president.gov.by
Viasnoj 2010 hodu ja pisaŭ, što łukašenkaŭskaja «liberalizacyja» (hetak tady nazvali sastupki apanentam režymu) niepaźbiežna skončycca, a Rasieja abaviazkova padtrymaje Łukašenku na vybarach.
U toj hod na rasiejskim telebačańni adzin za druhim vychodzili źniščalnyja seryi pra «baćku», tamu ŭ padtrymku Kramlom hetaha samaha «baćki» našy palitolahi i bolšaść lideraŭ apazycyi nahetulki nia vieryli, što navat nie ličyli nieabchodnym spračacca.
A voś adnosna «liberalizacyi» niekatoryja mnie kazali, što ja zanadta ŭžo kateharyčna, pramaliniejna ŭsprymaju dziejańni ŭłady i persanalna Łukašenki. «Nielha adkidvać tyja kroki, jakija jon robić nasustrač, — kazaŭ mnie adzin z tahačasnych lideraŭ apazycyi. — Naadvarot: treba pa maksymumie skarystać mahčymaści, bo sapraŭdnaja palityka — heta mastactva mahčymaha».
Inšymi słovami, treba «łavić momant».
Čym skončyłasia taja «łoŭla momantu» ŭ pieršuju ž noč paśla hałasavańnia 19 śniežnia 2010 hodu, usim viadoma: masavymi aryštami, sudami, mižnarodnaj izalacyjaj.
Siońnia my čujem spadziavańni na «biełarusizacyju» z ruk Łukašenki.
Jość tyja, chto ŭ heta nia vieryć, jak Siarhiej Dubaviec, jaki chacia i ličyć, što Łukašenka «nikoli nia stanie pravadnikom palityki biełarusizacyi», ale sprabuje pierakanać, što antybiełaruskaść Łukašenki — srodak, a nia meta («Kali raniej dziejnaść prezydenta nasiła vyrazny antybiełaruski charaktar, dyk siońnia jon kančatkova pieratvaryŭsia ŭ palityka srodkaŭ, a nia mety. Bo jahonaja meta — zachavańnie asabistaje ŭłady»). Adsiul ništo nie pieraškadžaje zrabić vysnovu, što kali biełarusizacyja raptam budzie spryjać zachavańniu hetaj samaj ułady — Łukašenka na jaje pojdzie.
Jość takija, jak Piotra Rudkoŭski, jaki ŭ «Našaj Nivie» zaklikaje ŭłady da «praviadzieńnia miakkaj biełarusizacyi, asabliva kali jana budzie abmiežavana kulturnaj sferaj», nia strašnaj dla ŭłady, bo «elektarat moža navat i nie zaŭvažyć, što niešta mianiajecca ŭ hramadztvie». Jon nie vyklučaje «kurs na nacyjanalnaje adradžeńnie», nahadvajučy, što «faktyčna ŭsie postsavieckija aŭtarytarnyja respubliki — Kazachstan, Uzbekistan, Azerbajdžan i inš. — uziali kurs na nacyjanalnaje adradžeńnie (bolš abo mienš intensiŭnaje), ale heta nijak nie pieraškodziła im zastacca aŭtarytarnymi.»
Narešcie, jość i tyja, chto vieryć, što taki kurs užo ŭziaty. Voś pradstaŭnik Liberalnaha klubu Vadzim Mažejka svoj artykuł pra «TOP-5 žestaŭ ułady ŭ bok biełaruščyny» na Svabodzie, zaviaršaje pasažam, što «ŭłady… vymušanyja iści na niejkija źmieny, a aktyŭnaja častka hramadztva padchoplivaje inicyjatyvu». Treba, kaža aŭtar, «łavić momant».
Apošniaje varta razumieć chiba tak: ułada (Łukašenka) vystupaje ź inicyjatyvaj biełarusizacyi, a hramadztvu tolki i zastajecca, što «złavić momant» i hetuju inicyjatyvu «padchapić». Adnak ciaham bolš jak dvaccaci hadoŭ mienavita apazycyjnaja ŭładam «aktyŭnaja častka hramadztva» supraciŭlałasia zdušeńniu ŭsiaho biełaruskaha, jakoje ŭłada vyznačyła svajoj metaj.
Mienavita — metaj, a nia srodkam. Va ŭsialakim razie, nijak nia mienšaj, čym zachavańnie asabistaj ułady.
