Niahledziačy na maštabnuju antyterarystyčnuju aperacyju na ŭschodzie Ŭkrainy, niadaŭna ŭ Čarkaskaj vobłaści prajšli ŭračystaści z nahody 200-hodździa Tarasa Šaŭčenki, u jakich vypała paŭdzielničać i mnie. Tam ja paznajomiŭsia ź viadomym ukrainskim prazaikam, aŭtaram šmatlikich histaryčnych ramanaŭ, Hierojem Ukrainy Juryjem Muškietykam. Piśmieńnik achvotna zhadziŭsia adkazać na maje pytańni.
— Panie Jury, jubilej Šaŭčenki adznačajecca ŭ čas, kali na Danieččynie faktyčna idzie vajna. Što treba zrabić, kab jana spyniłasia?
— Heta składanaje pytańnie. Užyvać zbroju z našaha boku nie humanna i, skazać pa praŭdzie, niebiaśpiečna. Bo Rasieja ŭvieś čas pahražaje ŭvieści vojski. Siadać za stoł pieramovaŭ z terarystami nierezonna. Jany i nia słuchajuć, dy i nie zasłuhoŭvajuć na toje. Voś takaja sytuacyja… Rasieja havoryć ab pryciaśnieńni rasiejskamoŭnaha nasielnictva ŭ Danbasie. Heta łuchta poŭnaja. Rasiejskuju movu tam nichto nie pryciaśniaŭ. U suviazi z hetym ja raskažu vam cikavuju historyju. Jość na Danbasie horad Maryjupal. Tam da Druhoj suśvietnaj vajny žyła vialikaja hramada hrekaŭ. U ich byli hreckija škoły, radyjo, hazety, časopis, było dzieviać hreckich piśmieńnikaŭ. Tyja hreki źbierahli movu Perykła i Hamera. I voś u 1937 hodzie ŭsie hreckija piśmieńniki byli rasstralanyja, škoły začynienyja, radyjo, hazety i časopis — zakrytyja, a hrecki šryft vyvieźli ŭ mora i ŭtapili. Čamu pra heta Maskva maŭčyć? A Taras Šaŭčenka natchniaje nas na baraćbu. Jaho słovy «zmahajciesia i pieramožacie», jakija jon kazaŭ hruzinskamu narodu, adnosiacca i da nas. Usia tvorčaść Šaŭčenki — heta baraćba, tamu ŭ hetym kantekście jon nam — pamočnik.
— Rasiejskija ŚMI jak župiełam razmachvajuć słovam «banderaŭcy». Pryčym, akcent robicca na ich supracoŭnictva z fašystami.
— Heta taksama chłuśnia. Bandera siadzieŭ u niamieckaj turmie. Jaho pamočnik pa palityčnaj častcy, paet Aleh Olžyč, byŭ zakatavany hiestapa. Jaho paplečnica, kiraŭnica Sajuzu piśmieńnikaŭ Ukrainy padčas akupacyi, Alena Teliha, była rasstralanaja ŭ Babinym Jary. Jak možna, majučy takija fakty, havaryć, što banderaŭcy supracoŭničali ź niemcami? Praŭda, heta troški na sumleńni i vašaha Alesia Adamoviča, jaki ŭ ramanie «Karniki» napisaŭ, što ŭ Biełarusi dziejničali banderaŭcy. Spačatku ŭ jaho byli ŭłasaŭcy, a potym zamiest ich źjavilisia banderaŭcy.
— Padčas hutarak z ukraincami tut, na Čarkaščynie, niemahčyma nie zaŭvažyć, miakka kažučy, vyraznych antyrasiejskich nastrojaŭ. A paprostu — nianaviści da Rasiei, da jaje kiraŭnictva. Jak vy ličycie, hetaja nianaviść — nadoŭha?
