Jemieljanovičy žyvuć z ułasnaj haspadarki: razvodziać pčoły, vyroščvajuć ščep. Času na inšaje nie chapaje. Pa ich jabłyni, ihrušy, ślivy, višni z čarešniami pryjaždžajuć z usioj Biełarusi. Adnojčy navat z Maskvy čałaviek kolki dreŭcaŭ zamaŭlaŭ, śmiajecca Julija. Uziaŭ tym, što dobra razmaŭlaŭ pa-biełarusku. Kolki hadoŭ tamu pačali asvojvać vinahrad. Zachapleńnie sadovymi spravami pieradałosia haspadaru ad dzieda, čyja niekali ŭščeplenaja jabłynia dahetul raście ŭ poli.
Ja nie lubiŭ rodnaj movy ŭ škole
U siamji Jemieljanovičaŭ razmaŭlajuć tolki pa-biełarusku. U vioscy, dzie miascovych pastupova vyciaśniajuć pryježdžyja z Rasiei, heta redkaść. «U škole ja nie lubiŭ zaniatkaŭ pa biełaruskaj movie z?za nastaŭnicy, a voś rasiejskuju movu vykładaŭ cikavy čałaviek, to j mova taja bolš padabałasia», — uzhadvaje Siarhiej. Heta ŭžo potym jon adčuŭ nieabchodnaść vyznačycca: «Rana ci pozna zadaješ sabie pytańnie — chto ty jość». Dzied i babula jaho žonki Julii trapili ŭ Biełaruś z Rasiei dy Kazachstanu ŭ 1939 h. Jany raŭniva abierahali dziaŭčynku ad miascovych upłyvaŭ. Školnicaj jana čaściakom pieramahała na alimpijadach pa rasiejskaj movie, ale vučycca pajšła na biełaruski filalahičny fakultet. Atrymałasia vypadkova — pierabłytalisia dakumenty, dy jana nasupierak pratestam svajakoŭ nia stała nastojvać na pieravodzie. U Haradzienskim universytecie pačaŭsia jaje šlach da biełaruskaj movy. Potym było znajomstva ź Siarhiejem. «U hetaj siamji ja kančatkova stała biełaruskaj», — kaža Julija. Pra toje, što inakš i nie mahło być, śviedčać knižnyja palicy ŭ chacie — spres zastaŭlenyja biełaruskimi knihami: ad Vasila Bykava da niadaŭna vydadzienaj knihi Jurja Turonka. Dla dzietak — kniha Piatra Vasiučenki «Žyli-byli pany Kublicki dy Zabłocki». Pobač z muzyčnym centram lažać płytki ź biełaruskaj muzykaj. Papaŭnieńniem biblijateki ciapier zajmajecca haspadynia. Kala chaty na słupie zamacavanaja spadarožnikavaja «talerka». Haspadar kaža, što čakaje nie dačakajecca novaha telebačańnia z Polščy.
Maleńkija lićviny
Razam ź bialavymi vałasami dzieci ŭspadkavali ad baćki i viaskovuju mianušku — pra ich tak i kažuć: «A, dy heta dzikaronki małyja hulajuć!» Dačuška Daminika chodzić u sadok, maleńkaha Jana mama vychoŭvaje doma. Imiony dzieciam vybirali admysłova. Kažučy pra dačušku, baćki pryhadvajuć, što tak zaviecca ŭnučka Ryhora Baradulina. Baćka Siarhieja, Siarhiej Ivanavič, nia moža naradavacca ŭnukam. Pryhadvaje svajho baćku, što pracavaŭ u kavala-žyda. «Žyd toj razumny byŭ, nazyvaŭ baćku Janam, a baćka supraciŭlaŭsia — kazaŭ, što Vańka jamu bolš daspadoby». Dziadula kaža, što ŭnuki vyrastuć sapraŭdnymi lićvinami. Słova «lićvin» časta hučyć u hetaj siamji. Kali Jan pačynaje kapryzić, jaho pytajuć: «Ty lićvin ci maskal?» Dziejničaje amal biezdakorna.
Słova «maskali» pačuješ na Navahradčynie spres. Z rasiejcaŭ tut čaściakom paśmiejvajucca. Tradycyja hetaja, jak vynikaje ź miascovych historyjaŭ, pajšła ad 1939 h. «Vyzvalicieli, a jak ža! Pavyzvalali nas ad chleba dy sała», — sumna ŭśmichajucca stałyja ludzi. Siarhiejeŭ dzied nie pajšoŭ u kałhas paśla razmovy z čyrvonaarmiejcam, jaki raspavioŭ pra žachi kalektyvizacyi. Staryja ludzi i ciapier pierakazvajuć historyi pra rasiejcaŭ, jakich paśla abjadnańnia Biełarusi raskvataravali pa chatach. Najbolš pašyranaja bajka pra «žyr» — śmietankovaje masła, jakoje čyrvonaarmiejcy paličyli za tłušč. Ciapier tut pa vioskach raśsialajucca prybyšy z Rasiei. Čaściej za ŭsio niechta ź miascovych viartajecca damoŭ, viezučy vialikuju radzinu. Razam z haściami zavoziacca novyja tradycyi. Apošnim časam na chlavach stali čaplać zamki, čaho raniej nichto nia viedaŭ.
Žonku Siarhiej nazyvaje Džulijaj, bo tak «pišacca łacinkaj». Taja pryzvyčaiłasia. Navat dzieci na pytańnie, jak zavuć baćkoŭ, kažuć «Siarzuk i Dzulija».
