 Tadevuš Kaściuška |
Mastactvaznaŭca, kiraŭnik kłuba «Spadčyna» Anatol Bieły maryć sabrać u Starych Darohach usich słavutych biełarusaŭ, jakija prynieśli słavu Ajčynie.
Praz tydzień, 15 kastryčnika, tut adbudziecca ŭračystaje adkryćcio čarhovaha pomnika čarhovamu ščyramu biełarusu, jakoha viedaje suśviet — Tadevušu Kaściušku. Uračystaść prymierkavana da 190‑hodździa z dnia śmierci zmahara i na ziamli biełaruskaj, i na ziamli amierykanskaj.
U hetym unikalnym muziei kožny santymietr muziejnaj płoščy prasiaknuty biełaruščynaj, jaje historyjaj i sučasnaściu. Tut pomniki Adamu i Maksimu Bahdanovičam, Łarysie Hienijuš, historyku Uładzimiru Ułaščyku, Skarynu, Husoŭskamu, Jefrasińni Połackaj, Siamionu Budnamu… — užo 40 niepaŭtornych vyjaŭ, jakija mieściacca na terytoryi niepaŭtornaha biełaruskaha Panteona.
40 asobaŭ, 40 suśvietnych ziemlakoŭ, bolšaść ź jakich zaniadbany ci ad jakich vyraklisia ŭ svoj čas ułady. Novodzin pryvatny muziej śvietu nie moža pachvalicca takoj kalekcyjaj, zroblenaj adnym čałaviekam. Kaniešnie, u jaho jość siabry‑paplečniki, jakija dapamahajuć ažyćciavić zadumanaje.
Voś i na hety raz nad vyjavaj Kaściuški pracavali mastaki Anatol Kryvienka i Aleh Cyrkunoŭ. Atrymaŭsia pahrudny pomnik ź listavoha mietału 200ch162 santymietry — vieličny i niepaŭtorny budzie hladzieć na Biełaruś Kaściuška ŭ hienieralskich pahonach i pry ŭsich svaich ordenach i miedalach.
Pa słovach Anatola Biełaha, u Biełarusi jość biust Kaściušku, pastaŭleny ambasadaj ZŠA. Jon mieścicca na radzimie Kaściuški ŭ Bresckaj vobłaści. Vielmi b dobra było, havoryć historyk, kab na adkryćcio pomnika ŭ Starych Darohach zavitali i siońniašnija pradstaŭniki pasolstva hetaj krainy. Na svajoj radzimie, u Amierycy, jany ŭviekaviečyli słavutaha biełarusa. Pomniki jamu stajać u šaści haradach ZŠA: Vašynhtonie, Čykaha, Fiładelfii, Sankt‑Pieciarburhu i Viestpoincie. I jość za što. Zmahajučysia za niezaležnaść ZŠA, biełaruski šlachcič atrymaŭ zvańnie hienierała i staŭ nacyjanalnym hierojem. Zasnavaŭ pieršuju ŭ Amierycy akademiju — Viestpoint. U štacie Misisipi jaho imiem nazvany horad.
Palaki taksama ličać jaho nacyjanalnym hierojem. U 1794 hodzie Kaściuška ŭznačaliŭ paŭstańnie za niezaležnaść Rečy Paspalitaj ad rasiejskaj akupacyi. Pomniki jamu stajać u haradach Krakaŭ, Łodź i Poznań. Padčas vajny fašysty ich źniščyli, adnak u 60‑hadach palaki ich adnavili.
Ustanaŭlivajučy pomnik u Starych Darohach, na biełaruskaj ziamli, Anatol Bieły choča skazać: Tadevuš Kaściuška — biełarus i nichto inšy. Radzinnaja ziamla ŭskarmiła jaho luboŭ da svabody i nianaviść da luboha pryhniečańnia.
Samy słavuty naš ziamlak — Adam Mickievič. Na dumku śpiecyjalistaŭ, kłasiku suśvietnaj litaratury pastaŭlena kala 40 pomnikaŭ. Padličyć dakładna nichto nie moža. Jość u Polščy, Vilni, Ivana‑Frankoŭsku, Lvovie (Ukrajina) i navat u Paryžy.
