Milinkievič: «Chaču, kab skazali: narmalny mužyk, pravioŭ kłasnuju kampaniju, i jon vidavočna pieramahaŭ» 90

Palityka znoŭ pačali vinavacić u lehitymacyi režymu. Čamu Alaksandr Milinkievič nie pajšoŭ na losavyznačalnyja prezidenckija vybary, ale pajšoŭ na parłamienckuju kampaniju, jakaja ničoha nie vyrašaje? Ci admovicca Milinkievič ad deputackaha mandata, kali zmoža prajści ŭ pałatu pradstaŭnikoŭ?

— Alaksandr Uładzimiravič, Vy admovilisia ad udziełu ŭ prezidenckich vybarach («ŭdzielničać u vybarach, dzie niama prazrystaha padliku hałasoŭ, bieśpierśpiektyŭna»), ale pajšli na parłamienckuju kampaniju. Choć pracedura padliku hałasoŭ bolš prazrystaj nie zrabiłasia. Čamu Vy pryniali takoje rašeńnie?

— Pryčyn było šmat u 2010 hodzie. Ale ŭsio ž hałoŭnaja pryčyna — apazicyja nie abjadnałasia. Ja absalutna ščyra nie chacieŭ być dziasiatym kandydatam ź dziasiataj stratehijaj. I ź niaŭmieńniem potym niejtralizavać pravakacyi śpiecsłužbaŭ — apazicyja tak i nie zmahła zrabić takuju prostuju reč.

— Vy skazali, što apazicyja ŭ 2010 hodzie nie zmahła praduchilić pravakacyi śpiecsłužbaŭ. Vy mieli infarmacyju, što takija pravakacyi mahčymyja i buduć?

— Ja mieŭ infarmacyju za paŭhoda da vybaraŭ, kazaŭ pra heta ŭ presie, havaryŭ pra heta kandydatam i ličyŭ, što my pavinnyja być hatovymi da pravakacyjaŭ. Ale zaŭsiody, pačynajučy z Paźniaka, kali my klikali ludziej na vulicy, my mieli družyny. Funkcyja družyny vielmi prostaja (padčas Płoščy 2006 hoda ŭ mianie było kala 150 čałaviek) — pačynajecca pravakacyja z kidańniem kamianioŭ, ź bićciom voknaŭ, prosta biareš pravakatara za škirku i addaješ milicyjantu. Takuju pravakacyju vielmi lohka niejtralizavać. Vybuch bomby nie niejtralizuješ, a heta robicca elemientarna.

Nie było družyny. I ŭ hetym, ja liču, vina apazicyi. Ułada robić svaju čornuju spravu, i tut ja baču rasijski śled u hetaj pravakacyi. Vybary vyjhrała faktyčna Rasija: jana adździaliła nas ad Jeŭropy. Ciapier Jeŭropa nie maje surjoznaha ŭpłyvu na situacyju ŭ krainie, apazicyja razhromlenaja — prabiełaruskaja, prajeŭrapiejskaja. I naš suvierenitet apynuŭsia pad jašče bolšaj pahrozaj.

Zaraz hałoŭnaje — iści napierad, choć pamyłki staryja taksama treba pamiatać…

I nieprazrystaść vybaraŭ, u tym liku, ja i pra heta kazaŭ. Ale ŭ 2006 hodzie taksama byli nieprazrystyja vybary, ale tady ja vymušany byŭ iści — mianie abrali adzinym kandydatam.

— Ale čamu ŭsio ž vyrašyli bałatavacca ciapier?

— Pierad tym jak vyrašać — iści ci nie iści, — treba dakładna sfarmulavać: čaho ty chočaš damahčysia? Jakaja meta? Biez hetaha ŭsie sprečki — bajkot, udzieł, udzieł da kanca, častkova — nie majuć sensu.

Ja razumieju bajkot u tym sensie, što častka ludziej chacieła b pakazać ŭładam svajo nieprymańnie taho, što adbyvajecca na vybarach: što jany niedemakratyčnyja, nieprazrystyja, falsifikujucca. I z maralnaha hledzišča taki pohlad maje prava być. Ale mianie nie cikaviać vykazvańni ŭ adras ułady, acenki režymu — heta ŭsio daŭnym-daŭno było skazana.

