Kiraŭnictva staličnaj pryvatnaj ustanovy adukacyi «Instytut parłamientaryzmu i pradprymalnictva» admoviłasia praciahnuć pracoŭny kantrakt ź viadučym ajčynnym daśledčykam sacyjalna-ekanamičnych prablemaŭ historyi Biełarusi XIX stahodździa Andrejem Kištymavym.
Fota z aficyjnaha sajta Instytuta.
Imia Andreja Kištymava šyroka viadoma na Baćkaŭščynie, u jeŭrapiejskich krainach i ZŠA. Jon — vielmi talenavity, pracavity, hłyboki daśledčyk, pryncypovy vykładčyk i bliskučy pramoŭca, jaki svaimi ŭnutranymi i źniešnimi jakaściami całkam adpaviadaje ŭjaŭleńniu narmalnych ludziej pra sapraŭdnaha intelihienta ad navuki — akademičnaha daśledčyka i ŭniviersiteckaha prafiesara.
Kala piaci hadoŭ na ajčynnym telekanale ANT navukoŭca vioŭ papularnyja cykły pieradač, pryśviečanych minułamu ekanomiki Biełarusi i biełaruskim pradprymalnikam. Historyk — aŭtar 300 navukovych publikacyjaŭ, u tym liku apošniaj vialikaj manahrafii «Istorija Biełorusskoj žieleznoj dorohi. Iz XIX vieka v viek XXI», adzin z aŭtaraŭ akademičnych vydańniaŭ — šaścitomnika «Historyja Biełarusi» i «Nacyjanalnaha histaryčnaha atłasu Biełarusi», navukovaha zborniku «Eastern European Railways in Transition» («Čyhunki Uschodniaj Jeŭropy ŭ pieryjad reformaŭ»), jaki niadaŭna vyjšaŭ u Łondanie, pastajanny ŭdzielnik Mižnarodnych kanfierencyj daśledčykaŭ Biełarusi ŭ Koŭnie (Litva), nacyjanalnych i mižnarodnych kanfierencyj pa prablemach minułaha ajčynnaj ekanomiki, zachavańnia nacyjanalnaj spadčyny, historyi paŭstańnia 1863 hodu i Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, ekśpiert šerahu histaryčnych i turystyčnych prajektaŭ, siabra redakcyi časopisu «Spadčyna», Biełaruskaha kamitetu ICOMOS (Mižnarodnaha savietu pa zachavańniu pomnikaŭ i pamiatnych miaścinaŭ), Asacyjacyi daśledčykaŭ historyi handlu, kupiectva i mytnaj spravy (Rasija) i Mižnarodnaj asacyjacyi daśledčykaŭ čyhunki (Francyja). Aproč taho, daśledčyk kansultuje navukovyja pracy studentaŭ, aśpirantaŭ i daktarantaŭ. Darečy, dla mnohich svaich vučniaŭ historyk upieršyniu adkryŭ vielič, łohiku i pavučalnaść tysiačahadovaha ajčynnaha minułaha, jakoje nie abmiažoŭvajecca tolki šaścihadovaj Druhoj suśvietnaj vajnoj.
Dzieviać hadoŭ tamu Andrej Kištymaŭ užo byŭ pakarany za inšadumstva — jon staŭ achviaraj chvali represij — vialikaj akademičnaj čystki, što tady pieražyŭ Instytut historyi Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi.
Ciaham niekalkich hadoŭ ź instytutu byli zvolnieny aŭtar doktarskaj dysiertacyi «Stanovlenije sovietskoj totalitarnoj sistiemy v Biełarusi (1917–1941)» Taćciana Proćka, jakuju joj tak i nie dazvolili abaranić, daśledčyca historyi Słuckaha zbrojnaha čynu 1920 hodu Nina Stužynskaja, aŭtar knihi «Nieviadomaja vajna» pra samaje trahičnaje dla Biełarusi našeście Maskoŭskaj dziaržavy ŭ 1654–1667 hadach Hienadź Sahanovič, daśledčyk staražytnaściaŭ Minsku i Połacku, archieołah Siarhiej Tarasaŭ i aŭtar manahrafij pra try padzieły Rečy Paspalitaj i ich nastupstvy dla Biełarusi ŭ apošniaj tracinie XVIII — na pačatku XIX stahodździaŭ Jaŭhien Aniščanka.