U źniščeńni nacyjanalnaha Łukašenka pajšoŭ značna dalej, čym heta rabili kiraŭniki niekatorych inšych byłych savieckich respublik, jakich pryniata nazyvać maryjanetkami Maskvy. Va ŭsialakim razie, Janukovič nie zamianiŭ žoŭta-błakitny prapar i tryzub — dziaržaŭnyja symbali Ŭkrainy — savieckim erzacam. Łukašenka ž nia tolki skasavaŭ status dziaržaŭnych symbalaŭ u nacyjanalnaj symboliki, ale i paśladoŭna źniščaŭ biełaruskamoŭnuju systemu adukacyi, pad korań padrubiŭšy ŭsio toje, što paśpieła ŭźniacca ŭ časy apošniaha nacyjanalnaha adradžeńnia.
U 400-tysiačnym Mahilovie — adna vučanica, jakaja navučajecca pa-biełarusku. Navat kali takaja palityka — tolki srodak, dyk jana dała taki vynik, pra jaki rusifikatary-muraŭjovy mahli tolki maryć.
I takaja palityka — metanakiravanaja, systemnaja i paśladoŭnaja. Jana nie pakidaje nijakaha spadziavańnia navat na biełarusizacyju ŭ spałučeńni z aŭtarytarnym režymam (što, jak vyhladaje, niekatoryja b hatovyja byli pryniać). Aŭtarytaryzm, navat dyktatura — tak. Ale biełarusizacyja — nie.
Pryhadanaja ŭ pačatku razmova z apazycyjnym lideram mieła finał. Ja zapytaŭsia ŭ jaho, kolki razoŭ i jak časta jamu davodziłasia sustrakacca z Łukašenkam? Nie pa telebačańni hladzieć jahonyja vystupy, a hutaryć asabista?
«Nikoli» — byŭ adkaz. I taki adkaz mnie šmat što patłumačyŭ.
Źviarnicie ŭvahu na prahnozy dziejańniaŭ Kramla va Ŭkrainie Andreja Iłaryjonava, byłoha (2000-2005) daradcy Pucina. U jaho, nakolki viadoma, niama štatu analitykaŭ, vielmi sumniavajusia, što jon maje rehularny dostup da infarmacyi zachodnich vyviedak — ale jahonyja pradkazańni (u bolšaści) spraŭdžvajucca kudy čaściej, čym vysnovy niejkich daśledčych centraŭ.
Čym patłumačyć takuju prazorlivaść čałavieka, jaki ŭžo šmat hadoŭ nia maje dačynieńnia da rasiejskaj vyšejšaj ułady? Mnie padajecca — vielmi prosta.
Naprykład, tym, što, zusim mahčyma, kaliści Iłaryjonaŭ pabačyŭ, jak u vuzkaj kampanii, pry frazie «niezaležnaja Ŭkraina» tvar Pucina skryviła źniavažlivaja hrymasa — što zrobiš, navat aficery KHB nie zaŭsiody mohuć schavać emocyi. Pry hetym u publičnych vystupach haspadar Kramla zaviaraŭ u svajoj pavazie da suverenitetu susiedziaŭ Rasiei. Zusim moža być, što takija hrymasy Iłaryjonaŭ bačyŭ nie adzin raz i nia dva. Nia vyklučana, naziraŭ i čuŭ i niešta inšaje — toje, što nie było raźličana na publiku. A takoha nazirańnia časta zusim dastatkova, kab adnojčy i nazaŭsiody zrazumieć sapraŭdnaje staŭleńnie čałavieka da peŭnaj prablemy ci źjavy. I padobnaha viedańnia mohuć nia dać analizy dziesiatkaŭ pramovaŭ i aficyjnych zajaŭ.
