Napiaredadni 500-ch uhodkaŭ Aršanskaj bitvy stała viadoma, što Aršanski rajvykankam zabaraniŭ imprezu z hetaj nahody na histaryčnym Krapivienskim poli.
Pra značnaść hetaj bitvy ŭ historyi i jaje praciah u sučasnaści my hutarym ź piśmieńnikam, aŭtaram histaryčnych ramanaŭ Leanidam Dajnekam.
— Spadar Leanid, ci było dla vas niečakanaściu rašeńnie aršanskich uładaŭ?
— Ščyra kažučy, nie. Ja navat dapuskaju, što niekatoryja našy siońniašnija čynoŭniki ŭ toj bitvie byli b nie pad ściaham Kanstancina Astroskaha, a pad ściaham maskoŭskaha vajavody Ivana Čaladnina. Sprava ŭ tym, što naša dziaržava i jaje palityka, u tym liku i kulturnaja, znachodziacca ŭ mahnitnym poli Rasiei. Dyk jak ža jany buduć prasłaŭlać tuju bitvu, u jakoj byli raźbityja prodki ichnych haspadaroŭ? Ja byŭ upeŭnieny, što zabaroniać, ale nie čakaŭ, što tak kateharyčna. Možna ž było b prapuścić kupku ludziej na Krapivienskaje pole, kab pačytali vieršy, kab hurt «Stary Olsa» paśpiavaŭ pieśni. Było b cudoŭna. Kamu heta pieraškadžała? Kamu heta vyklik? My ž nia vorahi rasiejskamu narodu. My vorahi zachopnikam, jakija prychodzili na našu ziamlu. U svoj čas Hitler abtrelvaŭ faŭstami Londan. Dyk što, anhličanie vorahi niemcam? Nie. Tak i my — raźbili pryšłych vorahaŭ. I pravilna zrabili, pakolki baranili svoj dom, svaju ziamlu, svaju dziaržavu. A dziaržavaj našaj na toj čas było VKŁ, my byli hramadzianami i voinami hetaj dziaržavy. Darečy, ja zajvažyŭ takuju akaličnaść: słova Vorša pachodzić ad anhielskaha słova war — vajna. Voś takoje supadzieńnie.
— Da 500-hodździa Bitvy pad Voršaj Nacyjanalny bank vypuściŭ pamiatnuju manetu (praŭda, jaje pakul nichto nia bačyŭ). Škada, što Aršanski rajvykankam nie padnačalvajecca Nacbanku…
— Tak, ja absalutna zhodny. Značyć, u Nacbanku pracujuć prahresiŭnyja ludzi. Treba tolki ich pachvalić. Chaj i nadalej vypuskajuć takija manety, jakija ź vialikaj achvotaj buduć raskuplać našy numizmaty i tyja, chto cikavicca historyjaj Biełarusi. Darečy, Nacbank pastajanna vypuskaje takija manety. Moj siaredni syn Źmicier ich lubić nabyvać.
— Bitva pad Voršaj apisvajecca ŭ vašym ramanie «Nazavi syna Kanstancinam». Vojska VKŁ było kolkasna mienšym, ale mieła artyleryju. Čamu maskoŭcy pryjšli na Krapivienskaje pole biez harmataŭ?
— Z-za samaŭpeŭnienaści svajoj. Jany pakinuli artyleryju ŭ Smalensku i chucieńka rynulisia na biezabaronnaje, jak jany dumali, VKŁ. Maskoŭcam chaciełasia jak maha chutčej rabavać, zabirać u pałon ciahłych mužykoŭ, majomaść. Viadoma ž, adsutnaść artyleryi syhrała svaju rolu. U vyrašalny momant Kanstancin Astroski jakraz vystaviŭ svaju artyleryju, jakaja ŭščent zrezała maskoŭskuju końnicu. Tut prajaviŭsia i vajenny talent Astroskaha, jaki spačatku zrabiŭ vyhlad što adstupaje, i maskoŭcy, ašaleŭšy ad niečakanaj pieramohi, parušyli svaje bajavyja paradki i rynulisia ŭ nastup. A vojska VKŁ rasstupiłasia, i bajarskaja końnica Maskvy apynułasia prosta pierad žerłami harmataŭ, pierad muškietami. I pačali dahetul niepieramožnyja maskoŭcy ŭciakać — chto jak moh ratavaŭsia. Usio pole było zavalena trupami, vada ŭ rečcy stała čyrvonaj. Zahinuli kala 40 tysiačaŭ maskoŭcaŭ, 5 tysiačaŭ trapili ŭ pałon, u tym liku hałoŭny vajavoda Čaladnin, jašče 8 vajavodaŭ, 17 vajenačalnikaŭ vysokaha ranhu, 2000 dziaciej bajarskich. A pieramožcam, voinam Kanstancina Astroskaha, razdali 20 000 trafiejnych maskoŭskich koniej. I jany horda pajechali dadomu na tych koniach.
— Bitva pad Voršaj niečamu navučyła Maskvu?
