«Для гэтага нам спатрэбіцца кабінет і разетка», — папярэджвае Андрэй Захарчанка, першы і пакуль адзіны ў Брэсце індывідуальны прадпрымальнік, які займаецца такога роду дзейнасцю. Дарэчы, ён другі прыватнік у рэспубліцы пасля мінскіх калегаў, якія працуюць у гэтай загадкавай сферы.
Чалавек з чорным кейсам заходзіць у кабінет. «Гэта для рэгістрацыі верхняга і ніжняга дыхання», — тлумачыць ён з’яўленне на маім целе двух круглых датчыкаў, аднаго ў вобласці сэрца, другога на жываце. «А гэта для вызначэння электраправоднасці скуры, гэта значыць супраціўлення скуры падчас хвалявання», — працягвае тлумачэнні і прымацоўвае на пальцы левай рукі тры датчыкі ў выглядзе пласцінак. З валізкі з’яўляецца нешта накшталт танометра. «
Падмануць дэтэктар хлусні
Калі верыць статыстыцы, сярэдняя паспяховасць паліграфа складае 85–90%, а ў некаторых выпадках даходзіць да 100. Зразумела, што на дакладнасць вынікаў уплывае многае, напрыклад, методыка правядзення тэставання ці стан, у якім знаходзіцца тэставаны. Ведаючы гэта, Андрэй Захарчанка на падрыхтоўчым этапе папрасіў адключыць тэлефоны, схадзіць у прыбіральню, паесці, сагрэцца, карацей, мінімізаваць раздражняльныя фактары. Бо любы рух — хай нават нязначнае прыцісканне пальца да калена — фіксуецца апаратурай і ў выніку можа сыграць не на карысць «падлучанага».
Пачынаем з кантрольных пытанняў, у час якіх суперадчувальная тэхніка наладжваецца на псіхафізіялагічныя асаблівасці асобы. Гэта зусім простыя пытанні: «Як вас завуць?», «Вы жывяце ў Брэсце?» Потым вывучаецца рэакцыя на свядомую хлусню. У маім выпадку даводзілася на пытанні «Вас завуць Ганна?», «У вашым пашпарце напісанае імя Ганна?», «Вашы родныя называюць вас Ганнай?» адказваць увесь час «не». Менавіта так вызначалася, як я рэагую на хлусню, як яе фіксуе дэтэктар хлусні.
Прызнаюся, хітравала. Бо маёй мэтай было падмануць паліграф, а разам з ім і паліграфолага.Па сутнасці, эфектыўнасць аперацыі на 90% залежыць ад прафесіяналізму, кваліфікацыі таго, хто апрацоўвае паліграму.
Пераходзім да асноўнага тэсту. Загадваю лічбу 8 і запісваю яе ў нататнік. Аператар паліграфа пачынае «допыт», пасля якога павінен адгадаць лічбу. Мая тактыка простая: у адказах, датычных да «маёй» лічбы, кажу няпраўду (адмаўляю, што загадала 8), у той жа час спрабую стварыць штучнае хваляванне на лічбу 3. Блок на ўгадванне адной лічбы складаецца з 33 пытанняў, падзеленых на тры групы. Паміж пытаннямі — абавязковая паўза ў 20 секунд, падчас якой апарат «счытвае» эмоцыі.
З мноства прапанаваных інтэрнэтам спосабаў заблытаць паліграф выбрала самы просты, які не патрабуе падрыхтоўкі, напрыклад, прыняцця лекаў, якія зніжаюць артэрыяльны ціск. Чуючы пытанне, дзе фігуравала васьмёрка, я проста пачынала перамнажаць у галаве лічбы (супакойвала думкі, якія паліграф пакуль не ўмее чытаць), а ўголас выдавала адназначнае «не». Калі ж справа датычыла тройкі, у ход ішлі няшчырыя эмоцыі, у дадатак да гэтага я сціскала зубы і перарывіста дыхала.
