Здымак ілюстрацыйны. Фота: novagrudak.museum.by
Мінская вобласць: Налібакі, музей Надзі Лежэ і парк Тышкевічаў
1. Налібакі
- Што: паглядзець на дзікіх коней і Галгофу.
- Дзе: аг. Налібакі, Стаўбцоўкі раён.
Фота: celes.club
Налібакі — сапраўдны лясны край: атмасфера падобная да «Палескіх рабінзонаў», толькі балот будзе менш, а лясоў — больш. Ехаць сюды трэба па трох прычынах.
Па-першае, спакой. Час цячэ як быццам у тры разы павольней, чым у горадзе. Калі хочаце адпачыць ад мітусні — гэта тое, што доктар прапісаў. Заадно паглядзіце на мясцовы заказнік «Налібакі». Экскурсія каштуе ад 50 BYN.
Як і ў Белавежскай пушчы, тут жывуць ласі, алені, зубры, а яшчэ — дзікія коні, і вось такіх у Беларусі больш нідзе няма. Коні называюцца тарпанамі. Гэтыя моцна збітыя жывёлы з попельнай поўсцю і вушамі, як у мышэй, калісьці жылі па ўсёй Беларусі, але паляванне і меліярацыя зрабілі сваю справу.
У 2019 годзе 150 тарпанаў прывезлі ў Беларусь з Нідэрландаў. Ужо пяць гадоў яны выдатна адчуваюць сябе ў Налібаках і «косяць» мясцовую траву — падтрымліваюць патрэбны ўзровень расліннасці.
Трэцяя прычына — мясцовы касцёл і Галгофа побач з ім. Касцёл Ушэсця Дзевы Марыі будаваўся шмат сотняў гадоў і стаў самым вялікім цагляным храмам Беларусі. На могілках побач высіцца копія Галгофы — даволі вялікая, каб падымацца на яе па прыступках. У Беларусі такое таксама больш нідзе не ўбачыш.
2. Музей Надзі Лежэ
- Што: пяць двухметровых мазаічных партрэтаў у сельскім доме культуры.
- Дзе: аг. Зембін, вул. Ленінская, 1.
Фота: triptnkosti.ru
Чаму варта сюды паехаць? Ды таму, што тут знаходзіцца адзіны ў Беларусі музей Надзі Лежэ — знакамітай французскай мастачкі родам з беларускага мястэчка, мецэнаткі, вучаніцы Малевіча і сяброўкі Пікаса, якая вагонамі дасылала свае мазаікі ў Савецкі Саюз.
У Зембіне захоўваецца пяць яе работ — двухметровыя пано з каменнай мазаікі вагой 300 кілаграмаў. А ў суседняй зале знаходзяцца рэпрадукцыі знакамітых мастакоў — Гагена, Пікаса, Ван Гога. Калісьці нават была «Джаконда» да Вінчы, але знікла ў 1990-я.
Што гэтыя карціны робяць у Зембіне? У гэтым мястэчку жыла сям'я мастачкі. Пасля вайны Надзя вельмі хацела дапамагчы радзіме: угаварыла сяброў-мастакоў прадаць карціны і адаслала грошы ў Савецкі Саюз. Пасля — адправіла ў Зембін 30 рэпрадукцый вядомых мастакоў для мясцовай школы, каб вясковыя дзеці ўбачылі прыгожае. А напрыканцы жыцця адправіла ў Саюз вагон са сваімі мазаікамі.
Спадчынай мастачкі распарадзіліся дзіўна: нідзе, акрамя падмаскоўнага Дубна, ім не знайшлося месца. Частка мазаік з часам апынулася ў Зембіне — і больш нідзе на постсавецкай прасторы паглядзець на гэтыя манументальныя карціны не атрымаецца.
3. Парк Тышкевічаў
- Што: вадаспады.
- Дзе: Лагойск.