Samaja vialikaja prablema — stan biełarusaŭ, ich dušeŭnaje, palityčnaje, sacyjalnaje stanovišča. Bolšaść biełarusaŭ — heta vidać i padčas zboru podpisaŭ — bolš za pałovu biełarusaŭ žalezna nie vieryć ni ŭładam, ni apazicyi, nie vieryć u siabie. Kažuć: chaj by choć dzieci źjechali na Zachad, moža, choć tam realizujuć siabie.

Kali takaja apatyja, niavierje, kali sumarny rejtynh apazicyi taki nizki (nas padtrymlivaje adzin ź piaci), to navat na vybarach, jakich realna niama, treba stavić meta — zavajavać hetych ludziej, dać im krychu aptymizmu. Pakazać im, što my jość, choć nas bili-bili, što ŭ nas jość prahrama, što my ŭrešcie nie baimsia! Ludzi, jakija navat nie padpisvajucca za mianie, kažuć: dziakuj, što vy jość! Tamu što im zusim nie chočacca žyć biez nadziei. Pracentaŭ 20 hatovyja padpisvacca, vielmi šmat ludziej niavyznačanych.

U 2006 hodzie ja staviŭ metu — kansalidavać pratestny elektarat. I heta bolš-mienš atrymałasia: u mianie było adsotkaŭ 25, u Kazulina — 8. Ciapier ja staŭlu zusim inšuju metu: zavajavać častku ludziej, jakija ŭžo ni ŭ što nie vierać. Pakazać, što naš los za nas nie vyrašać ni Maskva, ni Brusel — tolki my sami. Ludzi, jakija chočuć hodna žyć, davajcie abjadnoŭvacca!

Kali heta atrymajecca, to ja ŭžo budu adčuvać siabie pieramožcam. Kali nie pry padlikach kamisijaŭ i Jarmošynaj, to choć by ŭ rozumach ludziej. Kab skazali: narmalny mužyk, pravioŭ kłasnuju kampaniju, i jon vidavočna pieramahaŭ. Ja chaču hetaha damahčysia…

— Vaš pachod u deputaty viarnuŭ da žyćcia abvinavačańni ŭ lehalizacyi režymu Łukašenki, što hučali napiaredadni prezidenckaj kampanii 2010 hodu. Što Vy asabista i ruch «Za Svabodu» lehalizujecie panoŭny režym. Kontrarhumienty ŭ Vas jość?

— Jość, viadoma. Ja liču, što lehitymizavać možna, kali pačynaješ być łajalnym da ŭłady, kali pačynaješ kazać toje, što b jana chacieła čuć ad ciabie. Ja kanstruktyŭny palityk — byŭ i jość, ale nikoli łajalnym nie budu.

U 2000 hodzie vialikaja častka apazicyi (i ja taksama ŭdzielničaŭ) bajkatavała vybary, i nikoli ŭ vybarach, dzie my ŭdzielničali, ułada ŭ vačach mižnarodnaj supolnaści nie rabiłasia lehitymnaj. Zaŭsiody hetyja vybary nie pryznavalisia. Kali ABSIE pryjazdžaje i aceńvaje, to ABSIE nie aceńvaje ŭdzieł ci niaŭdzieł apazicyi, jany aceńvajuć vybary pa farmalnych pracedurach.

Ja skažu navat tak: bajkot siońnia, moža być, navat bolš spryjaje lehitymacyi režymu, čym nie bajkot. Čamu? Za bajkot, zhodna ź NISEPD, vystupaje 14 adsotkaŭ. Jašče stolki ž ni ŭ što nie vierać. Ujavicie sabie: 30% demakratyčna nastrojenych vybarščykaŭ nie prychodziać na vybary. Ułada elemientarna moža skazać ABSIE: ličycie hałasy! I heta z farmalnaha hledzišča było b biesprecedentna: narešcie dapuścili ŭ śviataja śviatych — da padliku hałasoŭ! Tam vyjhraje čarhovy kandydat ad ułady, jaki pry najaŭnaści takoha administracyjnaha resursu sapraŭdy moža vyjhrać vybary. I tady vybary častkova mohuć być pryznanyja. Całkam demakratyčnymi jany nijak nie mohuć być.