— Dumaju, nadoŭha. Pucin nas nadoŭha pasvaryŭ. Da hetaha my naiŭna vieryli ŭ naša niejkaje tam braterstva. A ciapier u ludziej adkrylisia vočy, jany zrazumieli, kim nasamreč jość dla nas hetak zvany starejšy brat, jakuju piatlu jon dla nas padrychtavaŭ, jaki bizun. Ale čas imperyj minuŭ. Raspaŭsia Saviecki Sajuz, raspadziecca i Rasiejskaja imperyja — hetaja łachmannaja dziaržava. Žyvie jana za košt zachoplenych terytoryj, dzie — nafta, haz, ałmazy i h.d. Ja niadaŭna čytaŭ u časopisie «Novyj mir» artykuł adnaho rasiejca ź Jakucii. Jon źviartajecca naŭprost da kiraŭnictva Rasiei: kab vy viedali, jak nas nienavidziać jakuty! Kab jany nie byli takija razroźnienyja, jany b nas siońnia rezali. Voś vam karcinka ŭnutryrasiejskaja…
— My z vami jeździm pa centralnaj Ukrainie, pa miaścinach Šaŭčenki, i paŭsiul bačym memaryjały zmaharam za niezaležnaść. Ukraincy — źjadnany narod, i Majdan heta paćvierdziŭ. Čamu ž tak stałasia z Krymam?
— Heta było vielmi niečakana. Našym kiraŭnikom byŭ Janukovič, antyŭkrainiec, vasał Pucina. Pry im, faktyčna, razvalili armiju. Ale ja ŭpieršyniu ciapier pabačyŭ, što narod prabudziŭsia. Maskva puskaje ŭsiakuju brachniu, što Majdan — heta banderaŭcy. Śviedču — heta brachnia, ja sam tam prysutničaŭ. Tam byli pieravažna žychary Kijeva, byli i pryježdžyja. Prosta ludzi byli daviedzienyja da adčaju.
— Vy ŭ svaim pavažnym vieku stajali na Majdanie?
— Nie stajaŭ, prosta prychodziŭ. Nia budu chłusić. Ja prychodziŭ, kab pahavaryć ź ludźmi. Ale maje svajaki, maje dzieci tam stajali. Ja chaču, kab biełaruskija hledačy pabačyli filmy, źniatyja ŭ rezydencyjach Janukoviča. Skažam, u prezydenta Francyi — adna rezydencyja, a ŭ Janukoviča — čatyrnaccać. Z zaaparkam, z fermaj straŭsaŭ, ź dziasiatkami rarytetnych aŭtamabilaŭ, jakija kaštujuć miljony. Narodu niama za što žyć, a na stale ŭ jaho lažaŭ załaty baton. I takich rezydencyj — čatyrnaccać.
— U Łukašenki ich dvanaccać.
— Bačycie, troški nie dasiahaje. U Pucina, kažuć, ich dvaccać šeść. Hety niahodnik Janukovič rabavaŭ narod. Tolki ŭ švejcarskich bankach na roznyja rachunki jon pakłaŭ 40 miljardaŭ dalaraŭ — heta hadavy biudžet usioj Ukrainy! Tak abakraści narod… Ale, paŭtarusia, pazytyŭny bok usiaho hetaha — narod prabudziŭsia. I dumaju, što jon užo nie paddasca.
— Mnohija ŭkraincy ličać, što Łukašenka ŭ rasiejska-ukrainskim supraćstajańni na baku Ŭkrainy. I z Turčynavym sustrakaŭsia, i Parašenku pavinšavaŭ, i suprać federalizacyi vykazvaŭsia. Vy asabista vierycie Łukašenku?
— Skazać pa-praŭdzie, mała vieru — viedajučy palityku, jakuju viadzie Łukašenka. Ja nie chaču mazać usio čornym. Jon namahajecca niešta zrabić, utrymać u rukach ekanomiku i h.d. Ale ŭ Biełarusi ŭžo amal niama biełaruskaj movy. Ni hazetaŭ biełaruskich, ni biełaruskamoŭnych škołaŭ u abłasnych cetrach niama. U Miensku niekalki jość — napakaz, kab kali chto pryjedzie, pakazać. A chto spryjaje rusifikacyi, kali nie Łukašenka? Tamu ja jamu nia vieru. Daj Boh, kab Łukašenka adumaŭsia, kab vočy ŭ jaho adkrylisia. Jon užo šmat hadoŭ pry ŭładzie, i chaj by zavieršyŭ svaju kadencyju na pazytyvie biełaruskim. Ja viedaju, jak składana ciapier vašym piśmieńnikam dy inšym tvorčym ludziam. My dobra znajomyja, da prykładu, ź Niłam Hilevičam. Ja viedaju, jak jon usio žyćcio vajavaŭ i vajuje za biełaruskuju movu. U 80-ja hady my ź im udvoch u Maskvie na piśmieńnickich forumach vajavali, vystupali, damaŭlalisia, chto što skaža, chto padtrymaje. Vydatny čałaviek, vydatny piśmieńnik.
