Vincuk Viačorka apublikavaŭ u «Narodnaj voli» artykuł z analizam palityčnaj sytuacyi i prapanavaŭ plan dziejańniaŭ.
Pišu hetyja radki napiaredadni «Čarnobylskaha Šlachu». Paśla tradycyjna vuličnaj viasny demakratyčna nastrojenyja ludzi zadaduć pytańnie sabie i lideram, a što dalej? Sapraŭdy, padčas Dnia niezaležnasci sioleta my pakazali krainie i śvietu, što tysiačy hramadzian nasupierak zapałochvańniu hatovyja vychodzić na vulicy ŭ abaronu Svabody i Niezaležnasci. My pabačyli, što ŭłada reahuje na vuličnyja akcyi nieadekvatna i niazhrabna, demanstruje pierabolšany strach napiaredadni ich, sadziačy ŭ kutuzku sotni aktyvistaŭ. Upieršyniu za mnohija hady ŭłada paviała siabie inakš u sam dzień 25 Sakavika: pad łozunham «Za niezaležnuju Biełaruś» zładzili papsovyja kancerty. I, takim čynam, vymušana, pad našym ciskam, pryznali 25 Sakavika jak Śviata niezaležnasci. Niešta ŭ krainie mianiajecca.
Ale patencyjał vuličnych akcyj jak sposabu źmieny stanovišča ŭ krainie nie prajavicca, dakul u ich biaruć udzieł tolki zaviedama aktyŭnyja, śviadomyja ludzi. Treba prynamsi cichaja simpatyja i razumieńnie inšych, niepalityzavanych ludziej. Masavyja akcyi majuć sens, kali jość jasnaja ahulnaja stratehija i jany składajuć častku bolšaj pracy.
Čaho damahacca i što rabić
Naša stratehičnaja meta nie mianiajecca. Heta svabodnaja i niezaležnaja kraina Biełaruś, dzie ŭsie hramadzianie mohuć pracaju dasiahać jeŭrapiejskaha ŭzroŭniu dabrabytu.
Pierachodzić ad dyktatury da demakratyčnaha ładu daviadziecca ŭ niekalki krokaŭ.
Pieršy krok i najpieršaja zadača — ukłasci jasnaje pasłańnie hramadstvu i paasobnym hrupam nasielnictva. Jaho sutnaść: alternatyva zaležnasci ad Rasii i ekanamičnaj dehradacyi jość. Heta — niezaležnaja Biełaruś, jakuju padtrymlivaje Jeŭropa. Šlach da jaje lažyć praz demakratyzacyju krainy.
Zaklučny krok — pieramovy ŭ farmacie «abjadnanyja demakratyčnyja siły — ułada» pry pasrednictvie Jeŭrapiejskaha Sajuza (i/ci jeŭraatłantyčnaj supolnasci) dy praviadzieńnie ŭ vyniku pieramoŭ svabodnych vybaraŭ.
Voś ža pamiž hetymi krokami — vielizarny kavałak raboty, jakuju rabić usim nam, a nie tolki lideram partyj, nie tolki partyjnym aktyvistam.
Hramadstva
U hramadstvie — zamiašańnie, tryvoha. Biełaruś apynułasia ŭ ciažkaj hieapalityčnaj situacyi. Ludzi intuityŭna adčuvajuć, što im havorać nie ŭsiu praŭdu; šukajuć adkazaŭ na novyja pytanni. Prapahanda kaža, što ekanomika trymaje ŭdar. Ale ŭžo ciapier čverć zarehistravanych u krainie pradpryjemstvaŭ prynosić čystyja straty. Na pradpryjemstvach jašče letaś pačali skasoŭvać sacyjalnyja prahramy. A biesprecedentnaja zaduma ŭład skasavać ilhoty studentam i baćkam školnikaŭ, invalidam i čarnobylcam vyjaviła, da jakoj stupieni pahłybiŭsia kryzis.
A kryzis nieminujučy, i heta vielmi tryvožna. Na ekanamičnyja ruiny pryjdzie — bieskantrolna i biez kankurencyi — daloki ad cyvilizavanasci rasijski aliharchična‑śpiecsłužbaŭski kapitał.
U našym hramadstvie jość 20—25% ludziej, jakija aktyŭna padzialajuć demakratyčnyja kaštoŭnasci, što paćviardžajuć sacyjołahi i realnyja vyniki prezidenckich vybaraŭ. Siudy ŭvachodziać palityčna aktyŭnyja ludzi z roznych katehoryj, vialikaja častka intelihiencyi, moładź. Naša zadača — mabilizavać hetuju hrupu dla pieradačy pratestnaha impulsu šyrejšamu hramadstvu.