У выніку праграма паказала двух асноўных лічбавых кандыдатаў — 3 і 8. Андрэй яшчэ раз уважліва прагледзеў паліграму і заключыў: «Мяркуючы па сукупных псіхафізіялагічных характарыстыках, загаданая вамі лічба — 8. Гэта так?» Гэта было сапраўды так.
Мы верым у Бога, усё астатняе правяраем на паліграфе
Гэта жарт паліграфолагаў ЗША, дзе дэтэктар хлусні выкарыстоўваецца паўсюдна. Напрыклад, усе супрацоўнікі ЦРУ раз на пяць гадоў «спавядаюцца» перад аператарамі паліграфа. А вось прыклад эканамічнай эфектыўнасці прыбора: штогод падчас праверкі персаналу дзяржаўных і камерцыйных структур праводзіцца каля 2,5 млн паліграфных тэстаў. Пры гэтым дзве траціны праходзяць з мэтай падбору персаналу і толькі траціна — у рамках службовых расследаванняў. У выніку прыкладна 20 з 30 млрд даляраў шкоды, якая наносіцца супрацьпраўнымі дзеяннямі супрацоўнікаў арганізацый, вяртаецца фірмам.
Але хто звяртаецца да паслуг дэтэктара хлусні ў нашым горадзе? У першую чаргу гэта камерцыйныя структуры — і не толькі для службовых расследаванняў, але, як амерыканцы, пры падборы персаналу і скрынінгу (тэставанне тых, хто ўжо працуе). Таксама гэты метад адбору выкарыстоўваецца сярод забяспечаных людзей, якія маюць у доме абслугоўваючы персанал. Пагадзіцеся, важна ведаць, ці няма ў будучай нянькі для вашай маленькай дачкі схільнасці да гвалту. А ў хатняй прыслужніцы — таемнай клептаманіі або проста псіхічных адхіленняў. Больш за тое, раўнівы муж можа праверыць жонку (ці наадварот) на прадмет нявернасці. Дарэчы, даведацца праўду па гэтым пытанні каштуе даражэй за ўсё: каля 3,5 млн рублёў. Самы ж танны «сеанс», згодна з прэйскурантам, абыдзецца прыкладна ў 900 тысяч. І, вядома ж, «абследаванне» магчымае толькі на добраахвотнай аснове.
Актыўна гэты спосаб тэставання прымяняецца дзяржорганамі, напрыклад, у Камітэце дзяржкантролю.Але ў асноўным дэтэктар хлусні выкарыстоўваюць сілавікі: КДБ, Мінабароны, Дзяржаўны мытны камітэт і Дзяржаўны памежны камітэт, Міністэрства ўнутраных справаў і Служба бяспекі прэзідэнта. Зразумела, людзі з вуліцы не могуць прыйсці сюды, каб па ўзаемным жаданні сяброў, калег, родных высветліць падрабязнасці асабістага жыцця і ўлагодзіць канфлікт. Ініцыятыва ў дадзеным выпадку зыходзіць ад дзяржаўных структур, а падставай да падлучэння грамадзяніна да дэтэктара хлусні служаць падазрэнні ў сур’ёзным правапарушэнні.
— Мы звяртаемся да паліграфіі, — кажа Сяргей Дучэнка, начальнік аддзела інфармацыі і грамадскіх сувязяў
Па многіх злачынствах без выкарыстання паліграфа іх раскрыццё было б маламагчымым або для гэтага спатрэбіліся б значныя затраты часу.
Сяргей Мікалаевіч прыводзіць у прыклад забойства
Эпілог
У Старажытным Кітаі верылі, што ў чалавека, які здзейсніў злачынства, абавязкова перасыхае ў роце. Таму падчас выслухоўвання абвінавачання падазраванаму давалі ў рот жменю сухога рысу. Калі рыс у роце не намакаў, чалавека прызнавалі вінаватым. Прайшло больш за дзве тысячы гадоў, і цяпер старажытнаўсходні дэтэктар хлусні здаецца нам смешным. Было б цікава даведацца меркаванне людзей V тысячагоддзя пра прыборчык з далёкага XXI стагоддзя пад назвай «паліграф».
