Na Dzimitraŭcy
Ja adpracavaŭ u majsterni na Dzimitrava, 3 bolš za dvaccać hadoŭ. Čverć stahodździa. Histaryčnaja naturalnaść hetaha kutočku staroha Miensku całkam zachoŭvałasia ŭ toj čas, kali nam (na dvuch z Alaksiejem Maračkinym) dali majsterniu ŭ hetym domie. Jak rozumam, hetak i sercam my adčuvali niezvyčajnaść miaściny. Bolšaja častka mastakoŭ-tubylcaŭ adčuvała heta taksama. Jany dobra viedali historyju horada j z pašanaju stavilisia da jahonych pamiatak. Navat samych drobnych.
My jašče zastali na Dzimitrava, 3 kalarytnuju asobu, mastaka-žyvapisca Zianona Paŭłoŭskaha, majsternia jakoha była asablivym asiarodkam. Čaściakom da jaho na čarku prychodziŭ śpiavak Zinovi Babij dy mnohija tahačasnyja dziejačy kultury.
Šmat hadoŭ daviałosia pracavać pa susiedztvu ź Jaŭhienam Cichanovičam — adnym sa starejšych biełaruskich mastakoŭ (ziaciem Uładzisłava Hałubka, čyj klasyčny partret jon i napisaŭ). Heta byŭ niastomny apaviadalnik, znaŭca ŭsioj davajennaj i vajennaj mienskaj historyi.
Ad skulptara Siarhieja Adaškieviča, ščyraha biełarusa, vysokaintelihietnaha čałavieka, my šmat čuli pra raniejšaje žyćcio našych majsterniaŭ i ichnaha navakolla. U jaho my ŭpieršyniu pabačyli staruju davajennuju mapu hetaje častki horada.
Majsternia, jakuju my zajmali, da nas naležała žyvapiscu Jaŭhienu Krasoŭskamu. Mienavita tut raniej źbiraŭsia mienski žydoŭski asiarodak. Rehularna na kavu da sp.Jaŭhiena prychodzili architektar Levin, jaki adnym ź pieršych źjechaŭ u Izrail, i hrafik Kapelan.
Peŭny čas u hetaj majsterni pracavaŭ i aryhinalny čałaviek, mastak Alaksiej Piatruchna.
Na pieršym paviersie, pad nami, u byłoj majsterni Zianona Paŭłoŭskaha, padzialiŭšy prastoru na dva pakoi, pracavali žyvapisiec Uładzimier Sułkoŭski j Anatol Tkačonak — stary, kulhavy ścipły čałaviek i vykštałcony mastak-akvarelist. Paśla adjezdu ź Dzimitrava, 3 Adolfa Huhiela j Raisy Kudrevič — u pabudavany za Mašeravym dom dla mastakoŭ pa vulicy Surhanava — ich majsterniu zaniaŭ Mikoła Nazarčuk. Da hetaha času jon pracavaŭ razam z Aleham Kazakom na pieršym paviersie, dzie zatym uładkavaŭsia skulptar Alaksandar Šaternik. U jahonaj majsterni stvorana, miž inšym, bahata tvoraŭ, pryśviečanych dziejačam biełaruskaje kultury. Siarod ich — memaryjalnyja šyldy Michasiu Tkačovu, Chviedaru Jankoŭskamu, Kandratu Krapivu, Jazepu Drazdoviču, Andreju Makajonku. I pamiatnaja šylda «25 sakavika» taksama...
Adrazu ž, jak my zasialilisia ŭ majsterniu, pačałosia inšaje, jak nam zdavałasia, žyćcio. Ścieny byli čystyja, śvietłyja, pakoj volny. Heta davała mahčymaść ładzić vystavy, viečaryny, abmierkavańni. Niemahčyma zhadać usiaho, što adbyvałasia ŭ tyja hady. I ŭsich, z kim davodziłasia tut sustrakacca. Ad ansamblu «Charoški» ŭ poŭnym składzie da dziaržaŭnych čynoŭnikaŭ.
