Padstavaj dla palemiki stała dvuchsieryjnaja dakumientalnaja stužka «Praklatyja i zabytyja», jakaja vyjšła ŭ efir na kanale «Biełsat».
S.Bohdana aburyła mierkavańnie režysiora Antosia Cialežnikava, na dumku jakoha «dyviersanty z Dalvica nasamreč byli ludźmi, jakija achviaravali svajo žyćcio dziela mary – volnaj i niezaležnaj Biełarusi».
Bolš za toje, dadaje Bohdan, «jany byccam by byli «biełaruskimi žaŭnierami», «biełaruskimi kamandas». Maŭlaŭ, niamiecki abvier tut ni pry čym, jany byli ŭ Biełaruskaj niezaležnickaj partyi (BNP) i rabili biełaruskuju spravu».
Jamu zapiarečyŭ u svaim błohu historyk Aleś Hiełahajeŭ: «Vajavać suprać Stalina – hodnaja biełaruskaja sprava.
Dyj nakont padkantrolnaści — chto ź ich byŭ pad jakim kantrolem u polskich i biełaruskich lasach? Nijaki abvier ich tam nie kantralavaŭ».
Kali abstrahavacca ad drobnych padrabiaznaściaŭ i niuansaŭ, hałoŭnaje pytańnie dyskusii palahaje ŭ nastupnym:
chto dla Biełarusi horšy – Hitler abo Stalin? Ci možna stavić pamiž imi znak roŭnaści?
Pazicyja Siarhieja Bohdana nastupnaja: «Jakija b ni byli ŭ biełarusaŭ kryŭdy na Saviety — u SSSR isnavała kvazidziaržava Savieckaja Biełaruś, a balšaviki nie stavili metaj źniščeńnie biełarusaŭ jak biełarusaŭ.
Balšavicki teror byŭ masavy, ale palityčny, a nie rasavy. Niemcy ž nie chavali svaich rasavych płanaŭ – ni ŭ słovach, ni ŭ dziejach».
Aleś Hiełahajeŭ śćviardžaje advarotnaje: «Savieckuju prapahandu «BSSR – biełaruskaja dziaržava» aŭtar stavić vyšej za sotni tysiačaŭ zabitych i pamierłych u niavoli biełarusaŭ. Darečy, nacysty taksama nie stavili metaj źniščeńnie biełarusaŭ jak biełarusaŭ. (…). Niamiecki teror suprać biełarusaŭ taksama byŭ palityčnym, a nie rasavym.
Pa prykmiecie rasy źniščali žydoŭ i cyhanoŭ». Tamu robicca vysnova:
«Vajavać suprać Stalina – hodnaja biełaruskaja sprava». Situacyja naprykancy vajny tłumačycca prostaj łohikaj: «Sa słabiejšym voraham – suprać macniejšaha. Što dziŭnaha?».
Uźniknieńnie takoj dyskusii ŭ Biełarusi - źjava nievypadkovaja. U Francyi nie prapanoŭvajuć reabilitavać ułasnych kałabarantaŭ na čale z maršałam Pietenam (miž inšym, hierojem Pieršaj suśvietnaj vajny), a ŭ Narviehii – palitykam Kviślinham. U abiedźviuch krainach isnavaŭ demakratyčna abrany ŭrad, zrynuty niamieckimi akupacyjnymi vojskami.Tamu dla krain Zachodniaj Jeŭropy historyju Druhoj suśvietnaj možna patłumačyć praz prosty vybar: demakratyja abo tatalitaryzm. Treci šlach adsutničaŭ.
A voś Biełaruś na praciahu bolšaj častki XX stahodździa nie mieła dośviedu demakratyčnaha raźvićcia. Tamu pierad sučasnymi historykami ŭźnikaje dylema. Abo zapluščyć vočy na asobnyja prajavy savieckaha režymu, jaki ŭ tych umovach źjaŭlaŭsia adzinaj alternatyvaj niamieckaj akupacyi. Abo vitać zmahańnie z adnym tatalitarnym režymam pry dapamozie druhoha.
Zrešty, isnuje jašče adzin kryteryj dla vyznačeńnia ŭłasnaj pazicyi ŭ hetaj dyskusii. Varta zhadać asobaŭ, jakija sa zbrojaj u rukach zmahalisia za Biełaruś pa roznyja baki frontu, a potym realizavalisia ŭ mastactvie. Bo tvorčaść – vielmi tonkaja materyja.
Nielha rabić rečy, niesumiaščalnyja z tvaim sumleńniem, a potym stvaryć hałoŭny tvor svajho žyćcia.
Dziela prykładu voźmiem litaraturu. Kali źviarnucca da savieckaha dośviedu, možna nazvać proźviščy Alesia Adamoviča, Vasila Bykava, Valancina Tarasa i inšych. A voś ź niamieckaha? Tak, pa druhi bok barykadaŭ znachodzilisia Natalla Arsieńnieva, Masiej Siadnioŭ, Aleś Sałaviej. Ale jany pracavali dziela adradžeńnia biełaruskaj kultury.
A ci šmat prykładaŭ tych, chto zmahaŭsia na niamieckim baku sa zbrojaŭ u rukach? Navat Kastuś Akuła, adzin z najbolš viadomych prazaikaŭ-emihrantaŭ, tolki niepraciahły čas vučyŭsia ŭ Minskaj aficerskaj škole Biełaruskaj krajovaj abarony. Ale vajavaŭ u składzie 2-ha Polskaha korpusa Brytanskaj armii!
Sapraŭdy, pamiž tatalitarnaj Hiermanijaj i SSSR možna znajści bahata padabienstvaŭ. Našy suajčyńniki, čyja nacyjanalnaja śviadomaść była nadzvyčaj vysokaj, mahli ščyra zmahacca za Biełaruś u abiedźviuch armijach. Ale jość i pryncypovaje adroźnieńnie. Nacysty ŭ časie toj vajny pravodzili hienacyd zachoplenych narodaŭ, saviety — nie.
Małady historyk Anton Rudak taksama ŭziaŭ udzieł u dyskusii Bohdana i Hiełahajeva.
Na dumku Rudaka, «Bohdan, naturalna, nie daśledčyk hetaj temy, tamu ŭ jahonym tekście jość da čaho dačapicca. Pieradusim ja pra datyčnaść Hadleŭskaha da BNP časoŭ akupacyi i jahony nibyta nieasprečny maralny aŭtarytet». Ale ŭ cełym Rudak biezumoŭna na baku Bohdana ŭ tym, što datyčyć kateharyčnaha asudžeńnia kałabarantaŭ i nieprymalnaści supastaŭleńnia «partyzana z palicyjantami-karnikami i dyviersantami».
Rudak taksama iranizuje sa sprobaŭ zrabić z hadavancaŭ Dalvica hieraičnych «kamandas»: «Udzielniki hrupy Vituški ŭpieršyniu pabačyli parašut u noč desantu».
