Miensk naviedali mastaki i muzyki sa Švecyi — adzin z samych viadomych u śviecie švedzkich kampazytaraŭ sučasnaj mastackaj muzyki i vykanaŭcaŭ fry-džezu Dror Fajler, viadomaja mastačka ŭ halinie instalacyi Huniła Šold Fajler, mastak i navukoviec, vykładčyk vyšejšaj mastackaj škoły Konstfack u Stakholmie Mahnus Bertas, a taksama biełaruski mastak i piśmieńnik Źmicier Płaks — aŭtar «płaksaŭ» u zakrytaj u 1990-ja hazecie «Imia», jaki ciapier žyvie ŭ Stakholmie.
Kulturnickaja akcyja adbyłasia dziakujučy dapamozie Adździaleńnia ambasady Švecyi ŭ Miensku pry padtrymcy Švedzkaha Instytutu. Pakazalna, što pramovy padčas prezentacyi hučali albo na biełaruskaj movie, albo ŭ pierakładzie na jaje. Pry hetym pa-biełarusku havaryŭ nia tolki švedzki biełarus Źmicier Płaks, ale (i na dobrym uzroŭni) pradstaŭnik švedzkaj ambasady Stefan Eryksan.
18 i 19 studzienia hości dvojčy prezentavali vystavu svaich niezvyčajnych tvoraŭ — spačatku ŭ mastackaj halerei Nacyjanalnaha historyka-kulturnaha muzeju-zapaviedniku ŭ Połacku, a potym u Muzei sučasnaha vyjaŭlenčaha mastactva ŭ Miensku, dzie vystava budzie pracavać da 27 studzienia.
U vyznačeńni samich aŭtaraŭ žanr pryviezienych u Biełaruś tvoraŭ hučyć jak «videainstalacyja». Ichnija instalacyi stvoranyja i ŭsprymajucca praz vykarystańnie sučasnych techničnych prystasavańniaŭ, što nieŭzabavie paśla adkryćcia vystavy dało hledačam padstavu mimachodź nazvać «Hrošyk za tvaje dumki» D. i H.Š.Fajlera «filmam». Heta sapraŭdy padobna na niamoje kino z tytrami hałasoŭ, časam zusim dramaturhična padzielenych na hołas pieršy i druhi. Niechta za kadram dumaje, i anhielskamoŭny tekst na ekranie ŭsprymajecca jak symbal niavyznačanaj hlabalnaści, navat kaśmičnaści kožnaha ruchu ŭ śviecie ludziej...
Tym časam videašerah utrymlivaje absalutny nul taho, što možna ŭmoŭna nazvać ekšenam, bolš za toje — zamiest ludziej my bačym ichnija cieni, abrysy, syluety. Tolki pa pozach i ruchach my zdahadvajemsia, pra što hutarać hieraini tvoru, jaki ichni nastroj, kaho ci čaho čakaje, prynamsi, adna ź ich i što nasamreč ilustruje muzyka — vypramieńvańnie skancentravanaha spakoju źmianiajecca ŭ joj adcieńniem medytacyjnaści... Aŭtary «Hrošyka...» (darečy, uładalniki halerei sučasnaha mastactva Tegen 2 u Stakholmie) tłumačać, što cieni dziaŭčynak jany źniali prosta jak cikavaja vuličnaja scenka, ale potym hetyja kadry «abraśli» novymi asacyjacyjami i dali šturšok idei.
Zusim inšaj płyńniu śviadomaści ŭsprymaješ instalacyju Mahnusa Bertasa i Źmitra Płaksa «Šachmaty». Tut usio padajecca vielmi prostym, nastolki, što pačynaješ šukać stojeny padvoch. Niezvyčajnaść hulni ŭ šachmaty Płaksa i Bertasa palahaje ŭ dvaistaści vizualnaha adlustravańnia. Na došcy — fihury, vykananyja, pavodle švedzkaj narodnaj tradycyi, u vyhladzie «roznakalibravych» žuravoŭ. Procilehły bok hulaje siłami fihur-słanoŭ, jakija vyklikajuć spasyłku na ŭschodniuju historyju. Praz kamputar partyja tranślujecca na vialiki ekran na ścianie, ale ŭ hetym kino ŭsie fihury vyhladajuć jak zvyčajnyja šachmaty. Chutka zamiest taho, kab sačyć za chadami čornych i biełych, za lahična-stratehičnaj nadbudovaj adčuvaješ realnaść umoŭnaha i šmatznačnaść bačnaha.
Zrešty, heta tolki nievialikaje apisańnie — tłumačyć ideju nia tolki samich «Šachmataŭ», ale i luboha inšaha avanhardysckaha tvoru niemahčyma, dy j niepatrebna. Mienavita pra heta zajšła havorka na praviedzienym 20 studzienia Z.Płaksam seminary «Pryncyp niapeŭnaści i mastactva instalacyi».
Mastactvaznaŭcy, tvorcy i inšaja cikaŭnaja publika abmiarkoŭvali «pryhody abjekta ŭ virtualnaj i fizyčnaj prastory» i hruntoŭnyja pytańni isnavańnia mastactva.