Фота: travelling.by
Лагойск вядомы як добрае месца для зімовага адпачынку, але і летам тут таксама ёсць што паглядзець і чым заняцца. Акрамя жыхароў горада, пра адну лакацыю мала хто ведае, хоць яна знаходзіцца ў самым цэнтры Лагойска, — вам патрэбен мясцовы гарадскі парк.
Два стагоддзі таму рэй у Лагойску вёў род Тышкевічаў — шалёна багатыя, адукаваныя і ўплывовыя людзі з мноствам палацаў у літоўскіх, польскіх і беларускіх гарадах. Яны заснавалі першы археалагічны музей, яны ж сабралі велізарную калекцыю італьянскіх карцін, манет, кніг і іншых каштоўнасцяў. Ацалелая пасля вайны частка калекцыі цяпер захоўваецца ў Варшаве.
Адзін з палацаў размяшчаўся ў Лагойску, а вакол яго зелянеў англійскі парк з каскадамі, масткамі, вадаспадамі і ручаямі. Гідраўлічныя збудаванні спецыяльна ўладкавалі вакол старадаўніх замкавых валоў. Пасля XX стагоддзя мала што засталося ад палаца, а вось прыгажосць парку бачная нават няўзброеным вокам.
Гомельская вобласць: скандынаўскія скалы, сядзіба Козел-Паклеўскіх і птушыныя астравы Турава
1. Скандынаўскія скалы
- Што: неверагодныя віды і прырода.
- Дзе: гранітны кар'ер Глушкавічаў.
Фота: belarustourizm.by
У гэтым месцы на паверхню выходзіць велізарная гранітная пліта — частка Украінскага крышталічнага шчыта. З'ява для Беларусі не проста рэдкая, а адзіная. У савецкі час тут здабывалі граніт. Магчыма, вы бачылі яго ў мінскім метро.
Калі распрацоўку спынілі, кар'ер зажыў сваім жыццём, напоўніўся вадой і палюбіўся мясцовым жыхарам — вельмі ж ужо маляўнічае месца атрымалася. У возеры нельга купацца: на дне ляжаць вострыя камяні, і гэта проста небяспечна — затое тут водзіцца рыба, шмат жаб і нават розных звяроў. Рэльеф, а разам з ім і мясцовыя пейзажы, мяняюцца кожныя дзесяць крокаў. Усім, хто любіць прыроду, — must see.
Майце на ўвазе: кар'ер знаходзіцца побач з мяжой, таму лепш мець пры сабе пашпарт. Прыпаркаваць машыну можна каля мясцовага завода (ён і адказвае за кар'ер), а далей трэба дабірацца да месца пешкі.
2. Сядзіба Козел-Паклеўскіх
- Што: стары маёнтак і музей.
- Дзе: в. Красны Бераг, 20 км ад Жлобіна.
Фота: travelling.by
Маёнтак з чырвонай цэглы пабудавалі тут на заходзе XIX стагоддзя. Прозвішча ўладальніка (Гатоўскі) вызначыла форму будынка — літарай «г».
Пасля смерці Гатоўскага ўладальніцай маёнтка стала яго дачка — жонка багатага двараніна і прамыслоўца Вікенція Козел-Паклеўскага. Сям'я не жыла ў Красным Беразе ўвесь час. Хутчэй, гэта было адно з лецішчаў, дзе прыемна бавілі час. Пасля рэвалюцыі тут адкрылі вучылішча, а падчас вайны будынак практычна не пацярпеў — рэдкі выпадак для Беларусі.
Знешні выгляд сядзібы проста казачны: на вадасцёкавых трубах нават ёсць гаргуллі, не кажучы ўжо пра самую розную ляпніну. Унутры 36 пакояў, усе мэбляваныя ў адпаведнасці з эпохай. Асаблівае ўражанне робіць зала для гульні ў карты, пакоі дзяцей і мужа ды жонкі, а яшчэ захаваўся зімовы сад.
Уваход у музей каштуе ўсяго 5 рублёў, замовіць экскурсію можна на месцы, але на ўсялякі выпадак лепш загадзя.
