Dakład Mižnarodnaj ahiencyi pa atamnaj enerhii ab namahańniach Iranu pa ŭzbahačeńni ŭranu amerykanskaje kiraŭnictva vykarystała, kab zaklikać da ŭviadzieńnia bolš žorstkich sankcyjaŭ u dačynieńni da hetaje krainy. Supraćstajańnie Iranu i Ameryki abvastrajecca. ZŠA dasyłajuć u rajon Persydzkaj zatoki novyja vojski, na adras Tehieranu hučać abvinavačańni va ŭmiašańni ŭ irackija spravy. Tehieran adkazvaje razhortvańniem šmatmiljonnych prahramaŭ dapamohi Iraku, dražnić amerykanskija karabli la svaich bierahoŭ dyj ładzić vyprabavańni rakietnaj techniki i maneŭry. Eŭrapiejskija krainy pahadžajucca z amerykanskimi patrabavańniami ab niefarmalnym abmiežavańni ekanamičnych adnosinaŭ ź Iranam.
Čamu vajna moža vybuchnuć niečakana?
Viadoma, hramadzkaja dumka ŭ śviecie i ŭ Amerycy nie hatovaja da hvałtoŭnaha sutyknieńnia Ameryki i Iranu, a abhruntavać siłavyja dziejańni suprać Tehieranu AANaŭskimi rezalucyjami ZŠA ŭ bližejšy čas nia zmohuć. Ale vajennaje sutyknieńnie, na dumku stenfardzkaha palitolaha Abasa Miłani, moža adbycca zusim nieŭzabavie.
Pa‑pieršaje, nasamreč zamiežnapalityčnyja rašeńni čaściakom prymajucca nasupierak hramadzkaj dumcy vuzkim kołam navat nie specyjalistaŭ, a prosta dałučanych da ŭłady ludziej. A jany mohuć kiravacca dalokimi ad žyćcia ŭjaŭleńniami ci pieraśledavać svaju prahmatyčnuju ci idealistyčnuju prahramu.
Prychilniki amerykanskaha ŭvarvańnia ŭ Iran pierakananyja, što ŭžo samoje ŭmacavańnie amerykanskaje prysutnaści ŭ vakolicach Iranu nadoječy padšturchnuła iranski režym da prymirenčych krokaŭ — što dyplamaty nie zrabili za hady, para karabloŭ zrabiła za niekalki tydniaŭ. Maŭlaŭ, tamtejšy režym chistajecca na hlinianych nahach i razvalicca ad pieršaha vajennaha šturška. A mo' i prosta kapituluje, kali praciahvać naroščvać vajskovy cisk.
Pa‑druhoje, pry naroščvańni amerykanskaj prysutnaści vakoł Iranu i imknieńni abiedźviuch krainaŭ prademanstravać adna adnoj svaje siły ŭźnikaje pahroza vypadkovaj vajny, jakaja raźviažacca sama saboj, naprykład, z‑za nieparazumieńnia. Albo ŭ vyniku pravakacyi, zroblenaj nievialikaj hrupaj indaktrynavanych vajaŭničymi idejami vajskoŭcaŭ z taho ci inšaha boku — jak užo było z «Tankinskim incydentam», što staŭ pačatkam vijetnamskaje vajny. Tady, u 1964 h., u abstanoŭcy napružanaha procistajańnia siłaŭ kamunistyčnaha Chanoju i Vašynhtonu ŭ Tankinskaj zatocy dla pačatku vajny było dastatkova paviedamleńnia pra napad kateraŭ kamunistyčnaha Vijetnamu na amerykanskija karabli. I niavažna, što paźniej senackaje raśśledavańnie abvierhła praŭdzivaść henaha napadu.
Razumiejučy, što z pavieličeńniem kolkaści amerykanskich karabloŭ i vajskovych adździełaŭ u vakolicach Iranu raście vierahodnaść vypadkovych sutyknieńniaŭ, apanenty ŭvarvańnia krytykujuć hetuju palityku. Da taho ž, dasyłka novych siłaŭ vyklikaje padozrańni nakont isnavańnia hatovych planaŭ uvarvańnia. Novyja plany biaśpieki ŭ Iraku mohuć dapamahčy schavać pierahrupoŭku siłaŭ napiaredadni ŭvarvańnia ŭ susiedniuju krainu. Krainie, što ŭžo vajuje, lahčej schavać svaje plany novych vojnaŭ u chaosie tych vojnaŭ, jakija jana ŭžo viadzie. Mirnaja kraina nie patrapić niezaŭvažna pravieści pieraŭzbrajeńnie, mabilizacyju, vyškał, pierahrupoŭku i vysoŭvańnie na bajavyja pazycyi, nie pryciahnuŭšy da siabie ŭvahi. Tamu vajna ŭ Iraku moža być jak admoŭnym, tak i dadatnym čyńnikam u padrychtoŭcy Vašynhtonam vajny ź iranskim režymam.
A bojni ŭ Bahdadzie zusim nie abaviazkova buduć zaminać uvarvańniu ŭ jašče adnu krainu. Pa‑pieršaje, na značnaj častcy terytoryi krainy chaosu niama — u kurdzkich pravincyjach, a na poŭdni jon maje abmiežavany charaktar, da taho ž novyja šyickija palityčnyja elity ŭ pryncypie chutka mohuć zabiaśpiečyć u krainie adnosnuju cišyniu, ustalavaŭšy kryvavuju dyktaturu. Pa‑druhoje, niaskončanyja aŭhanskija spravy nie pieraškodzili ZŠA pačać kampaniju suprać Sadama, a ciapier jašče i razharnuć baraćbu z samalijskimi isłamistami. Stupień racyjanalnaści palityki vajskovaha ŭmiašańnia va ŭsio novyja i novyja krainy źmianiajecca ŭ zaležnaści ad tych mierak, jakimi vy jaje aceńvajecie.
Čamu ZŠA mohuć nie pieramahčy ŭ Iranie?
Niahledziačy na śmiełaść amerykanskich planaŭ demakratyzacyi Blizkaha Ŭschodu i majsterskaje vykarystańnie najaŭnych siłaŭ, mahčymaści Vašynhtonu ŭ vajskovym planie zastajucca abmiežavanyja, dziela čaho ŭ siaredzinie śniežnia prezydent Buš i abnarodavaŭ plany pavieličeńnia kolkaści amerykanskaha vojska. Praŭda, dziela razhortvańnia novych siłaŭ patrebnyja mnohija hady — na farmavańnie častak, kamplektacyju aficerami i specyjalistami i h.d. A vajna idzie ŭžo siońnia.
Paśla Iraku amerykancam užo nie davodzicca spadziavacca na eŭrapiejskich chaŭruśnikaŭ. Efektyŭnaść arabskich siabroŭ Ameryki zaŭždy była nievysokaj, jak vyrazna pakazała iracka‑iranskaja vajna 1980‑ch hadoŭ, kali ŭvieś arabski i zachodni śviet dapamahaŭ marnym sprobam Sadama adoleć izalavany ad usiaho śvietu revalucyjny Tehieran. Tamu ŭ sutyknieńni ź Iranam raźličvać amerykancam varta tolki na siabie.
Iran u razy bolšy za Irak ci Aŭhanistan. U krainie chapaje niezadavolenych tamtejšym režymam, ale kali jašče hadoŭ piać tamu hetaja niezadavolenaść zbolšaha była źviazanaja z žadańniem pabačyć «Buša‑vyzvaliciela», dyk ciapier raście skieptycyzm nakont zdolnaści amerykancaŭ hvałtoŭnym šlacham ažyćciavić čakanyja pieraŭtvareńni taksama i ŭ Iranie.
