Najlepšyja krainy śvietu

Zamiest tradycyjnaha dla nas vyrazu «skandynaŭskija krainy» siońnia ličycca bolš słušnym užyvać «paŭnočnyja krainy», da jakich naležać Danija, Finlandyja, Šviecyja, Narviehija i Isłandyja.

Časta paŭnočnyja krainy nazyvajuć sacyjalistyčnymi, choć heta zusim nie toj sacyjalizm, što spaznała Biełaruś.

Biez sumnievu, palityčnaja sistema pabudavanaja na sacyjalnaj salidarnaści, jakaja, adnak, nie abmiažoŭvaje indyvidualnaść čałavieka. Chutčej naadvarot: «paŭnočny sacyjalizm» dapamahaje kožnamu realizavać siabie. Dziakujučy takomu padychodu była pabudavanaja sistema, jakaja dazvoliła ŭpłyvovaj brytanskaj haziecie The Guardian akreślić šviedskaje hramadstva najlepšym, jakoje kali-niebudź isnavała ŭ historyi.

Dabrabyt paŭnočnych krainaŭ, jak i bolšaści dziaržavaŭ Zachodniaj Jeŭropy, biare pačatak u paślavajennym pieryjadzie, kali Złučanyja Štaty zabiaśpiečyli «abaronny parason» ad pahrozaŭ z boku Savieckaha Sajuza i dapamahli adbudavać haspadarku.

Paśla vajny Paŭnočnyja krainy pajšli šlacham pabudovy «apiakunčaj dziaržavy» i raŭnapraŭnaha hramadstva. Darečy, paŭnočnyja krainy vielmi hanaracca svaim raŭnapraŭjem: Vialikaje Kniastva Finladskaje pieršym na kantyniencie abrała žančynaŭ u Sojm jašče ŭ 1907 hodzie, a siońnia ŭ paŭnočnych krainach pryniata, što kolkaść pradstaŭnikoŭ adnaho połu ŭ orhanie ŭłady nie musić być vyšejšaja za 60%. Miž inšym, roŭnaść datyčyć nie tolki hiendernych stasunkaŭ, ale i takich supiarečlivych pytańniaŭ, jak adnapołyja šluby: Danija stała pieršaj krainaj u Jeŭropie, jakaja lehalizavała adnapołyja sajuzy jašče ŭ 1989 hodzie. Siońnia va ŭsich skandynaŭskich krainach dazvolenyja adnapołyja šluby, a ŭ Šviecyi hiei navat mohuć atrymać błasłavieńnie luteranskaj carkvy.

Vysoki ekanamičny i sacyjalny ŭzrovień paŭnočnych krainaŭ kanviertujecca ŭ palityčnuju pryvabnaść.

Cikava, što sami paŭnočnyja dziaržavy majuć rozny padychod da jeŭrapiejskaj intehracyi.

Narviežcy na refierendumie admovilisia ad dałučeńnia da Jeŭrapiejskaha sajuza (varta, adnak, zaznačyć, što Narviehija ŭvachodzić u Jeŭrapiejskuju ekanamičnuju prastoru i štohod płacić praź śpiecyjalna stvorany miechanizm niekalki miljardaŭ jeŭra, kab karystacca plusami supolnaha jeŭrapiejskaha rynku). Finlandyja źjaŭlajecca čalcom ES i navat uviała jeŭra jak ułasnuju valutu. Šviecyja źjaŭlajecca čalcom, ale prymać jeŭra nie śpiašajecca. Danija źjaŭlajecca čalcom, ale razam z Brytanijaj vyhandlavała sabie mahčymaść nie dałučacca da supolnaj valuty. Isłandyja sprabuje dałučycca da ES, choć, jak i Narviehija, źjaŭlajecca čalcom JEEP.

Hetaksama rozny padychod paŭnočnych krainaŭ da NATO: Danija, Isłandyja (jakaja nie maje ŭłasnaha vojska), Narviehija źjaŭlajucca čalcami NATO, a Šviecyja i Finlandyja — nie.

Niahledziačy na roznyja padychody da intehracyjnych pracesaŭ, paŭnočnyja krainy majuć ułasny intehracyjny orhan — Paŭnočnuju radu, jakaja była zasnavanaja ŭ 1952 hodzie. U ramkach hetaha abjadnańnia dziejničaje parłamienckaja asambleja, a ad 1971 hoda — taksama Rada ministraŭ.

Admietnaściu zamiežnaj palityki paŭnočnych krain źjaŭlajecca ich vialikaja finansavaja dapamoha inšym krainam. Naprykład, dalokaja ad nas Šviecyja źjaŭlajecca trecim paśla ZŠA i Polščy fundataram biełaruskaj hramadzianskaj supolnaści.

Naahuł, paŭnočnyja krainy kala 1% ułasnaha VUP pryznačajuć na finansavuju dapamohu inšym krainam, što źjaŭlajecca nievierahodna vysokim pakazčykam, tym bolš u časy ekanamičnaha kryzisu. Paŭnočnyja krainy taksama pryznačajuć vialikija hrošy na stypiendyi i słaviacca vielizarnymi mahčymaściami dla zamiežnych studentaŭ. Adukacyja ŭ paŭnočnych krainach uvažajecca za adzin z matoraŭ ekanomiki. Adnak, u adroźnieńnie ad šmat jakich raźvitych krainaŭ, dzie za adukacyju davodzicca płacić, u paŭnočnych krainach jana całkam biaspłatnaja.

Niekalki hadoŭ tamu šviedski historyk Hunar Vieterbierh prapanavaŭ abjadnańnie ŭsich paŭnočnych krain pad adnym manarcham — karalevaj Danii.

Na dumku Vieterbierha, pannardyčnaja fiederacyja dazvoliła b uzmacnić pazicyi paŭnočnych krain u suśvietnaj palitycy i ekanomicy. Prapanova šakavała vialikuju častku palitykaŭ, ale atrymała padtrymku vialikaj kolkaści hramadzianaŭ Finlandyi, Šviecyi, Danii, Narviehii i Isłandyi. Siońnia, adnak, hetaja ideja nie vyhladaje realistyčnaj. Ale vidavočna, što supracoŭnictva hetych dziaržavaŭ i ich upłyŭ buduć tolki pavialičvacca.

Krainy Bałtyi ŭžo ŭziali kurs na ciesnuju supracu z Paŭnočnymi krainami, a Estonija navat nabliziłasia da standartach i styli žyćcia. Nie vyklučana, što i Biełaruś adnojčy stanie svajoj u kłubie Paŭnočnych krain. I pamier, i histaryčny vopyt u nas supastaŭnyja.

Indeks dabrabytu Legatium Institute

1. Narviehija

2. Danija

3. Aŭstralija

4. Novaja Ziełandyja

5. Šviecyja

6. Kanada

7. Finlandyja

8. Šviejcaryja

9. Niderłandy

10. ZŠA

11. Irłandyja