Dzie miaža pamiž realnym i virtualnym śvietam? Źmicier Płaks «padazraje, što heta — mova, ale nia ŭpeŭnieny». Što zdarajecca z abjektami, kali my pavaročvajemsia da ich śpinoj, abo z kamputarnaj hulnioj, kali my adychodzim ad kamputara, pračytaŭšy, što «Game over»? Kolki pravilnych adkazaŭ uvohule možna dać pra adlustravańnie ŭ kožnym z nas śviadomaha i nieśviadomaha?
Z taho času, jak, pavodle vyznačeńnia daśledčyka mastactva Łarysy Michnievič, pieršuju instalacyju i pieršy performans stvaryŭ Malevič, čałaviectva stvaryła na hetym šlachu bolej pytańniaŭ, čym adkazaŭ, pryjšoŭšy ŭrešcie da staražytnakitajskaj tezy pra enerhajomistaść mastactva jak asnoŭnuju jahonuju rysu... Darečy, i sam seminar byŭ padobny na instalacyju. «Zaŭsiody niečakana skančajecca hutarka pra mastactva, — pryznaŭsia Źmicier Płaks. — Spadziajusia, što hetaj hutarkaj zadadzieny niejki impuls. Jaki impuls? Kali my daviedajemsia pra heta ciapier, to, zhodna z pryncypam niapeŭnaści, stracim instalacyju».
Uviečary 20 studzienia Dror Fajler źjaviŭsia pierad biełaruskaj publikaj jak muzyka, daŭšy ŭ mienskim klubie «Step» supolny kancert ź viadomym hurtom Drum Ecstasy. Adzin z najbolš viadomych biełaruskich hurtoŭ šumavoj sceny, znakamity saŭndtrekam da «Načnoj varty», sabraŭ poŭnuju zalu jašče padčas supolnaj z hościem naładki instrumentaŭ. Da troch bubnačoŭ i bas-hitary biełarusaŭ Frojler dadaŭ žyvy saksafon z elementami kamputarnych aranžyrovak.
Pieršym vystupaŭ hość, čyja muzyka prymusiła tancplacoŭku skamianieć u hłybokich rozdumach. Pierapady vysokich i nizkich hukaŭ z časovym umiašańniem raznaplanavaha žorstkaha rytmu stvarali psychadeličnaść impravizavanaha džazu. Napramak paśpieŭ prydbać niamała amataraŭ u Eŭropie.
Paśla ŭ tkaninu Frojleravaj muzyki arhanična ŭplalisia rytmy bubnaŭ. Pačaŭsia sucelny saŭndrek u sensie mahčymaści adnačasnaha z prasłuchoŭvańniem kancertu pierakładańnia pačutaha na kadry ŭłasnaha žyćcia praktyčna lubym z prysutnych słuchačoŭ. Saksafon niečakana dadavaŭ u rytm bas-hitary Filipa Čmyra nia tolki tradycyjnuju dla hetaha instrumentu emacyjnuju nadryŭnaść, ale časam i element sapraŭdnaha rejvu. Tancplacoŭka na toj momant daŭno ažyła, ścišyŭšysia tolki padčas prezentacyi biełaruskimi i švedzskimi muzykami muzyčna-tekstavaha performansu «Śpioka» z udziełam Źmitra Płaksa...
Amal niezaŭvažanaj dla šyrokaj publiki prajšła jašče adna supolnaja kulturnickaja akcyja biełarusaŭ i švedaŭ, što adbyłasia dziakujučy Płaksu.
Były miančuk, jaki pracuje ŭ Švecyi jak radyjožurnalist, pryvioz vialikuju maralnuju padtrymku biełaruskim majstram słova — švedzki litaraturny časopis «Pequod» («Piekod») ź pierakładaŭ tvoraŭ ajčynnych paetaŭ. Hetkim čynam niadaŭna pa toj bok Bałtyki pabačyli śviet try vieršy Valanciny Aksak: adzin — sa zbornika «Vino z Kalifornii» i dva, pavodle pryznańnia paetki, «zusim novyja, što ni ŭ adzin zbornik nie ŭvajšli». Tvorčaść inšaha viadomaha paeta, Barysa Piatroviča, prezentavanaja pa-švedzku vieršami ź jahonych «Fresak». Dahetul pa-švedzku drukavali tolki tvory Śviatłany Aleksijevič.
...Pa ščyraści, pa vychadzie na mienskija vulicy paśla švedzkich imprezaŭ mižvoli adčuvaješ siabie ŭ Eŭropie. I tolki niečakanyja sustrečy pasiarod praspektu — milicyjant nasustrač, čałaviek u cyvilnym śledam, viadomy palityk z novastvoranym listom pratestu — viartajuć na ziamlu. Miensk identyfikujecca rezka, i z usimi svaimi rysami jon pakul nie stanovicca Stakholmam. Nu chiba nienadoŭha, krychu — praz abmien enerhajomistaściu.