Heta źviazana akurat ź vielmi niepryvabnaj karcinkaj irackich padziejaŭ. Irak u iranskaj palitycy čymści nahadvaje Biełaruś u rasiejskaj. Maskoŭskim palitykam ciažka źmirycca ź niezaležnaściu Biełarusi, a mnohija iranskija kiraŭniki doŭha jašče buduć stavicca da «taksama šyickaha» Iraku jak da «blizkaha zamiežža». Irak, što isnuje jak asobnaja kraina tolki z 1930‑ch hadoŭ, zaŭždy mieŭ jak ciesnyja suviazi ź Iranam, tak i doŭhuju historyju kanfliktaŭ dy nianaviści. Šyickaje nasielnictva abiedźviuch krainaŭ volna vandravała pamiž krainami da proščaŭ, deklarujučy svajo braterstva, kab paśla stralać adzin u adnaho padčas šmathadovaj vajny. Irak adasobiŭsia hranicaj tolki kali da ŭłady ŭ Bahdadzie pryjšoŭ Sadam, jaki ŭpieršyniu ŭ historyi pastaviŭ kardon na miažy ź Iranam, nadziejna jaho zaminavaŭšy.
Pavodle histaryčnych mierak heta było niadaŭna. Tamu navat iranskija apazycyjanery čujna reahujuć na raźniu ŭ Bahdadzie. I nia chočuć takoha raźvićcia padziejaŭ u svajoj krainie. Ciaham minułych niekalkich hadoŭ Ameryka straciła aŭtarytet siarod praciŭnikaŭ iranskaha režymu, jakija čakali ŭstalavańnia ŭ susiednim i takim blizkim Iraku demakratyčnaj respubliki — pravobrazu svaich maraŭ ab budučyni Iranu, a atrymali žachlivuju karcinu hramadzianskaj vajny.
Tak amerykanskija žaŭniery stracili hałoŭnaha chaŭruśnika, jaki harantavaŭ im pieramohu — apazycyjna nastrojenaje nasielnictva. Iranski režym ciapier moža vystajać, bo dziaržaŭny ład hasić mnohija prajavy niezadavolenaści, pakidajučy prastor dla kankurencyjnaj palityki, a kraina nia nadta hładka, ale samastojna raźvivajecca. Prybytki ad prodažu nafty dali Tehieranu dobryja naftavyja hrošy, kab razbudavać ładny abarončy patencyjał, a taksama damahčysia značnaha ŭpłyvu ŭ rehijonie i śviecie. Zrešty, jak pakazvajuć padziei ŭ Iraku, Iran zachavaŭ svoj patencyjał i ŭ halinie asymetryčnaj, partyzanskaj vajny.
Tamu ŭvarvańnie ŭ Iran dla ZŠA vielmi ryzykoŭnaja pryhoda. Vydatkavaŭšy značnyja resursy i nie dasiahnuŭšy istotnych pośpiechaŭ, ci jašče horš — paciarpieŭšy parazu, ZŠA straciać svaje pazycyi ŭ rehijonie Blizkaha Ŭschodu, što maje klučavoje značeńnie dziela amerykanskaje palityki va ŭsim śviecie. Blizki Ŭschod piarojdzie pad jašče macniejšy iranski ŭpłyŭ.
Niechta skaža, ZŠA chutka ačomalisia ad parazy ŭ vijetnamskaj vajnie, tamu navat mahčymaja niaŭdača ź Iranam moža być časovym adstupleńniem. Ale paraŭnoŭvać hetyja vypadki nielha. Straciŭšy paśla vijetnamskaj vajny Indakitaj, ZŠA stracili ahrarnyja krainy, bahatyja na bambuk. Paciarpieŭšy parazu ŭ Iranie, Vašynhton stracić kantrol nad značnaj častkaj žyćciova važnych i ŭsio mienšych zapasaŭ enerhanośbitaŭ.
I jašče, vijetnamskaja paraza mieła miesca va ŭmovach dvuchpalarnaha śvietu, jaki stabilizavaŭ lubyja padziei. Isnavali takija sabie dva polusy, i kali jakaja kraina adychodziła ad adnaho polusu, dyk joj treba było albo trymacca siaredziny albo prylapicca da procilehłaha polusu. Svajho polusu jana nie stvarała. Ale paśla taho, jak polus zastaŭsia tolki adzin, sytuacyja źmianiłasia, i navat Kitaj dy Rasieja byli pakul vielmi aściarožnyja z svaimi ambicyjami stvarać ułasnyja polusy. Kali amerykanski polus asłabnie, u mnohich dziaržaŭ uźniknie spakusa i mahčymaści samim stać hetymi «mahnitami» i pieradzialić śviet. Tady kanfrantacyja nabudzie hlabalny razmach.