Bajkot jakraz moža spryjać tamu, što ŭłada dazvolić sabie rassłabicca. Niama adzinaha receptu. Ale mnie zdajecca, bajkotam jašče niemahčyma zmahacca za aptymizm ludziej, za ich žadańnie realizavać pieramieny.

Tut, u Uručča, 90 adsotkaŭ nasielnictva (my pravodzili sacyjałohiju) — za pieramieny, navat za reformy (hetaha słova raniej bolš bajalisia). Vierać ŭładam usiaho 17 adsotkaŭ. A chto ž tady budzie ciahnuć hetyja reformy? Sami ludzi? Im abaviazkova patrebnyja lidary mierkavańniaŭ. Tamu ja liču, što bajkot — heta maralnaja pazicyja, ale z hledzišča vyniku nie palityka. Jašče bolšy piesimizm nastupić u vyniku bajkotu.

— Napiaredadni prezidenckaj kampanii Vy sprahnazavali dva varyjanty raźvićcia padziejaŭ. Albo Alaksandr Łukašenka sychodzić sa svajoj pasady praz praźmiernyja ekanamičnyja ciažkaści, albo rašajecca na demakratyčnyja reformy dziela supracoŭnictva ź JEZ — u hetym vypadku ŭžo praz hod parłamienckija vybary projduć u adpaviednaści ź mižnarodnymi standartami. Nie adbyłosia ni taho, ni druhoha, dy i treciaha na dalahladzie nie vidać…

— Taki šaniec byŭ. Kali b nie taja pravakacyja, šaniec na bolš demakratyčnyja vybary byŭ by. Nie pierapynilisia b davoli efiektyŭnyja ŭzajemaadnosiny ź Jeŭrasajuzam. Jon hatovy byŭ padtrymlivać Biełaruś u madernizacyi, u inviestycyjach, u kredytach. Ale zdaryłasia toje, što zdaryłasia.

Ale ja ŭsio roŭna trymajusia raniejšaha punktu hledžańnia, što va ŭłady zastalisia dva varyjanty. Pieršy varyjant — pasprabavać bieź Jeŭropy vyjści z ekanamičnaha i finansavaha kryzisu, u što ja nie vieru pryncypova. Naša prablema nie ŭ tym, jakaja cana budzie na naftu abo haz, naša prablema ŭ kankurentazdolnaści pradukcyi: ci možam my pracavać pa-sučasnamu? Ščyra skažam: nie. Rasija idzie ŭ SHA, dzie atrymaje prytok tannych zachodnich tavaraŭ, lepš za našyja pa jakaści — jany pryjduć i da nas. Jak tolki Rasieja ŭstupić u SHA, jana pavinnaja vyraŭniać ceny na naftu i haz dla rasiejskich spažyŭcoŭ z suśvietnymi. Dla nas Rasija, navat kali i zachoča, ilhotaŭ nie zrobić. I my znoŭ upirajemsia ŭ nieabchodnaść praviadzieńnia reformaŭ.

Ułada staić pierad dylemaj: ci pradavać ekanomiku Rasii, i tady my apynajemsia ŭ vasalnaj zaležnaści, biez ekanamičnaha i palityčnaha suvierenitetu, ci pačynać reformy. Ja liču, što reformy ŭsio roŭna treba pačynać u vyniku kruhłaha stała z apazicyjaj. Niachaj apazicyja nie maje padtrymki bolšaści, ale i ŭłada jaje nie maje. I taki kruhły stoł pakazaŭ by: tyja, chto adkazny za krainu, chto dumaje pra krainu, a nie pra samazachavańnie, pasprabujuć krainie što-niebudź prapanavać. Heta moh być mabilizacyjny faktar — my b pačali bolš havaryć pra Biełaruś, čym pra toje, jak my adno adnaho nienavidzim.

Ci zrobić heta ŭłada — ja za jaje adkazać nie mahu, ci chopić ŭ jaje voli, rozumu… Vieru, što taki šaniec u jaje jašče zastajecca. Kali niama — krainu čakajuć vielmi ciažkija vyprabavańni.