Dyk voś — u adroźnieńni ad našych palitolahaŭ i kiraŭnikoŭ analityčnych centraŭ, ja maju adnu nievialikuju, ale niesumniennuju pieravahu: ja dobra viedaŭ Łukašenku asabista. I mnie ciaham šaści hadoŭ davodziłasia bačyć jahonyja hrymasy pry zhadkach pra nacyjanalnaje Adradžeńnie, pra Zakon ab movach, pra biełaruskija škoły. Ja bačyŭ, dobra pamiataju i nikoli nie zabudu tuju hreblivaść, jakuju impulsiŭna vyjaŭlaŭ Łukašenka, kali čuŭ słova «nacyjanalnaje». Hrymasa nie fiksujecca ŭ stenahramach sesii, jana nie vychoplivajecca (zvyčajna) telekamerami ŭ čas tranślacyi, kali tolki aperatar nie biare «bujny plan». Tym bolš emocyi zastajucca nieviadomymi, kali vykazvajucca jany nie ŭ Avalnaj zali, a, naprykład, u stałoŭcy (dzie kampanii časam składalisia nie «pavodle pierakanańniaŭ», a chaatyčna).
Chacia varta skazać, što nieprymańnie biełaruščyny Łukašenka vyjaŭlaŭ i publična, na sesijach. Tak, užo ŭ śniežni 1991 hodu, kali prymałasia Pastanova VS ab biełaruskaj movie ŭ ŚMI, jon paličyŭ abaviazkovym vykazać niezadavalnieńnie, što biełaruskaja mova, nibyta, «nasadžajecca». Z 1992-ha, kali Łukašenka kančatkova adkinuŭ pseŭdademakratyčnuju rytoryku i padtrymlivaŭ Kiebiča ŭ supraćstajańni z BNF, Łukašenka, źviartajučysia da nas, deputataŭ apazycyi, niaźmienna ŭ svaich ruskamoŭnych pramovach vykarystoŭvaŭ biełaruskija słovy ź iraničnaj albo ździeklivaj intanacyjaj (hetaj svajoj zvyčcy jon nia zdradziŭ i siońnia).
Prykmietna, što siarod tych, chto ciapier vykazvaje spadziavańni na pavarot Łukašenki da biełaruščyny (albo ŭžo bačyć hety pavarot u «žestach») — niama nivodnaha, chto viedaŭ Łukašenku asabista (za vyklučeńniem chiba Aleha Trusava — nu ale pamiatajma pra jaho pasadu staršyni Tavarystva biełaruskaj movy^; kažu heta nie ŭ paprok jamu).
Dyk voś, śviedču: toje, što my ŭkładajem ŭ paniaćcie «biełaruščyna» — Łukašenka nikoli nie ŭsprymaŭ arhanična, jon heta adrynaŭ, ja b skazaŭ, na fizijalahičnym uzroŭni.
U vieraśni 1994 hodu lideraŭ parlamenckich frakcyj zaprasili na hutarku z Łukašenkam — pierad pačatkam pieršaj paśla prezydenckich vybaraŭ sesii. Paźniak prastyŭ i paprasiŭ pajści mianie. Prysutničaŭ taksama Anatol Labiedźka, jaki ŭ toj momant byŭ u kamandzie Łukašenki, Aleh Trusaŭ (lider «Hramady»), niechta ad veteranaŭ — razam z Łukašenkam nas było čałaviek piać-šeść. A taksama — u pačatku — i teleaperatar. Ja ŭžo byŭ ŭ emihracyi, ale hety siužet (Łukašenka talerantna vysłuchoŭvaje pradstaŭnikoŭ parlamenta, u tym liku i apanentaŭ) čas ad času krucili pa BT, tak što pradstaŭniki starejšaha pakaleńnia mohuć jaho pamiatać. Ale pra sutnaść razmovy ŭ repartažach kazałasia ŭ samych ahulnych vyrazach.
Praŭda, samym pakazalnym dla mianie było nie abmierkavańnie prezydenckaj ekanamičnaj prahramy ci perspektyvaŭ praparcyjna-mažarytarnaj vybarčaj systemy.
Ci to na Aleha Trusava, ci to na maje (nie pamiataju dakładna) zaŭvahi pra los biełaruskaj movy, Łukašenka kinuŭ takuju repliku:
«Voś vy mianie paprakajecie movaj, a ci viedajecie, što moj starejšy skončyŭ biełaruskuju škołu? A małodšy i ciapier u biełaruskaj škole vučycca! Aj, dy što ja pra synoŭ kažu — voś maja ciošča… Ciešča maja — dyk jana ŭvohule, ujavicie sabie, usio žyćcio biełaruskuju movu vykładała!».
Skazaŭ Łukašenka heta ź intanacyjaj, jakaja nie pakidała sumnievaŭ u jahonych adnosinach. Nie da cieščy — da movy.