— Na žal, nie navučyła. Viadoma, rasiejcaŭ šmat, jany abjadnanyja niejkaj carysckaj idejaj, što ŭ ich naviersie tolki adzin čałaviek siadzić, a ŭsie — pad im. Jany zaŭsiody atakavali našy ziemli. Jany pašyralisia na ŭschod, dajšli da Cichaha akijanu. Jany chacieli prarvacca ŭ Eŭropu, šukali šlachi da Bałtyjskaha mora — Ivan Žachlivy vioŭ tysiačy i tysiačy svaich ludziej, ale ŭsie zahinuli i nie prabilisia. I siońniašni prykład z Ukrainaj — toje samaje. Piaćsot hadoŭ tamu biełarusy i ŭkraincy ŭvachodzili ŭ adnu dziaržavu — VKŁ, tady my ŭsie byli lićvinami. Tady Maskva išła vajnoj na biełaruskija ziemli, a siońnia — na Danbas, na Ŭkrainu — našu siastru ŭ VKŁ. Maskoŭcy nieŭsprymalnyja da ŭrokaŭ historyi. Choć u ichnaha arła dźvie hałavy, ale hladziać jany nie tudy. Ja sam hadoŭ siem žyŭ u Rasiei. Rasiejski narod vielmi dobry i ščyry, jon moža i papracavać, i čarku vypić, i paśpiavać. Ale na ich prapahanda ŭździejničaje. Hladzicie, filmy ŭ ich tolki pra niejkich superahientaŭ, jakija adnym udaram troch źbivajuć z noh, stralajuć ź dźviuch ruk, žančyny taksama. Chutka ŭžo i dzieci buduć kamisarami Mehre ŭ ichnych filmach.
— Davajcie pahavorym pra Astroskaha. Jon fihura niaprostaja: byŭ u maskoŭskim pałonie (paśla Bitvy na Viadrošy ŭ 1500 hodzie), prysiahnuŭ na viernaść maskoŭskamu caru… Ci ŭ historyi bliskučaja pieramoha śpisvaje ŭsie hrachi?
— Tak, aršanskaja pieramoha śpisała ŭsie jaho hrachi. Astroski sapraŭdy pryniaŭ prysiahu na viernaść caru, u carkvie, u prysutnaści patryjarcha. Ale heta było pad prymusam. A kali jamu zahadali rać padymać, kab iści na paŭnočnuju Ŭkrainu, jon uciok, viarnuŭsia ŭ Vilniu i pačaŭ źbirać vojska, kab vieści jaho na ŭschod. Nijakaha klatvaadstupnictva ja tut nia baču. U historyi tak časta było.
— Adzin z hierojaŭ vašaha ramanu havoryć: «Dla Maskvy hałoŭnaje — «sobirať Ruś». Choča Ruś hetaha źbirańnia ci nia choča, u jaje, Rusi, nie pytajuć». Jak heta suhučna siońniašniamu dniu, kali Kreml prydumaŭ niejki «ruski mir» i taksama namieryŭsia jaho źbirać.
— Na žal, sapraŭdy historyja paŭtarajecca. Umoŭna kažučy, Bitva pad Voršaj praciahvajecca i siońnia — va Ŭkrainie. I ja ŭpeŭnieny, što ŭkraincy ŭrešcie pieramohuć, jak pieramahli našy prodki na Krapivienskim poli. Niadaŭna ja napisaŭ vierš, pryśviečany Ŭkrainie.
Napaŭzło z bałot radni źmiainaj —
Kožny had u serca džałam bje.
Ukraina, dobraja kraina,
Na šmatki, na kroški rvuć ciabie.
Chto jany — u maskach, z aŭtamatami?
Čyj jany vykonvajuć zahad?
Z matami iduć i pieramatami,
Jak arda išła viaki nazad.
Ty zaŭždy była takoj zyčlivaju,
Ščodraj i viasiołaju była.
Dyk čamu nad haradami, nivami
Ciažka viśnie dymnaja imhła?
Vieru, ty nia budzieš parabčankaju.
Vyjdzi ŭ pole, stań na rubiažy.
Zaparožcaŭ nie spałochać tankami,
Ataman Machno imčyć z tačankami,
Baćka, šablu daj, dapamažy!
— Va Ŭkrainie, darečy, ŭhodki Bitvy pad Voršaj buduć adznačacca z razmacham — ažno ŭ piaci haradach. I apošniaje pytańnie. Rasieja abvieściła nacyjanalnym śviatam dzień 4 listapada, kali ŭ 1612 hodzie Maskva zdoleła adbicca ad vojska Rečy Paspalitaj, kudy ŭvachodzili i biełaruskija ziemli. Biełaruś mahła b zrabić symetryčny adkaz — abvieścić nacyjanalnym śviatam 8 vieraśnia. Byŭ by vyjhryšny chod — navat dla siońniašnich uładaŭ.
— Chod byŭ by vyjhryšny, ale, na žal, biełaruskim uładam jon niepatrebien. Pakul što Dzień biełaruskaj vajskovaj słavy dziaržavu nie cikavić. A my pamiatajem, jak u 90-ja hady Zhurtavańnie biełaruskich vajskoŭcaŭ jaho adznačała. Jak na płoščy prymali prysiahu na viernaść Biełarusi pad bieł-čyrvona-biełym ściaham 3000 šerahoŭcaŭ i 600 aficeraŭ. Dumaju, što recha Aršanskaj bitvy budzie hučać u sercach maładych ludziej. Pišučy svaje histaryčnyja ramany, ja chaču, kab my nie zabyvali pra tyja dalokija časy, kali naš narod sialiŭsia, stanaviŭsia na nohi kala Dniapra, kala Rubona-Dźviny, kala Niomanu — u centry Eŭropy. I nam treba viedać svajo hieraičnaje minułaje. Ja vieru, što dzień 8 vieraśnia budzie ŭ budučyni abvieščany dziaržaŭnym śviatam Respubliki Biełaruś.