Majstar na ŭsie ruki
Zvyčajnaja viaskovaja chata Jemieljanovičaŭ vielmi ŭtulnaja. Na vulicy pobač ź ścianoj amal haradzkaja łava, na vuhle chaty — lichtar. Vostry dach kałodzieža azdobleny kavanym pieŭniem. Na ścienach u kuchni čatyry hadzińniki. Dva ź ich majuć francuski dy niamiecki mechanizmy. Haspadar parabiŭ im novyja karpusy. Na ścienach visiać namalavanyja Siarhiejem karciny. Heta, jak i sadavodztva, chutčej zachapleńnie, kaža jon. Havoračy pra malavańnie, Siarhiej uvieś čas pryhadvaje svajho ziemlaka mastaka Kastusia Kačana, čyje karciny kuplajuć kalekcyjanery z Ameryki dy Turcyi. Razam jany malujuć krajavidy. Naprykład, stary draŭlany młyn u susiedniaj Bajarskaj ci bierahi Niomanu. Adzin naturmort pryśviečany ŭlubionamu zaniatku: vałoški, pčalarski ryštunak dy słoik miodu. Pry kancy traŭnia Siaržuk źbirajecca na mastacki plener na Astravieččynu, dzie budzie pracavać razam z Alesiem Maračkinym.
Nastaŭnik
U dziacinstvie Siarhiejeŭ talent uhledzieŭ školny nastaŭnik malavańnia Ivan Klimko, jaki paraiŭ jamu pajści vučycca ŭ mastackuju vučelniu. Ale da Babrujsku, dzie ŭ toj čas dziejničała takaja vučelnia, było daloka. Tak Siarhiej i nie atrymaŭ prafesijnaje adukacyi. Były nastaŭnik žyvie ŭ susiednim Viesiałovie. Za savietami jon byŭ abyłhany adnaviaskoŭcami i adbyŭ 10 hadoŭ na lesapavale. Piłavańnie draŭniny pa paŭtary normy ŭ dzień nia stała nahodaj dla nianaviści da drevaŭ: viarnuŭšysia damoŭ, były viazień znajšoŭ kala chaty prarosły žałudok, paškadavaŭ jaho i pasadziŭ la hanku. Ciapier pobač z chataj — mahutnaje dreva. Pa vyzvaleńni Ivan Klimko nasiŭ poštu, a potym staŭ nastaŭničać. Maje nievialičkuju majsterniu, dzie na ścienach, zaciahnutych pavucinieńniem, susiedničajuć hipsavyja vyjavy Chrysta dy Lenina, visić niekalki aŭtapartretaŭ dy partret žonki.
Z Papłavy ŭ Vilniu
Razhladajučy fotaalbomy Jemieljanovičaŭ, adčuvaješ adkrytaść hetych ludziej śvietu. Zdymki adlustroŭvajuć nia tolki vyjavy tutejšaj miascovaści ci niejkija siamiejnyja sceny. Tut i niamieckija harady, i polskija, kudy haspadar rehularna naviedvajecca na ładžanyja polskimi pčalarami śviaty, i Navahradak ź Niaśvižam u časie siaredniaviečnych festaŭ. Jemieljanovičy lubiać padarožničać. Dziakujučy Źmitru Kaśpiaroviču i jaho siabroŭskim vandroŭkam, naviedalisia ŭ Vilniu.
Nie abychodziać Sieržuka ź Julijaj i miascovyja prablemy. U tym samym fotaalbomie jość kolki zdymkaŭ miascovych pjantosaŭ. «Hety ŭžo zakadziravaŭsia dy žaniŭsia, a hety prapadaje», — raspaviadaje pčalar. Pad zdymkam źbitaha na horki jabłyk staroha staić podpis: «Pavinšavali dzieda ź Pieramohaj». Vinšavaŭ hetak małady chłopiec, miascovy «bandyt».
Ahraharadki dajšli i da susiednich z Papłavaj Niahnievičaŭ, kolišniaha žydoŭskaha miastečka. Achviarami ahraŭrbanizacyi stali niekalki starych žydoŭskich mocnych jašče kamianic. Zrujnavaŭšy «razvaluchi», na ich miescy zbudavali novyja damki, jakija miascovyja, praź ichnyja habaryty, prazvali «špakoŭniami». Jemieljanovičy sprabavali niejak pieraškodzić razbureńniu, ale marna.
Dziakujučy Jemieljanovičam u Papłavie dy navakolnych vioskach skałałasia supołka maładych biełaruskamoŭnych siemjaŭ.
***
...Ahladajučy vulli, Siarhiej znajomić sa svaimi kryłatymi vychavancami: tut aŭstryjaki, tam maskali, a voś tutejšyja. Raspaviadaje, što sioleta budzie bahata trutniaŭ: «Bačyš, jakija jačejki ŭ sotach vialikija, značyć maje pčołki chočuć mužykoŭ». Vulli ŭ papłaŭskaha pčalara šmatpaviarchovyja. Jon kaža, što savieckija vulli-špakoŭni trapili da nas z Ameryki: «Amerykancy ich nam specyjalna dali, kab my nia mieli miodu». Miodu sioleta niebahata, tamu pčalar častuje haściej letašnim — rapsavym. Daremna haspadary nazyvajuć jaho nia vielmi smačnym. Raźlivajučy pa kiliškach trochhadovuju miedavuchu, Siarhiej pryhadvaje lićvinaŭ dy ich słaŭnyja tradycyi. Kaštujučy duchmiany napoj, mižvoli pačynaješ zajzdrościć prodkam.
