, jakuju śpiavačka niadaŭna prezientavała ŭ Vilni.
«Pakul ja śpiavaju 4 pieśni ad baby Mani i 3 pieśni ad baby Vali, ale ŭžo pracuju i nad aranžyroŭkami inšych piesień, pačutych ad babul, — kaža Nastaśsia Chmiel. — Jany časta śpiavali razam, ale svaje ŭlubionyja pieśni ŭ ich byli absalutna roznyja.
Voś baba Vala — taja lubiła takija falkłornyja «žorstkija ramansy». Jana była bolš «urbanizavanaj»: u čas vajny, padletkam, jaje zavieźli na pracu ŭ Niamieččynu. Tam było mulcikulturnaje asiarodździe, bo zhaniali na pracu ŭsich — i biełarusaŭ, i palakaŭ, i ruskich, i ŭkraincaŭ. Usio heta paŭpłyvała na jaje, tamu jana, musić, i lubiła śpiavać narodnyja pieśni paźniejšaha času — pra niaščasnaje kachańnie. A Baba Mania — taja ad tutejšych karanioŭ, lubiła bolš kłasičnyja narodnyja pieśni», — kaža Nastaśsia Chmiel.
Fota: asabisty archiŭ Nastaśsi Chmiel
Śpiavačcy padabajecca ŭsio, pačutaje ad babulek. Ale zadaču vyklučna retranślavać ichnyja śpievy jana nie ličyć hałoŭnaj.
Falkłor — heta žyvoje, i siońnia jon nie budzie takim, jak 200 hod tamu
U sprečkach pra toje, ci treba śpiavać narodnyja pieśni vyklučna «jak heta było ŭ vioscy», abo falkłor možna i varta adaptavać pad sučasnuju rečaisnaść, Nastaśsia Chmiel schilajecca da apošniaha:
«U staražytnaści śpievy byli častkaj rytuałaŭ, jakija dapamahali čałavieku strukturavać svajo bačańnie śvietu, źjavy jakoha jon nie da kanca razumieŭ. Jon žyŭ na vioscy, dzie plon haspadarki šmat u čym zaležaŭ ad pryrodnych źjavaŭ, i tamu imknuŭsia niejak na ich paŭpłyvać — hetamu pryśviečany ŭsie abrady, prykładam, kalandarnaha cykłu. My ž — dzieci inšaha času, dy i čysta praktyčna paŭtaryć toje, što było 200 hadoŭ tamu, prosta niemahčyma. Voś my ŭ Krakavie chacieli zładzić sapraŭdnaje Kupalle, i pieršaja prablema, ź jakoj sutyknulisia, — dzie znajści miesca dla vialikaha vohnišča…
Tak i z narodnymi pieśniami, na jakich kładziecca adbitak času. Jany taksama nie pryjšli da nas u pieršapačatkovym vyhladzie: niechta śpiavaje i źmienić adno słova na inšaje, miełodyju śpiaje inačaj, a druhi paŭtoryć užo sa źmienami. Tamu śpiavać narodnyja pieśni pa-svojmu — narmalna. Hałoŭnaje — zachavać, nie pierarvać samu tradycyju».
Fota: asabisty archiŭ Nastaśsi Chmiel
Sapraŭdnaje zachapleńnie śpieŭnym falkłoram, kaža Nasta, pryjšło da jaje ŭ studenckija hady — padčas navučańnia ŭ muzyčnaj vučelni:
«Ja žyła ŭ Minsku, i majo školnaje dziacinstva prypała na 1990-ja, heta byŭ čas biełaruskaha Adradžeńnia, šmat chto cikaviŭsia biełaruščynaj. A ja vielmi lubiła śpiavać, chadziła na roznyja hurtki, u tym liku i pa narodnych śpievach. Potym pastupiła na adździaleńnie narodna-charavych śpievaŭ u Minskaje muzyčnaje vučylišča imia Hlinki. Na pieršym kursie, pamiataju, kali nam stavili zapisy babulek, my siadzieli i chichikali — heta padavałasia niesučasnym i niecikavym.