Stałymi haściami byli tut mastactvazaŭca j etnohraf Michaś Ramaniuk, filozaf Uładzimier Konan, archieolah Michaś Čarniaŭski, mastactvaznaŭca j fatohraf Zianon Paźniak, mastak-plakatyst Uładzimier Krukoŭski, historyk Mikoła Jermałovič, mastačka Ivonka Surviłła, ciapier staršynia Rady BNR, piśmieńnik i movaznaŭca Fiodar Jankoŭski, česki biełarusavied Vacłaŭ Žydlicki, dačka słavutaha mastaka Ferdynanda Ruščyca Barbara, mastačka j navukoviec z Ameryki Halina Rusak, mastak ź Biełastoččyny Lonik Tarasevič.
Pierajezd Alaksieja Maračkina va ŭłasnuju majsterniu, kala vakzała, jašče bolš raźniavoliŭ hetaje miesca. Tut stała pravodzicca šmat bolej sustrečaŭ. Tutaka rychtavalisia ŭsie adradženskija vystavy. Restaŭravalisia karciny, malavanyja dyvany, hrafičnyja tvory. Naprykład, raboty Sierhijeviča, Sieŭruka j Drazdoviča...
Kali ŭźnikli prablemy ź miescam dla schodak tolki ŭtvoranaha BNF, Dzimitraŭka stała najbolš prydatnym miescam dla ich...
I centar horadu, i ŭtulnaja izalavanaść. Ja adčuvaŭ, što mnie ad Boha nia dadziena być palityčnym lideram. Tamu, achviarujučy svajoj majsterniaju, bačyŭ u tym najbolšy ŭniosak u ahulnuju spravu. Badaj, praz toje i siabry nia jmknulisia pierahružać mianie šarahovaju pracaj. Tamu malavać bolš davodziłasia ŭžo nia tut, a dzie na vioscy.
Niahledziačy na burapiennaje žyćcio ŭ tych majsterniach, zastajecca j pačućcio niezadavolenaści. Adrazu heta ciažka ŭśviadomić, zrazumieć. Pobač zaŭsiody była razburalnaja siła. Jana była navokał. Jaje prysutnaść denervavała, stvarała adčuvańnie nieŭładkavanaści, efemernaści hetkaha žyćcia. My ŭsie hetyja hady byli ŭ «padviešanym» stanie, nazirajučy z voknaŭ majsterniaŭ, jak brutalna niščycca navakolle.
Budynak majsterniaŭ byŭ adnoŭleny ŭ 1948 hodzie. Z taho času jon bolš nie ramantavaŭsia. Ź ciažkaściu davodziłasia padtrymlivać tut narmalny stan pamieškańniaŭ. Tynk absypaŭsia, staryja truby łopalisia, dach praciakaŭ. Była, ź pierabojami, vada. A kanalizacyi nie było nikoli. Vadu vynosili viodrami. Našyja namahańni dabicca kapitalnaha ramontu ad Sajuzu mastakoŭ byli marnymi. Dom nabyvaŭ usio bolš niahiehły vyhlad. Dadam, što my štodnia čakali znosu hetaha budynku naohuł. Bo byŭ tatalny znos Niamihi, paśla Zamkavaj...
Uźnikła kalizija ź pieradačaju budynku majsterniaŭ pad synahohu. Mastaki taksama spryčynilisia da taho, kab nie viartać užo mienavita hety budynak viernikam. Bo jon nabryniaŭ inšaj pamiaćciu. I najpierš byŭ kaštoŭny žyvym mastackim asiarodkam. Ale nie dali judejam, nie dali j nam.
Kali stała jasna, što Sajuz ničoha ramantavać nia budzie, my sprabavali zrabić heta sami. Ale pieradusim tre było pryvatyzavać hetyja majsterni tym, chto ŭ ich pracuje. Nie dali. My sutyknulisia z žorstkim supracivam kiraŭnictva Sajuzu. Paśla byli roznyja prajekty rekanstrucyi. Ale dalej nie pajšło. Zatoje ŭvieś kvartał navokał byŭ tymčasam źniesieny. My nie maŭčali. Z našych listoŭ u abaronu staroj Dzimitraŭki, byłoj Vialikaj Tatarskaj, Zamkavaj dy inšych vulicaŭ, možna ŭkłaści ceły archiŭ. Ale ŭsio było marna.
Kali źniasuć i hety budynak i pastaviać tut štości novaje — nikoli ŭžo nie adnovicca toje asiarodździe, što jsnavała tut bolš jak paŭstahodździa. Nam zastajecca adno — abvieścić prysud tym, chto pieraŭtvaraje našuju pamiać u sucelnuju jamu.
Viktar Markaviec