— Ekśpierty śćviardžajuć, što Biełaruś znachodzicca na parozie čarhovaha ekanamičnaha abvału. Adnak Miensk adšturchoŭvaje praciahnutuju ruku dapamohi Jeŭrasajuza. Naadvarot, režym zabaraniaje biełaruskim ministerstvam i viedamstvam udzielničać u Jeŭrapiejskim dyjałohu pra madernizacyju ź Biełaruśsiu.

— Tak, adšturchoŭvaje. Meta ciapierašniaj palityki ŭładaŭ — zachavańnie tvaru. Ułada choča pakazać, što jana nikoha nie baicca. Joj kažuć: vyzvalicie palitviaźniaŭ, jana ŭ adkaz: nie. Heta absalutna biezadkaznaja palityka. Kraina pad pahrozaj ekanamičnaha kałapsu, a ŭłada nie robić surjoznych stratehičnych krokaŭ, prosta sprabujučy vyžyć siońnia, siońnia razdać pracenty, zaŭtra ŭziać kredyt. I drukuje pustyja hrošy, kab davieści siaredniuju zarpłatu da 500 dalaraŭ.

Ja spadziajusia, što šaniec jašče jość. Nie — zdarycca vybuch, ludzi nie majuć lidaraŭ mierkavańniaŭ, narod pradstaŭleny sam sabie. Ci moža taki chaos pryvieści da demakratyi, da ekanamičnaha pośpiechu?..

— Što Biełaruś hublaje, admaŭlajučysia ad dyjałohu ź Jeŭropaj?

— My hublajem šancy na pośpiech, šancy na jeŭrapiejskuju budučyniu. Ja nie kažu, što zaŭtra my možam ŭstupić u ES — ni jany nie hatovyja, ni my. Jeŭrapiejski šlach — heta šlach da jeŭrapiejskich standartaŭ. Chto suprać taho, kab žyć pa jeŭrapiejskich normach? Ale dla hetaha ŭ ekanomicy i ŭ palitycy treba pravieści vielmi surjoznyja reformy. My hublajem miesca pad soncam, tamu što kryzis abvastraje kankurencyju. Čamu Litva, Słavakija, Polšča zajmajuć siońnia na jeŭrapiejskim rynku miescy, jakija mahli b zaniać my? Navukajomkaja vytvorčaść — heta našaja śfiera, bo našaja Akademija navuk vielmi surjoznaja ŭstanova. My mahli b budavać novyja vytvorčaści. I dzie hetyja vytvorčaści? Novych — niama, jany mahčymyja tolki ŭ supracoŭnictvie ź Jeŭropaj, jakoje budzie tolki tady, kali my naładzim adnosiny, vypuścim palitźniavolenych i zrobim kroki da libieralizacyi.

Ja spadziajusia, što reformy ŭsio ž nieŭzabavie pačnucca, bo čas biaźlitasny da takich krainaŭ, jak Biełaruś. My možam paźbiehnuć pamyłak, jakija rabili novyja siabry Jeŭraźviaza (Prybałtyka, Polšča, Słavakija, Čechija), tady my možam zrabić chutčej toje, što jany rabili daŭžej. Ale dla hetaha patrebnaja razvažlivaja surjoznaja palityka. A my — u poŭnaj samaizalacyi, adharadziŭšysia Bierlinskaj ścianoj ad Jeŭropy.

— Davajcie vierniemsia da parłamienckaj kampanii. Jak i padčas prezidenckaj, apazicyja nie maje adzinaj stratehii, tamu idzie na vybary tryma kałonami. Da taho ž paśla prezidenckaj kampanii apazicyja paprostu razdušanaja. Usie try kałony atrymajuć svoj vynik. Čamu apazicyja i ciapier nie zmahła damovicca?

— Drenna, što my nie abjadnanyja. Choć ja nie baču katastrofy ŭ tym, što ŭsie my havorym pra adsutnaść realnych vybaraŭ. U acency vybaraŭ my adzinyja.