Ale na starejšych kursach vykładać pryjšoŭ Aleś Uładzimiravič Raščynski (biełaruski kampazitar, dyryžor, źbiralnik falkłoru, muzyčny kiraŭnik ansambla «Charoški», kvarteta «Kupalinka», hrupy-kapeły aŭtentyčnaha falkłoru «Ahmień». — NN). Jon prosta apantany byŭ narodnaj pieśniaj i pieradaŭ heta nam. Tak što hetuju ściežku ja nie abirała śviadoma, usio atrymałasia samo saboj, ale zaraz jana mianie trymaje».
Pieśnia jak spadarožnik žyćcia i hatunak terapii
«Kali ja była maładziejšaja, mnie było ŭsio adno, adkul maje babuli, dziaduli — aj, jak jość tak i jość. Z uzrostam pačynaješ cikavicca, pačynaješ karani svaje šukać, kab zrazumieć, kudy jany viaduć i adkul ty ŭ hetym śviecie. Na našych śpieŭnych sustrečach my taksama abmiarkoŭvajem, chto adkul pryjechaŭ, ź jakoha rehijonu prodki, sprabujem pieśni znajści z tych krajoŭ, kab bolej daviedacca, chto my i adkul naš rod»,— raspaviadaje Nasta.
Fota: instagram.com/nastia_zalessie
Hurt narodna-etničnych śpievaŭ pad jaje kiraŭnictvam nie tolki vyvučaje biełaruski falkłor, ale i ładzić narodnyja śviaty. Tam falkłornyja pieśni hučać zusim inačaj, bo ŭ staražytnaści jany nie pryznačalisia dla kancertnaha vykanańnia. I pieraniasieńnie ich u situacyju «my artysty, vy hledačy» — nienaturalnaje, kaža śpiavačka:
«Voś raniej uzimku źbiralisia ŭ niejkaj chacie žančyny, dziaŭčaty i rabili pracu. Prykładam tkali. Heta ciapier jość televizar, uklučyŭ jaho — i paniesłasia. A tady, kab nie było sumna, śpiavali. Źbirałasia niekalki pakaleńniaŭ, navat u pieśniach heta adlustroŭvajecca: «tut stary baby siadzieli, maładuchi prytaptali, mały dzietki pryskakali». Adny śpiavajuć, druhija tolki vučacca, a pad nahami małyja poŭzajuć, u ichnyja hałovy heta ŭsio «instalujecca»…
I pieśni byli doŭhija, bo ŭ žyćcia byŭ zusim inšy temp. Baba Mania i baba Vala pryhadvali, što raniej śpiavali ŭvieś čas: išli ŭ jahady — śpiavali, pa karovy — śpiavali, jechali na vozie — śpiavali. Heta zaraz sieŭ u mašynu i pakaciŭ. A raniej što dapamahała, kab nie zanudzicca? Pieśni!»
U kancertnaj zali pieśnia z 20-ci kupletaŭ dy z prypievami-paŭtorami budzie padavacca słuchaču nudnaj. Inšaja sprava — kali jana intehravana ŭ dziejnaść, ci pracoŭnuju, ci abradavuju. Kali ludzi źbirajucca razam na Hukańnie viasny ci na Kupalle, i razam śpiavajuć, to jany nie prosta dałučajucca da narodnaha mastactva — jany dałučajucca da poviazi časoŭ. I ludzi pačynajuć razumieć, što falkłor — heta nie miortvy zbor tvoraŭ, i što śpiavać, jak niekali babuli na vioscy, heta kruta.
«Ja charavik pavodle adukacyi, i ja vielmi lublu, kali šmat ludziej śpiavaje razam, — havoryć Nastaśsia Chmiel. — Hałoŭnaje, kab duša prasiła hetaha suhučča. Pieśnia złučaje ludziej, i zaraz, kali šmat biełarusaŭ u vyhnańni, dziakujučy narodnym pieśniam, u nas jość svaja maleńkaja Biełaruś. Tamu ja hetym zajmajusia. Heta jak hatunak terapii. Heta toje, što nas trymaje».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»