Ale dla dasiahnieńnia zajaŭlenaj mety niedastatkova abapiracca tolki na pratestny elektarat. Abmiažoŭvacca tolki im aznačaje spakojnaje isnavańnie ŭ adviedzienaj uładami «dysidenckaj» nišy i admovu ad šancaŭ pieramahčy. Sacyjalnaja baza pieraŭtvareńniaŭ — heta, akramia kaštoŭnasna matyvavanaha płasta, pieradusim sacyjalna‑ekanamičnyja hrupy, jakija nie mohuć realizavać svoj patencyjał u ciapierašnich umovach. My spradvieku naležali da jeŭrapiejskaj chryscijanskaj cyvilizacyi, i jeŭrapiejskija kaštoŭnasci svabody i hodnasci abaviazkova znoŭ lahuć u padmurak našaha dziaržaŭnaha ŭładkavańnia. Vieru, što narmalnyja ludzi stamilisia ad usiepranikalnaha strachu i navakolnaha chamstva.
Ale ź ludźmi treba havaryć. U tym liku, darečy, z milicyjantami i navat amapaŭcami (sam maju dośvied). Havaryć padrychtavana, majučy ŭ rukach drukavanuju pradukcyju, a ŭ hałavie — metu. Vielmi važna znajsci i dałučyć da sistemnaj pracy lideraŭ z roznych asiarodździaŭ. Jany ŭznimajuć pryvatnyja prablemy, arhanizujuć ludziej i padvodziać ich da ŭśviedamleńnia prablemy hałoŭnaj. Biełaruskaje hramadstva moža ŭspryniać kaštoŭnaść svabody i jeŭrapiejskuju hieapalityčnuju aryjentacyju. Jaje treba svoječasova prapanavać.
Namienkłatura
U namienkłatury va ŭmovach rostu ekanomiki i dachodaŭ čynoŭnikaŭ (2003—2006 hh.) skłałasia skansalidavanaja pazicyja: «Biełaruskaje hramadstva nie hatovaje da demakratyi. Nieabchodna padtrymlivać mocnuju dziaržaŭnuju ŭładu. Nie treba svabodnych vybaraŭ, hałosnaj pryvatyzacyi. Treba hulać na supiarečnaściach pamiž Zachadam i Rasijaj i nie puskać u ekanomiku Biełarusi ani zachodnich kapitalistaŭ, ani rasijskich aliharchaŭ. Apazicyja nie hatovaja ŭziać na siabie adkaznaść za dziaržavu. Tamu apraŭdanyja žorstkija miery suprać apazicyi».
Z 1 studzienia sioleta situacyja pačała mianiacca. Hazavaja, naftavaja, mytnaja, handlovaja vojny Łukašenki z Kramlom prymajuć zaciažny charaktar i na praciahu čatyroch hod pavinny pryviesci da suśvietnych cen, što pazbavić biudžet krainy ŭ 2010 h. 5—6 młrd dołaraŭ (u paraŭnanni z 2006 h.). Tym nie mienš adnamomantavaha ekanamičnaha abvału nie budzie; ciapierašni adnosny dabrabyt budzie abnižacca pa mahčymasci pastupova.
Situacyja šturchaje režym da lichamankavych pošukaŭ datacyj. Kali jon nie znojdzie ŭ bližejšy čas novych finansavych krynic, to adzinstva namienkłatury budzie parušanaje baraćboj kłanaŭ i hrup za rezka abmiežavanyja resursy.
Momant
Voś heta i jość momant, kali naša pazicyja pavinna prahučać i być daniesienaja da hramadstva. Demakratyčnyja siły musiać praviesci infarmacyjna‑mabilizacyjnuju kampaniju nie tolki dla aktyŭnych i śviadomych ludziej. Abaviazkova treba źviartacca da pracaŭnikoŭ bujnych pradpryjemstvaŭ, da pradprymalnikaŭ, da nastaŭnikaŭ i daktaroŭ, da biełaruskaj moładzi, da nasielnikaŭ pamiežnych z krainami Jeŭrasajuza rajonaŭ. I havaryć z imi movaju ichnich štodzionnych prablem i spadziavańniaŭ, kab uśviadomili, što paratunak — u demakratyčnych reformach i adkrytasci na śviet, kab pačali — niachaj napačatku cicha — damahacca svaich zakonnych pravoŭ na dabrabyt i budučyniu. A prahmatyčnyja hrupy namienkłatury atrymajuć sihnał, što demakratyčnyja siły hatovyja viesci pieramovy nakont reform z ulikam ich intaresaŭ (i pry ŭmovie źbieražeńnia niezaležnasci).