Pierad samym zvalnieńniem ź Instytuta historyi, dzie Andrej Kištymaŭ adpracavaŭ amal 27 hadoŭ i prajšoŭ usie stupieni słužbovaj leśvicy ad małodšaha łabaranta da starejšaha navukovaha supracoŭnika, navukovaja ŭstanova vydała manahrafiju «Histaryjahrafija ahrarnaj historyi Biełarusi. 1861–1917 hady». U hetaj knizie proźvišča historyka ŭzhadvajecca ŭ takim kantekście i z takimi acenkami, jakija nahadvajuć 1937 hod. Tak, pracy Kištymava, što majuć dačynieńnie da pieryjadu carskaj Rasii, charaktaryzujucca jak «razbeščany antysaviecki paskvil», što patychaje «zaałahičnaj nianaviściu da sučasnych uładaŭ». Pamiž vychadam hetaj manahrafii i svaim zvalnieńniem Andrej Kištymaŭ bačyć vidavočnuju suviaź.
Kali historyk pryjšoŭ u Instytut parłamientaryzmu i pradprymalnictva, dzie adpracavaŭ amal 11 hadoŭ, va ŭmovach pryvatnaha VNU jon spadziavaŭsia atrymać toje, čaho vidavočna nie chapała ŭ Instytucie historyi, — akademičnych volnaściaŭ. Ale hety vykładčycki ramantyzm chutka vyvietryŭsia z hałavy historyka, choć jon paśpiachova vykładaŭ šeść kursaŭ, u tym liku ŭpieršyniu ŭ Biełarusi svoj aŭtarski «Historyja pradprymalnictva», praciahvaŭ aktyŭna zajmacca davoli aktualnaj i siońnia lubimaj navukovaj temaj — prablematykaj XIX stahodździa, — epochi šparkaha raźvićcia navuki i techniki, stanaŭleńnia kłasičnaha kapitalizmu, abudžeńnia nacyjanalnaj samaśviadomaści, naradžeńnia palityčnych partyj, uźniknieńnia ideałohii kansiervatyzmu i libieralizmu. Darečy, usia hetaja prablematyka poŭnaściu vypała z tematyki Instytutu historyi. Takoje staŭleńnie akademičnaha kiraŭnictva Andrej Kištymaŭ tłumačyć niežadańniem «raźminiravać minnaje pole ajčynnaj historyi» i sistematyčna daśledavać słaba vyvučanyja pytańni XIX stahodździa, kali biełaruskija ziemli znachodzilisia ŭ składzie Rasijskaj impieryi i adno za adnym trojčy adbyvalisia nacyjanalna-vyzvolnyja paŭstańni suprać carskaha samaŭładździa, a taksama było admieniena pryhonnaje prava, jakoje vielmi nahadvaje siońniašniaja kantraktnaja sistema.
Historyk ličyć, što za apošnija 20 hadoŭ ajčynnaja humanistyka pieražyvaje druhuju chvalu represijaŭ — čystku vyšejšych navučalnych ustanovaŭ,
pra što śviedčać nievypadkovaje źniknieńnie mnohich aktualnych histaryčnych siužetaŭ z skaročanych kursaŭ šerahu humanitarnych dyscyplin paśla pierachodu na čatyrochhadovaje navučańnie ŭ VNU, a taksama niadaŭnija zvalnieńni šerahu viadomych navukoŭcaŭ z VNU, u pieršuju čarhu z Haradzienskaha dziaržaŭnaha univiersitetu imia Janki Kupały.
Na mierkavańnie Andreja Kištymava, takaja «pakazalnaja publičnaja łupcoŭka» ajčynnych humanitaryjaŭ pavinna stać svojeasablivaj pieraściarohaj dla tych daśledčykaŭ minułaha i vykładčykaŭ VNU, čyj punkt hledžańnia nie supadaje z aficyjnym. Ale navukoŭca nie sumniavajecca, što historyja, jakuju jon tak šanuje, usio ž taki nie pakinie jaho biez abarony.