A Maksima Bahdanoviča pamiatajuć u Krymie. Pieršy pomnik jamu za miažoj źjaviŭsia ŭ Mischory ŭ 1957 hodzie, Zair Azhur zrabiŭ biust paeta. U 1994 hodzie pomnik ustanoŭleny ŭ Jarasłaŭli taksama z dapamohaj Anatola Biełaha. Letam 2003 hoda na mahile paeta ŭ Jałcie ź»iaviŭsia novy pomnik. Da hetaha tam stajaŭ abielisk.
Janka Kupała, aproč radzimy, uviekaviečany ŭ Amierycy dziakujučy biełaruskaj dyjaspary. U 1970 hodzie ŭ haradku Manro, što niepadaloku ad Ńju‑Jorka, ź»iavilisia adrazu biusty Tarasu Šaŭčenku i Alaksandru Puškinu. Heta byŭ simvaličny znak jadnańnia narodaŭ‑bratoŭ. Niadaŭna ŭstanoŭleny jašče pomnik Kupału ŭ Maskvie.
U japonskim horadzie Chakodate ŭ pryvatnym muziei znachodzicca biust Iosifa Haškieviča, pieršaha hienkonsuła Rasiejskaj impieryi ŭ Japonii. Jon naradziŭsia na Astravieččynie. Biust pieradadzieny ŭ dar muzieju ŭ 1989 hodzie ad imia hramadskaj arhanizacyi «Sajuz savieckich abjadnańniaŭ družby».
Pad kiraŭnictvam Haškieviča była zakładziena pieršaja pravasłaŭnaja carkva ŭ Japonii, pabudavany balnica i škoła dla japonskich dzietak. Jon taksama stvaryŭ pieršy pieršy japona‑rasiejski słoŭnik z kamientaryjami.
A ŭ adnym z rajonaŭ Prahi — Hradčanach — staić pomnik Francysku Skarynu. Jaho ŭračysta adkryli ŭ 1996 hodzie. Vyšynia jaho razam z hranitnym pastamientam bolš za 2 z pałovaj mietraŭ. Na bronzavym liście, prymacavanym na vałunie niepadaloku, nadpis ab dziejnaści Skaryny ŭ Prazie na biełaruskaj i češskaj movach. Mienavita ŭ hetym horadzie jon nadrukavaŭ «Psałtyr», jaki ličycca pieršaj biełaruskaj drukavanaj knihaj. U Prazie jość jašče miemaryjalnaja doška ŭ dvoryku samaj staroj biblijateki Klamienciuma u centry hetaj stalicy. Mienavita tut Vasil Bykaŭ daŭ svajo apošniaje intervju.
A Ihnat Damiejka i siońnia adzin z samych pavažanych ludziej Čyli. Jon naradziŭsia ŭ 1802 hodzie ŭ vioscy Miadźviadka Karelickaha rajona. Tam ciapier jość muziej u bazavaj škole, pryśviečany znakamitamu ziemlaku. U Čyli Damiejka uźniaŭ navuku na novuju vyšyniu, a potym staŭ rektaram Čylijskaha univiersiteta. Tam jon adkryŭ zaležy zołata, sierabra, miedzi, vuhalu, mnostva nieviadomych dahetul minierałaŭ, pabudavaŭ vodapravod, vyrašyŭšy prablemu vodazabieśpiačeńnia stalicy. Tut i ŭzvyšajecca pomnik Ihnatu Damiejku z nadpisam «Vialiki Aśvietnik». Pamior biełarus u 1889 hodzie i jaho imiem nazvany horny chrybiet u Kardyljerach, port, minierał damiejkus, vid fijałki i navat dynazaŭr — damiejkazaŭr.
U centry estonskaha haradka Kiviyli staić miemaryjalny znak u honar biełaruskaha piśmieńnika Janki Skryhana, ustanoŭleny ŭ 1998 hodzie pa inicyjatyvie miascovych biełarusaŭ. Tut z 1948 pa 1949 hod jon pracavaŭ buchhałtaram.. U 1937 ‑m piśmieńniku prysvoili «zvańnie» «vorah naroda» i zabaranili žyć na radzimie i bujnych rasiejskich haradach. U Estoniju jon pierabraŭsia da siabra. U 1949 hodzie jaho znoŭ etapiravali ŭ Sibir i tolki ŭ 1955‑m reabilitavali i jon viarnuŭsia ŭ Biełaruś . Było jamu pad 50. Bolš u Estonii pomnikam biełarusam niama.