U druhoj pałovie 2008 hoda majuć adbycca h.zv. vybary ŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ. Padčas vybarčych kampanij palityzacyja hramadstva zakanamierna ŭzrastaje. Takim čynam, majem čas da kanca nastupnaha hoda.
Kaalicyja
La budučaha «kruhłaha stała» apynucca tolki tyja, chto budzie mieć realnuju siłu. Patencyjał BNF — heta našaja paśladoŭnaść u pytańniach niezaležnasci. U jakasci pieramoŭnikaŭ nas mohuć pryznać i jeŭrapiejcy, i taja častka čynavienstva, jakaja spałochałasia pierśpiektyvy bieskantrolnaha prychodu ŭ Biełaruś rasijskaha aliharchična‑kadebisckaha kapitalizmu. Ale nielha različvać, što my adny budziem pravamocnym bokam u takich trochbakovych pieramovach (dva inšyja baki — ciapierašniaja ŭłada i Abjadnanaja Jeŭropa). Kab być pačutymi i pryznanymi, patrebny «miehafon» u vyhladzie abjadnanych demakratyčnych sił. Inakš los Biełarusi mohuć vyrašyć biez nas.
Ludziam nie cikavyja našy kaalicyjnyja raskładki. Dobra, kali Kanhres demakratyčnych sił budzie nie placoŭkaj dla vyśviatleńnia piersanalnych adnosin, a trybunaj, ź jakoj buduć ahučany kancepcyi abarony enierhietyčnaj, ekanamičnaj, palityčnaj niezaležnasci krainy. Darečy, pamylajucca tyja, chto spadziajecca vyjhrać niejkija punkty ŭ vačach Maskvy, procipastaŭlajučy siabie Łukašenku jak prarasijskija palityki albo prosiačy ŭ Maskvy prabačeńnia za «niaŭdziačnaść Łukašenki». Siońnia niezaležnaść krainy jość abjadnaŭčaja kaštoŭnaść dla vielmi mnohich, i zdabudzie simpatyi hramadstva tolki bolš paśladoŭny niezaležnik, čym kanjunkturny Łukašenka.
Jeŭrapiejskija prapanovy
Kolkaść ludziej, jakija vykazvajucca prychilna pra siabroŭstva Biełarusi ŭ Jeŭrapiejskim Sajuzie, pačynaje pieravyšać kolkaść prychilnikaŭ sajuza z Rasijaj. Niadaŭnija prapanovy Jeŭrapiejskaha Sajuza, adrasavanyja Biełarusi, pakazvajuć ludziam: kali my praviadziem demakratyčnyja źmieny i budziem stajać za svajo, nam dapamohuć. Jeŭropa prapanuje kankretnyja vyhady dla krainy i naroda: dla rabočaha i biźniesmiena, dla dziaržaŭnaha čynoŭnika i studenta. Ale tolki ŭ vyniku svabodnych vybaraŭ i demakratyčnych reform, vyzvaleńnie palityčnych viaźniaŭ, svabodnyja spraviadlivyja vybary, svaboda dumki i infarmacyi, svaboda hramadskaj dziejnasci i h.d. — hetyja punkty patrabavańniaŭ treba daniesci ŭ kožny dom. Hetaksama jak pieralik vyhod i prefierencyj: dostup biełaruskich tavaraŭ na rynki Jeŭropy, finansavańnie madernizacyi pradpryjemstvaŭ, finansavańnie madernizacyi enierhietyčnaj i transpartnaj sistemy, ich dałučeńnie da ahulnajeŭrapiejskich et cetera.
* * *
Našaja meta — mieć źjadnanuju vakoł nas aktyŭnuju častku, ale i jašče — chaj maŭklivuju — padtrymku nieaktyŭnaj bolšasci. Niaŭchilny enierhietyčny kryzis (i navat samo jaho čakańnie) prymusić mnohich zadumacca pra źmieny. Na žal, asablivaść biełaruskaj histaryčnaj pamiaci ŭ tym, što źmieny apošnich stahodździaŭ nie viali da lepšaha. Tamu Łukašenka śpiekuluje słovam «stabilnaść». Ale siońnia kožny biełaruski dyrektar viedaje praŭdu: stabilnasci i «śvietłaha zaŭtra» niama. Hetaja ŭłada kryzisu nie zmoža praduchilić, tamu jana pavinna pajsci na pieramovy, kab sysci hodna i źbierahčy krainu.