3. Птушыныя астравы Турава
- Што: пабачыць сотні птушак з усяго свету.
- Дзе: Тураўскі луг.
Фота: blogtravel.by
Турысты едуць у Тураў па розныя ўражанні. Беларусы больш ведаюць пра крыжы, якія самі сабой выплываюць з-пад зямлі, старажытную спадчыну горада і параходы па Прыпяці. А іншаземцы адпраўляюцца на мясцовы Тураўскі луг, каб убачыць сотні самых розных відаў птушак.
Як яны аказваюцца ў Беларусі? Пралётам. Зімуюць у Еўропе і Афрыцы, а потым, вяртаючыся дадому, спыняюцца ў тураўскім «гатэлі», паспяваюць вывесці птушанят і адпраўляюцца далей. Колькасць і разнастайнасць птушак залежаць ад стану луга: калі на ім з'яўляюцца хмызнякі, птушкі перастаюць сяліцца.
Луг развіваецца дзякуючы мясцовай арніталагічнай станцыі, якая ў свой час вырасла з невялікай гарадской станцыі кальцавання птушак. Тут праводзяць экскурсіі. Запісвацца на іх лепш загадзя праз тэлефон.
Гродзенская вобласць: Музей пісанкі, палац Умястоўскіх і Мураванка
1. Сапоцкінскі музей
- Што: музей пісанак і касцёлаў у мініяцюры.
- Дзе: вул. Гродзенская, 17, г. п. Сапоцкін.
Фота: merapi.by
У пасялковым культурна-турыстычным цэнтры працуюць адразу два музеі. Першы вядомы як Музей пісанкі. У ім якраз і выстаўляюцца пісанкі — яйкі, распісаныя ў самых розных тэхніках. Экспанаты збіралі па ўсім Гродзенскім раёне — у адной з залаў нават ёсць карта, дзе пазначана паходжанне кожнага арнаменту. У іншых залах наглядна паказваецца, як гэтыя пісанкі ствараюцца і як дамагаюцца знакамітага чорнага колеру.
Інтэрактыву і багаццю музея пазайздросцяць многія райцэнтры. На месцы вам могуць правесці экскурсію, плата — у межах кошту кубка кавы.
У суседнім памяшканні працуе другі музей. Там выстаўляюцца керамічныя копіі касцёлаў і цэркваў раёна. Храмаў пад Гроднам шмат, копій — адпаведна, таксама. Можаце зазірнуць сюды перад паездкай па храмах і вырашыць, куды дакладна хочаце заехаць.
2. Палац Умястоўскіх
- Што: копія варшаўскіх Лазенак.
- Дзе: аг. Жамыслаўль.
Фота: belkraj.by
Уявіце сабе ўзорны пакінуты радавы маёнтак, дзе цалкам адчуваеш атмасферу той даўняй эпохі. Менавіта такі палац у Жамыслаўлі.
Два стагоддзі таму ім валодаў род Умястоўскіх. Спачатку ў іх падпарадкаванні былі толькі фальваркі, бровары і дыхтоўны, але ўсё ж не такі раскошны панскі дом. Будаўніцтва палаца разгарнула Юзэфа Умястоўская пасля смерці мужа, а потым перадала ў спадчыну сыну Уладзіславу — абаяльнаму хлопцу, які ведаў 9 моў, сябраваў з абодвума Дзюма і нават перакладаў іх творы на польскую мову.
Уладзіслаў разам з жонкай Янінай з любоўю ўладкоўвалі палац, упрыгожвалі яго еўрапейскімі карцінамі і мэбляй па эскізах Яніны, а пасля паездкі ў Венецыю разбілі побач з сядзібай уласную Венецыю — з каналамі і мастамі.
Пасля смерці Уладзіслава маёнткам стала валодаць Яніна. Падчас Першай сусветнай вайны ў палацы кватаравалі нямецкія войскі — у выніку ён быў цалкам спустошаны, скульптуры і карціны былі вывезеныя ў невядомым напрамку. Займацца аднаўленнем рэшткаў любімага дома гаспадыня не стала і перадала яго Віленскаму ўніверсітэту. А далей — СССР, Другая сусветная…
Патоп на мясцовай ГЭС змыў рэшткі Венецыі, а вось палац застаўся. Цяпер ім валодае новы гаспадар, аднаўленчыя работы ідуць, але калі яны будуць скончаныя, невядома. Рэкамендуем зазірнуць, каб дакрануцца да эпохі і пагуляць па прыгожым парку.
3. Царква Раства Багародзіцы ў Мураванцы
- Што: царква аборончага тыпу.
- Дзе: в. Мураванка.
Фота: belorusgid.com
Царква знаходзіцца ў невялікай вёсцы Мураванка, недалёка ад Тарнава. Не заўважыць яе складана, але калі раптам заблукаеце — спытайце любога мясцовага.
Царква Раства Багародзіцы, якую называюць яшчэ і гэтак жа сама, як вёску, — Мураванка, — будавалася не толькі для малітваў, але і для абароны: таўшчыня сцен храма дасягае двух метраў. У свой час Мураванка магла выстаяць супраць любога набегу.
А яшчэ адной з нераскрытых таямніц царквы-крэпасці застаюцца яе падземныя хады. Такіх храмаў амаль не захавалася. Таму прыклад Мураванкі ўнікальны не толькі для Беларусі. У выхадныя царква, хутчэй за ўсё, будзе адкрытая. Калі здароўе дазваляе, можна падняцца па крутой лесвіцы наверх абарончай вежы.
Віцебская вобласць: музей Рэпіна, Казьянскія балоты, паромная пераправа
1. Музей Рэпіна
- Што: паглядзець на побыт знакамітага мастака.
- Дзе: вёска Койтава, музей-сядзіба «Здраўнёва».
Фота: bangkokbook.ru
За карціну «Запарожцы пішуць ліст турэцкаму султану» Ілля Рэпін атрымаў салідную суму — і купіў сабе лецішча. Ды не дзе-небудзь, а пад нашым Віцебскам. Мастак прыязджаў у маёнтак у цёплы час года і, хоць не жыў тут пастаянна, быў паўнапраўным гаспадаром.
Ранейшы драўляны дом ён цалкам перабудаваў па сваіх эскізах — у выніку атрымалася вельмі цікавая сядзіба з вежай, ганкам і ўпрыгожаным балконам. На ўчастку Рэпін высадзіў фруктовы сад і алеі. Тут жа мастак з задавальненнем маляваў. У Здраўнёве ён стварыў каля сарака карцін.
Цяпер у будынку колішняга лецішча працуе музей мастака. Экспазіцыя расцягнулася на шэсць залаў: расказваецца пра жыццё Рэпіна да і пасля куплі Здраўнёва і пра ягоныя карціны. Усе пакоі і нават склеп адрэстаўраваныя. Пасля агляду дома можна падняцца на назіральную пляцоўку на вежы і палюбавацца краявідамі — як Рэпін калісьці.
2. Казьянскія балоты
- Што: пейзажы Меркурыя і рэдкія птушкі.
- Дзе: Казьянскі заказнік.
Фота: wildlife.by
Такога рэльефу, як тут, няма больш нідзе: мільёны гадоў таму ледавік пакінуў пасля сябе адразу 400 малых азёр, плюс балоцістую глебу, нізкі хмызняк і рай для мноства птушак і звяроў. Тут да гэтага часу сустракаюцца дзясяткі рэдкіх і знікаючых відаў. А з раслін можна паглядзець на росянку — тую самую расліну, якая ловіць насякомых.
Мясцовыя азёры размяшчаюцца побач адзін з адным, па памерах яны прыкладна ад 4 да 9 метраў у даўжыню.
Пра Казьянскія балоты ведаюць значна менш, чым пра тую ж Ельню, таму і турыстаў возяць сюды значна радзей. Калі вы вырашыце даследаваць мясцовыя пейзажы, усё ж рэкамендуем знайсці праваднікоў — балоты як-ніяк.
