У Беларусі ёсць дзве ракі, па плыні якіх можна даплысці ў Санкт-Пецярбург і Эстонію. Што за яны?
Днямі Міністэрства прыроды Беларусі расказала нібыта пра самыя незвычайныя рэкі Беларусі. Але выданне Blizko.by сцвярджае, што, акрамя названых, у нашай краіне ёсць рэкі, якія па адным параметры не абгоніць ніякая іншая рака. Яны не самыя доўгія або паўнаводныя, не самыя глыбокія або сінія. Яны проста ўнікальныя, таму што цякуць туды, куды зусім ад іх не чакаеш.
Рака Ловаць. Фота: wmbel.by
Вялікі водападзел
Мінпрыроды паведамляе: крыху больш за палову (55% тэрыторыі) Беларусі адносіцца да басейна Чорнага мора, а 45% — Балтыйскага. Гэта значыць, што ўсе рэкі Беларусі скончаць свой шлях альбо ў Чорным моры, альбо ў Балтыйскім.
Калі правесці ўмоўную лінію паміж Віцебскам і Брэстам, то амаль усе рэкі зверху ад гэтай лініі адносяцца да Балтыйскага басейна. Гэта значыць, раўчукі, рачулкі і рэчкі ў канчатковым выніку ўліваюцца ў буйныя беларускія рэкі — Дзвіну, Вілію, Нёман і Буг.
Рэкі ж знізу ад віртуальнай лініі адносяцца да Чарнаморскага басейна. Гэта значыць, усе рэчкі-раўчукі так ці інакш упадаюць у Прыпяць і Дняпро, якія, злучаючыся на тэрыторыі Украіны, далей магутным Дняпром цякуць да Чорнага мора.
Паглядзіце на герб беларускага райцэнтра Докшыцы. На ім намаляваныя два збаны, вада з якіх цячэ ўверх. Збаны гэтыя азначаюць вытокі Віліі і Бярэзіны, якія знаходзяцца ў Докшыцкім раёне. Бярэзіна пачынаецца літаральна за аб'язной Докшыц, а Вілія вынікае з балотца за нейкія дваццаць кіламетраў ад райцэнтра. Але Бярэзіна ў выніку, уліўшыся ў Дняпро, скончыць свой шлях у Чорным моры, а Вілія — у Балтыйскім. Гэта называецца — водападзел.
Ёсць яшчэ прынамсі два такія прыклады. Адзін — рэкі Пціч і Іслач. Паміж іх вытокамі пад Мінскам усяго каля 3-4 кіламетраў, але Іслач патрапіць у выніку ў Балтыйскае мора, а Пціч — у Чорнае.
Іншы прыклад — рэкі Нарва і Ясельда. Абедзве яны выходзяць з аднаго балота ў Белавежскай пушчы. Але ў выніку воды Нарвы аказваюцца ў Балтыцы, а воды Ясельды — у чарнаморскіх хвалях.
«А нам говорят, что Волга впадает в Каспийское море…»
Калі б Беларусь была крышачку большай, то нам бы пашанцавала мець рэкі і трэцяга басейна — Каспійскага. Расійская Цвярская вобласць — зямля, якая ў гэтым плане падобная на Докшыцкі раён.
На Валдаі, у Асташкаўскім раёне, знаходзіцца выток вялікай ракі Волгі. А ў Пенаўскім раёне той жа Цвярской вобласці знаходзіцца выток вялікай ракі Дзвіны. Паміж вытокамі рэк усяго 43 кіламетры па прамой — а якія розныя лёсы: Дзвіна, як нам вядома, ўпадае ў Балтыйскае мора, а Волга — у Каспійскае.
Можа, дзе-небудзь у Беларусі, на мяжы з Расіяй, ёсць рака-рачулка, якая б несла свае воды да Волгі — і тады б таксама ўпадала ў Каспій? Такія рэкі, якія пачынаюцца ў Беларусі і цякуць у Расію, сапраўды ёсць. Вось, напрыклад, Сухая Паленніца пачынаецца ў Лёзненскім раёне і неўзабаве перасякае мяжу. Там яна ўпадае ў Рутавеч, Рутавеч упадае ў Касплю, а Каспля цячэ назад у Беларусь і ў горадзе Сураж уліваецца ў Дзвіну.
Ці, скажам, рака Гародня пачынаецца дзесьці на ўскраіне Горацкага раёна, потым заходзіць на Смаленшчыну і там упадае ў Віхру, якая прыходзіць у Беларусь і за Мсціславам упадае ў Сож.
Ці вось Іпуць: пачынаецца ў Клімавіцкім раёне, далей цячэ ў Расію і там наварочвае амаль трыста кіламетраў, пасля чаго вяртаецца ў Беларусь і ўпадае ў Сож ужо ў Гомелі.
Такой ракі, якая б пачыналася ў Беларусі і змагла пазбегнуць упадзення ў адну з рэк басейна Балтыйскага або Чорнага мораў, няма. Але ёсць адна ўнікальная рака, якая пачынаецца ў Беларусі і больш ні ў якую беларускую не ўпадае. Затое прыводзіць яна — ні за што не здагадаецеся куды.
Куды менавіта цякуць беларускія рэкі?
Перш чым, нарэшце, расказаць пра ўнікальную беларускую раку, трэба разабрацца, як і куды менавіта цякуць астатнія беларускія рэкі. Вышэй ужо адзначалася, што ўсе яны так ці інакш ўпадаюць альбо ў Балтыйскае мора, альбо ў Чорнае. Трэцяга не дадзена.