— Vy doŭhi čas uznačalvali Sajuz piśmieńnikaŭ Ukrainy. Razam z Krymam vaša piśmieńnickaja hramada straciła dva damy tvorčaści i adpačynku — u Jałcie i Kaktebieli. Što b vy ŭ hetaj suviazi paraili siońniašniamu kiraŭnictvu SP?
— Treba zmahacca. Skažam, kali damy tvorčaści trapili da nas, to my nie rabili pa-chamsku. Była krymskaja piśmieńnickaja arhanizacyja, jakaja ličyłasia našaj filijaj. My nikoli nie admaŭlali krymčanam u nabyćci puciovak. Nia viedaju, što ciapier buduć rabić krymskija piśmieńniki, ci buduć jany vydzialać miescy dla svaich kalehaŭ z Ukrainy. Ciažka siońnia zmahacca… Sajuz piśmieńnikaŭ źviartajecca da ŭradu, a što moža zrabić urad? Ničoha nia moža. Jon, viadoma ž, robić usio mahčymaje i spadziajecca, što Krym vierniecca. Siońnia ŭ Maskvie va ŭsich ŚMI kryčać «Krym naš», bo stolki kryvi rasiejskaj pralita za jaho… Chiba možna kryvioju takija rečy mierać? A ŭkrainskaja kroŭ chiba tam nie liłasia? My viedajem słovy Karła Marksa pra Zaparoskuju Sieč, jakaja ŭratavała Eŭropu ad turecka-tatarskaj ahresii. Ale heta siońnia nie biarecca pad uvahu.
A jak dałučali Krym da Ŭkrainy? Ciapier pišuć, što Chruščoŭ napiŭsia harełki, najeŭsia ŭkrainskaha sała i vyrašyŭ dałučyć. Sprava ŭ tym, što Krym tady biedavaŭ. Siem ukrainskich abłaściej karmili Maskvu, try —Leninhrad. Rasieja tady, u 50-ja hady, nie mahła ŭtrymlivać Krym. Mahčyma, inicyjatyva išła ad Chruščova. Za dałučeńnie Krymu hałasavali Viarchoŭny Saviet Krymu, Viarchoŭny Saviet RSFSR, Viarchoŭny Saviet Ukrainy i — Viarchoŭny Saviet SSSR. Tysiačy deputataŭ. Dyk pry čym tut Mikita?!
— Jakoj vam bačycca budučynia Ŭkrainy? Mytny sajuz, Eŭrasajuz, NATA — kudy vašaj krainie treba kiravacca?
— Ja baču Ŭkrainu eŭrapiejskaj dziaržavaj. Ja — tolki za NATA. Kali b my paśpieli ŭvajści ŭ NATA, my siońnia byli b abaronienyja. Ale vyjšła zaminka. Rasieja vystupaje kateharyčna suprać, kab my byli ŭ Eŭrasajuzie, łaje na čym śviet staić ZŠA. U Maskvie takoje pišuć i havorać pra Ameryku, što možna zdureć. A ŭ ZŠA jak pryniali 300 hadoŭ tamu kanstytucyju, tak ź joju i žyvuć. Heta demakratyčnaja i vialikaja dziaržava. A nam z Rasiejaj, ja dumaju, treba razarvać usie stasunki. Rasieja — kraina žorstkaja, niespraviadlivaja i podłaja. Ź joju siońnia spraŭ mieć nielha. Mahčyma, jak-niebudź, kali ŭ Rasiei pieramoža demakratyčny ład, stasunki adnoviacca, ale siońnia my pavinny razyścisia.