3. Паромная пераправа
- Што: пракаціць аўтамабіль па рацэ.
- Дзе: горад Дзісна.
Фота: youtube.by
Паромных перапраў у Беларусі цяпер няшмат, і, шчыра кажучы, пачуць пра іх можна не так ужо часта. І дарма — гэта як мінімум цікавы жыццёвы вопыт. Прызнайцеся: вось вы часта «каталі» машыну праз раку?
Адна з такіх перапраў знаходзіцца ў горадзе Дзісна — гэта паміж Мёрамі і Полацкам (дарэчы, Дзісна яшчэ вядомая як самы маленькі горад Беларусі).
Паром ходзіць паміж берагамі Дзвіны. Час у дарозе невялікі — дзесьці з пяць хвілін. Баржа дакладна змесціць на сабе шэсць машын, так што, калі падарожнічаеце кампаніяй, — месца хопіць усім. Актуальны расклад можна даведацца на месцы, але звычайна пераправу арганізуюць раз на гадзіну. Дадамо яшчэ трохі станоўчых уражанняў: паслуга бясплатная.
Магілёўская вобласць: Блакітная Крыніца, беларуская Карэлія і беларускі Версаль
1. Блакітная Крыніца
- Што: самая вялікая ў Еўропе крыніца.
- Дзе: горад Слаўгарад.
Фота: catalog-photo.ru
Гэта месца вельмі шанаванае вернікамі, але ў шырокіх масах пра яго ведаюць нямногія. Кажуць, што вада з крыніцы гаючая і з іх дапамогай вылечылася мноства людзей. Але нават без гэтых легендаў Блакітная Крыніца дзівіць. Гэта самая вялікая крыніца ў Еўропе і адна з самых магутных.
Па легендах, калісьці крынічныя струмяні білі ўверх на вышыню чалавечага росту. Але і цяпер іх магутнасць дзівіць. Проста ўявіце: у секунду з крыніцы разліваецца 60 (!) літраў вады.
Па чысціні Блакітныя Крыніцы перасягнуць любую іншую крыніцу, па прыгажосці пейзажу — мабыць, таксама. Вакол растуць дрэвы, ад крыніцы цягне прахалодай, спяваюць птушкі, свеціць сонца — прыгажосць!
2. Беларуская Карэлія
- Што: крэйдавыя кар'еры з хвойнікам.
- Дзе: вёска Лазовіца Клімавіцкага раёна.
Фота: marshruting.com
У вёсцы Лазовіца знаходзіцца месца распрацоўкі крэйды. Вада ў кар'ерах не такая бірузовая, як звычайна ў такіх месцах, бо на дне паспеў напластавацца глей. Затое за гады распрацоўкі кар'ера змянілася і навакольная прырода.
Пейзажы сапраўды зачароўваюць: хмызнякі, іглічныя дрэвы, белы крэйдавы «пясок» — усё тое, што трэба для маляўнічых фатаграфій. Купацца тут, вядома, нельга. А вось любавацца і фатаграфавацца — колькі заўгодна!
3. Беларускі Версаль
- Што: палац, раскошнейшы за замак Радзівілаў у Нясвіжы.
- Дзе: аграгарадок Жылічы.
Фота: obzor.by
У Жылічах знаходзіцца і паспяхова рэстаўруецца (усё яшчэ, не верце чуткам пра поўнае адкрыццё) палац Булгакаў. Яго часта называюць «другім Нясвіжам» і нават «беларускім Версалем».
Велізарны будынак пабудавалі ў стылі класіцызму і два разы перабудоўвалі, дадаючы памяшканні для аранжарэі і хатняга касцёла. Унутры абстаноўка была раскошнейшая, чым у заходніх суседзяў у Нясвіжы: паркет, пазалота, ляпніна, скульптуры, карціны вядомых мастакоў, дарагія дываны. Аблямоўваў гэта хараство старадаўні парк, які старанна даглядалі.
Журботныя падзеі XX стагоддзя закранулі Жылічы, але не разбурылі іх. З канца нулявых палац поўным ходам аднаўляюць. Вядома, на тэмп рамонту вельмі ўплывае размах будынка.
Да агляду ўжо даступныя некалькі залаў. Экскурсія каштуе 7 рублёў. Іх праводзяць, калі ёсць вольны супрацоўнік або быў папярэдні запіс, таму лепш дамаўляйцеся загадзя.
Брэсцкая вобласць: Крыжаўзвіжанская царква ў Вістычах, сядзіба Бохвіцаў і мора Герадота
1. Крыжаўзвіжанская царква
- Што: вялізная царква з багатай гісторыяй.
- Дзе: аграгарадок Вістычы.
Фота: brest-railib.by
Пра Вістычы мы ведаем недаравальна мала. Калісьці даўно яны належалі Тышкевічам, чый нашчадак заснаваў у межах маёнтка манастыр цыстэрцыянцаў. Затым тут з'явіўся касцёл Святой Тройцы, які быў пабудаваны ў вядомым барочным стылі (як, напрыклад, фарны касцёл у Гродне).
У XIX стагоддзі касцёл прадказальна пераасвяцілі ў праваслаўны храм, і да нашых дзён ён захаваўся як Крыжаўзвіжанская царква. Яна дзейнічае дагэтуль, там да апошняга часу вялася рэканструкцыя. Калі будзеце побач — абавязкова зазірніце ў царкву-касцёл: па-першае, архітэктура ўражвае, а па-другое, мясцовыя краявіды вельмі ўжо прыгожыя.
2. Сядзіба Бохвіцаў
- Што: у мінулым месца прыцягнення літаратараў.
- Дзе: вёска Флер'янова Ляхавіцкага раёна.
Фота: holiday.by
Гэтае месца не надта папулярнае ў турыстаў і, скажам шчыра, дарма. Калісьці пад дахам сядзібы збіраліся пісьменнікі — напрыклад, Рэймант і Ажэшка (апошняя нават пісала тут любоўныя лісты, выдадзеныя асобным томам).
Да рэвалюцыі сядзіба належала толькі сям'і Бохвіцаў. Ян Атон Бохвіц пабудаваў сядзібу з дрэва, а пазней дадаў цагляны фасад у неагатычным стылі.
Пасля вайны тут быў спачатку шпіталь, потым кантора мясцовага саўгаса. А цяпер сядзібай валодае сям'я пенсіянераў. Генрых Міхайлавіч з жонкай Ларысай Паўлаўнай аднаўляюць дом, водзяць бясплатныя экскурсіі, знаёмяць з гісторыяй і нават вядуць інстаграм.
Калі будзеце праязджаць міма — абавязкова наведайце. Яно таго варта!
3. Мора Герадота
- Што: паплаваць па разліву Прыпяці.
- Дзе: нацпарк «Прыпяцкі».
Фота: fancytravel.by
Хутчэй за ўсё, гэта падарожжа зойме ў вас цэлы дзень, але не расказаць пра яго было б злачынствам. Раз у год, менавіта вясной, асабліва калі яна была і снежная, і дажджлівая (проста як у нас цяпер), Прыпяць разліваецца і становіцца тым самым «морам», якое калісьці апісваў Герадот.
Вада расцякаецца там, дзе ў іншы час года растуць хмызнякі і хаваюцца карані соснаў. Падчас разліву ў лясах можна ўбачыць шмат розных птушак, якія прылятаюць сюды толькі ў гэты час.
Трапіць самастойна на разліў Прыпяці можна, але складана. Лепш знайсці гідаў, якія арганізуюць сплавы па моры Герадота. Эмоцыі — на ўсё жыццё.
Чытайце таксама:
Адпачынак на прыродзе. Топ-5 маляўнічых месцаў у Беларусі, дзе варта пабываць гэтай вясной
Адпачынак казачны, але не бюджэтны: як сям'я з Брэсцкай вобласці бавіла час у парку жывёл «Дыпрыз»