Такім чынам, рэкі Балтыйскага басейна. Амаль усе рэкі гэтага басейна ў Беларусі ўпадаюць у Дзвіну, Вілію або Нёман, а таксама Буг. Што адбываецца з Дзвіной? На тэрыторыі Латвіі яна мяняе назву на Даўгава і ў Рызе ўпадае ў Рыжскі заліў — частку Балтыйскага мора. Вілія і Нёман сустрэнуцца толькі ў Літве. Там першая з іх называецца Нярыс, а другая — Нямунас. Нярыс упадае ў Нямунас у Коўне, а Нямунас выйдзе да Балтыкі ў курорце Нярынга: рака ўпадае ў Куршскі заліў. Нарэшце, Буг працягвае свой шлях у Польшчы, дзе спачатку ўпадае ў Нарву, а тая ўжо, у сваю чаргу — за Варшавай у вялікую Віслу, якая ўжо і выходзіць да Балтыкі недалёка ад Гданьска.
Месцы ўпадзення Віслы, Нёмана і Дзвіны ў Балтыйскае мора (злева направа)
Асноўных рэк Чарнаморскага басейна ў Беларусі… усяго адна. Калі, як згадвалася вышэй, «балтыйскія» ракі ўпадаюць у Балтыйскае мора ў трох розных месцах трох краін, то ўсё, што цячэ з Беларусі ў Чорнае мора, трапляе туды толькі праз Дняпро. У Беларусі Бярэзіна і Сож і іх прытокі ўпадаюць у Дняпро, а мноства іншых рэчак (напрыклад, Пціч, якая пачынаецца пад Мінскам) — у Прыпяць. Тая, у сваю чаргу, усё адно ўпадае ў Дняпро на поўначы Украіны. І далей ужо Дняпро наварочвае сотні кіламетраў праз усю краіну і ўпадае недалёка ад Херсона ў Дняпроўскі ліман Чорнага мора.
Усё, іншага месца для ўпадзення беларускіх рэк у Чорнае мора няма.
А вось у Балтыку — ёсць.
Унікальная рака Беларусі, якая амаль парушае «правіла басейнаў»
Вось, нарэшце, і яна — унікальная рака. Называецца яна Ловаць і пачынаецца ў Гарадоцкім раёне каля самай мяжы з Расіяй.
Яе даўжыня ў межах Беларусі ўсяго 45 кіламетраў, а шырыня ледзь перавышае некалькі метраў або некалькі дзясяткаў метраў. Але чым далей цячэ рака, тым больш прытокаў у сябе ўбірае і тым шырэйшай становіцца. Бліжэй да вусця яна разліваецца на некалькі сотняў метраў.
А дзе яе вусце? Дык вось, пакінуўшы Беларусь, Ловаць цячэ далей на поўнач па Пскоўскай і затым Наўгародскай абласцях Расіі. Прайшоўшы па расійскай тэрыторыі амаль 500 кіламетраў, яна ўпадае ў велізарнае возера Ільмень. З Ільмені, у сваю чаргу, выцякае рака Волхаў, на якой стаіць Вялікі Ноўгарад. Гэтая рака цячэ далей на поўнач і ўпадае ў Ладажскае возера. З якога выцякае невялікая (наша Свіслач роўна ў 3 разы даўжэйшая), але неверагодна магутная рака пад назвай Нява. Так-так, тая самая. І заканчваецца яна, як мы ведаем, на беразе Фінскага заліва ў Санкт-Пецярбургу.
Такім чынам, калі ў Гарадоцкім раёне Беларусі сесці ў човен дзе-небудзь у раёне вытоку Ловаці, скажам, на азярцы Завесна, і плыць увесь час уніз па плыні, — то роўна праз тысячу кіламетраў вы апынецеся ў Піцеры!
Беларуская Ловаць умудрылася выслізнуць ад усіх астатніх рэк Балтыйскага басейна і трапіць у мора сваім уласным шляхам.
Ці ёсць у Беларусі яшчэ што-небудзь такое ж унікальнае?
Не зусім настолькі ж, але ёсць. У Верхнядзвінскім раёне на поўначы краіны раскінулася вялікае возера Асвейскае. Іншыя рэкі вакол яго цякуць на поўдзень і ўпадаюць у Дзвіну. Але толькі не рэчка Сінюха. Яна стартуе з балота побач з возерам і, у адрозненне ад усіх астатніх, цячэ на поўнач.
Праз дзясятак кіламетраў яна перасякае мяжу і аказваецца ў Латвіі, дзе мяняе назву на Зілупе (што па-латышску азначае «сіні»).
Папятляўшы па мяжы з Расіяй, затым яна аказваецца цалкам на расійскай тэрыторыі, мяняе назву на Сіняя і недалёка ад горада Востраў уліваецца ў раку Вялікая, на якой стаіць Пскоў. Рака Вялікая, у сваю чаргу, упадае ў Пскоўскае возера, адкуль ідзе пратока да Чудскага возера на мяжы Расіі і Эстоніі. З Чудскага возера выцякае рака Нарва, якая ўсю дарогу ідзе па мяжы дзвюх дзяржаў і ўпадае ў Фінскі заліў недалёка ад гарадоў Нарва і Івангорад.
Такім чынам, на Балтыцы з'яўляецца пяты пункт і пятая краіна, куды можна прыплысці па беларускіх рэках. Гэтыя пункты раскіданыя паміж сабой на 900 кіламетраў. А паміж крайнімі пунктамі на Балтыцы і пунктам на Чорным моры і зусім 1300-1500 кіламетраў.
Чытайце таксама:
Якая рака ў Беларусі самая халодная, а якая самая звілістая?
Якая сувязь паміж БелАЭС і атлантычным ласосем? Аказваецца, самая непасрэдная
Як сёння шкодзяць беларускай прыродзе старадаўнія штучныя каналы?