Roznyja hrupy mohuć stavić roznyja mety, i ja nie baču ŭ tym vialikaj katastrofy. Hałoŭnaje — nie stvarać u apazicyi atmaśfieru varožaści, nie vinavacić adno adnaho ŭ zdradzie, nie dzialić na maralnych i amaralnych. Važna być aściarožnymi: adnosiny lohka sapsavać, a zaŭtra ŭsio roŭna treba być razam. Na prezidenckich vybarach treba być tolki razam — kali zmahajemsia z aŭtarytarnym režymam. Tamu ja zaklikaju da prystojnaści, da samavitaści i ŭzajemnaj pavahi. Darečy, u svaich adkazach na abvinavačvańni i na brud ja nikoli nie vykarystoŭvaju tyja ž samyja mietady.

— Ujavim sabie niemahčymaje i dapuścim, što Vy traplajecie ŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ. Admoviciesia ad mandata?

— Kali ja pajdu da kanca i prajdu-to liču, treba vykarystoŭvać navat mandat adnaho čałavieka. Ale lepš, kab ich było bolš. Hety čałaviek, adzinočka ci niekalki, mohuć vielmi šmat zrabić u zusim inšaj jakaści. Heta była b užo statutnaja palityka z roznymi dumkami, taki čałaviek moh by stać ambudsmienaŭ dla demakratyčnaj častki biełarusaŭ. Ale dla jaho heta budzie składana: jon pavinien być mužnym, pryncypovym, ćviorda stajać na pazicyjach. Kali b ja prajšoŭ — daju słova, što zastaŭsia b takim ža i ŭ acenkach, i ŭ pazicyi, i ŭ dziejańniach, jak i siońnia.

— Značyć, Vy jašče nie vyznačylisia, ci pojdziecie da kanca?

— Nie, heta budzie zroblena ŭ kancy u zaležnaści ad roznych faktaraŭ.

— Vy nie baiciesia, što kali Vy trapicie ŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ, Vas nazavuć pradstaŭnikom frakcyi hienierała Zajcava?

— Ja viedaju, što takija abvinavačvańni buduć. Ale projdzie paŭhoda — i budzie jasna, ź jakoj frakcyi hety čałaviek. Ja byŭ, jość i budu ŭ demakratyčnaj frakcyi. Dla mianie vielmi važna, kab maim dzieciam i majoj unučcy za mianie nie było soramna.

I im nie budzie soramna.

Ale my havorym pra rečy, jakija naŭrad ci realnyja na hetych vybarach. Ale liču: abo žorstkaja revalucyja i kanfrantacyja na płoščach, abo źmianieńnie situacyi praz vybary. Jeŭropa pakazvała roznyja prykłady. Značna lepš, kali mirnym sposabam, praz kruhłyja stały (Polšča), i značna horš, kali adna kroŭ sparadžaje nastupnuju kroŭ (Rumynija). I Rumynija da siońniašniaha dnia znachodzicca ŭ značna horšym hramadska-palityčnym stanie, čym krainy, dzie ŭdałosia zładzić kruhły stoł z kamunistami, jakich abvinavačvali va ŭsich śmiarotnych hrachach. I spraviadliva.

— Jak projdzie hetaja kampanija, užo vidavočna. Ale što stanie z krainaj i z nami paśla kampanii?

— Ja vydatna viedaju, što biełarusy vartyja jeŭrapiejskaha ŭzroŭniu žyćcia pa pracavitaści, adukacyi, jany — ludzi davoli vysokaj kultury. Luby pradstaŭnik Jeŭrapiejskaha Sajuza (z kim by ja ni sustrakaŭsia), asabliva tyja, chto pracavaŭ u dypłamatyčnym korpusie, skažuć: kali zaŭtra ŭstała b pytańnie pra čarhovaje pašyreńnie Jeŭrapiejskaha Sajuza, to mienavita Biełaruś była b pieršaj. Nie Ŭkraina, nie Hruzija, nie Małdavija — pa mnohich paramietrach my byli b pieršym pretendentam.

Ale jość adzin znak, jaki kiroŭcy nazyvajuć «cahlina». Pakul u nas budzie dyktatura — šancy na jeŭrapiejskaje raźvićcio ŭ nas nulavyja. Na ščaście, dyktatury prychodziać i sychodziać, a narod zastajecca. Bolš za ŭsio mnie balić, što źjazdžaje moładź…

udf.by

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH