Iskander Sakajeŭ — režysior, u 2005—2009 — režysior Aleksandrynskaha teatra ŭ Sankt-Pieciarburhu, z 2009 stavić śpiektakli pa małych i vialikich haradach nieabsiažnaj Rasii. Byŭ zaprošany ŭ Biełaruski dziaržaŭny moładzievy teatr, dzie pastaviŭ śpiektakl italjanskaha dramaturha Uha Beci «Vostraŭ kazy», a 23 śniežnia adbyłasia doŭhačakanaja premjera nastupnaha śpiektakla — «Čajki» pavodle Čechava.
«Naša Niva» sustrełasia z režysioram i daviedałasia, na jakim, na jaho pohlad, uzroŭni znachodzicca biełaruski teatr i što z usim hetym rabić. Chto, jak nie zaprošany režysior, biez cenzury i strachu, moža raspavieści pra našyja teatralnyja realii.
Iskander naradziŭsia ŭ Arenburhu. Jon ros chłopcam, jaki prajaviŭ siabie ŭ fiechtavańni, ale ŭ vyniku abraŭ teatr: stanovicca režysioram.
— Kali ja daviedałasia, što Vy doŭhi čas pracavali režysioram u Aleksandrynskim teatry, ja nie adrazu zrazumieła, čamu Vy adtul dobraachvotna syšli i što Vas pryviało siudy?
— My z hetym teatram razyšlisia. Aleksandrynski teatr uvabraŭ u siabie ŭvieś prydumany Pieciarburh, z usimi jahonymi tajamnicami, zmovami i niadobrazyčlivaściu. U im naładžana vielmi składanaja sistema i raskład. Kali ty nie adpaviadaješ hetamu raskładu, tabie stanovicca vielmi ciažka. Tamu ja vyrašyŭ syści. Bo za 4 hady pracy ŭ im ja pastaviŭ tolki adzin śpiektakl, jaki dahetul tam paśpiachova idzie. Dla paraŭnańnia: za taki ž samy čas, pakul ja volna pracuju, ja pastaviŭ 20 śpiektaklaŭ.
— Nie było strašna sychodzić u nieviadomaść?
— Było, ale ž vočy bajacca, a ruki robiać. Paśla majho sychodu ŭsio vielmi paśpiachova skłałasia i ja vypuściŭ 7 śpiektaklaŭ za siezon — heta šmat.
— Što pryviało Vas u Biełaruś?
— Na mianie vyjšaŭ niepasredna dyrektar Moładzievaha teatra. Paspryjali hetamu znajomstvy. Na žal, na terytoryi SND adsutničaje sistema manitorynhu i ŭzajemaźviazanaja režysiorskaja baza, jakaja b dapamahała pošuku pracy. Kali nie dobryja suviazi, trapić pad uvahu davoli składana. Naš rasijski sajuz teatralnych dziejačaŭ — absalutna biessensoŭnaja reč.
— Jak Vam naš Moładzievy teatr?
— Ja baču tut vialiki patencyjał. Samaje hałoŭnaje — pravilna jaho nakiravać i kanviertavać. Da taho ž tut dosyć mocnaja teatralnaja trupa. U svoj čas hety teatr vielmi dobra startavaŭ, ale zdaŭ pazicyi. Zaraz treba prosta bolš efiektyŭna zaniacca jahonaj raskrutkaj. Heta teatr, u jakim nie soramna pracavać.
— Vy viedajecie, što Moładzievy teatr nie toje kab dobra kacirujecca?
— Ja čuŭ, ź jakoj hreblivaściu časam pra jaho kažuć. I ščyra hetaha nie razumieju. Užo toje, što tut pracuje taki zapatrabavany i vysakakłasny akcior, jak Jaŭhien Iŭkovič, a taksama Źmicier Bahasłaŭski, jaki na dadzieny momant źjaŭlajecca samym zapatrabavanym biełaruskim dramaturham u Rasii, navat bolš papularnym za taho samaha Kurejčyka, zasłuhoŭvaje pavahi. I tut jon prosta akcior. Ci toj ža Illa Samachvałaŭ, usim viadomy pa svaim hurcie «Kasijapieja». Moładź tut vielmi mocnaja, jany najmacniejšy resurs, jakim varta karystacca.
— A Vy znajomyja z repiertuarami inšych našych teatraŭ?
— Tak. Lepš za ŭsio z Kupałaŭskim. Blizka ź im ja paznajomiŭsia ŭ 90-ja padčas fiestyvalaŭ. Jany mianie sapraŭdy ŭrazili, bo toj čas byŭ dla ich roskvitam. I ja byŭ zachopleny ich talentam i jakaściu pastanovak. Skazać niešta takoje pra siońniašni ich uzrovień ja nie mahu.
— Usio tak kiepska?
— Ja vielmi šmat jeździŭ, šmat čaho bačyŭ i ździvić mianie davoli składana. Ale toje, što ja pabačyŭ u Biełarusi, było prosta žachlivym. Takoje adčuvańnie, što ja trapiŭ u mašynu času, jakaja adkinuła mianie na 20 hod nazad. Jość adčuvańnie adsutnaści elemientarnaj enierhii i žyćcia ŭ pastanoŭkach.
— U čym mienavita heta adčuvajecca?
— Nu voś hladziš ty śpiektakl i nie možaš zrazumieć, chto pastaviŭ: mužčyna ci žančyna? Śpiektakli niejkija biaspołyja. Takaja voś usieahulnaja biaspołaść. Dla mianie teatr — heta pačatak mužčynskaha i žanočaha mastactva, jakoje musić adčuvacca. I sprava nie ŭ hiendary, a ŭ adčuvańni kryvi i pulsu. A tut chodziać pryvidy. Mahčyma, ja prosta hladzieŭ nie samyja lepšyja pracy. Tamu ja staŭlu za metu pakazać niešta zusim niazvykłaje i novaje.
— A jak Vam pracujecca i žyviecca ŭ Biełarusi?
— Mnie vielmi padabajecca Biełaruś, vaš charaktar uzajemaadnosin ź ludźmi. Chacia jość tut peŭny momant niadobrazyčlivaści.
— Zvyčajna naadvarot kažuć, što my takija dobrazyčlivyja i vietlivyja.
— U vas viedajecie jak? «Kali łaska», ale biez łaski. A paśla prosta razumieješ, što heta ŭ vas takaja maska. I biełarusy — sapraŭdnyja partyzany ŭ charaktary, biez žartaŭ kažu. Mnie padałosia, što biełarusy znachodziacca ŭ duchoŭnym padpolli.
— Nie mahu zrazumieć: dobra heta ci nie?
— Zaraz zrazumiejecie na prykładzie. U minułym ja spartsmien, byŭ čas, kali ja aktyŭna zajmaŭsia fiechtavańniem. I voś pieryjadyčna ja pravakuju akcioraŭ. Biaru i rablu napad rukoj, kab jany pakazali mnie, jak varta abaraniacca. I pry hety kažu im: «Abaraniajsia!» I viedajecie, jak jany reahujuć? Zamiest taho, kab pastavić abaronu, jany prosta adchinajucca ŭbok, vyhinajuć žyvot ci śpinu. Heta vielmi pakazalna. Vy nikoli nie abaraniajeciesia. I dziŭna toje, što tak robiać tolki biełarusy.
— A ŭ Rasii jak?
— O, u Rasii abaraniajucca jašče jak!
— Ja čamuści nie sumniavałasia. Usia sutnaść biełarusaŭ u adnym dziejańni.
— Pry hetym z vami vielmi kamfortna pracavać. I ja chacieŭ by vas razvarušyć. Maja meta ŭ śpiektakli — zrabić pravakacyju i dyjałoh.
— Pytańnie, nakolki hladač hatovy ŭsprymać Vašuju padaču i Vaš, što kazać, novy dla nas styl. Bo toje, što ja bačyła siońnia, nie prosta śpiektakl, a niešta takoje, što razryvaje zvykłyja ŭjaŭleńni pra toje, što pakazvajuć u našych teatrach. Dyj vykazvajecca mierkavańnie, što za źmienaj u padačy infarmacyi ŭ tym ža internecie, źmianiajecca i zdolnaść ludziej da refleksijnaha i celnaha ŭsprymańnia pasyłu ŭ teatry.
— Nasamreč, kali ty traplaješ u dušu, ništo ciabie nie vyratuje ad emocyj. Kali čaplaje, to čaplaje. Ja nie vieru ŭ toje, što hladač nie moža prymać vialiki teatralny tvor.
— A jak usio ž taki začapić?
— Praz kantakt. Nijak inakš. Hladzicie (dakranajecca da majho kalena): vy mianie adčuvajecie? Toje ž samaje i pry hulni akcioraŭ. Kali ty nie źviartaješsia da hledača i pakazvaješ svoj śpiektakl praz škło, čałaviek ničoha nie adčuje. Tamu «Čajka» budzie vieści dyjałoh z vašymi pačućciami. Teatr musić być źviernuty da pačućciaŭ ci intelektu.
— Papiaredni Vaš śpiektakl «Vostraŭ kazy» pryniali sprečna, hledačy sychodzili paśla pieršaj dziei. Heta niepadrychtavanaść publiki ci što?
— Sychodziać i ź vielmi dobrych śpiektaklaŭ, i ź vielmi drennych. «Vostraŭ kazy» nie vyklučeńnie. Tym bolš što ŭ im davoli žorstki režysiorski malunak i admysłovaja sceničnaja mova, da jakoj tut, dzie ŭsio «miakka-talerantna», nie zvyklisia. Jak było ŭ Čechava: «Publika, jana, Anton Paŭłavič, durnica». I jaje, publiku-durnicu, treba pavolna, ale nastojliva adukoŭvać. U tym liku i takimi śpiektaklami, jak «Vostraŭ kazy», a dla hetaha patrebna adekvatnaja i kanstruktyŭnaja publika. U Biełarusi ž teatralnaja krytyka faktyčna miortvaja. Jaje niama.
— Što ž nie daje našamu teatru ruchacca napierad?
— Jany nie ŭmiejuć siabie prasoŭvać. Hałoŭnaje, kaniečnie, — rabić dobryja śpiektakli. Vielmi istotna — pracavać u sacsietkach, z hledačami. Ciapier teatr nie musić być prosta teatram, jon pavinien stać teatralna-kulturnym centram.
— To bok nie zasiarodžvacca vyklučna na mastactvie, a stać adnačasova i mjenjedžaram samoha siabie?
— Žyćcio hetaha patrabuje. Heta ŭžo adbyvajecca i budzie biazhłuzdym heta admaŭlać. U Moładzievaha teatra jość usie mahčymaści. Hałoŭnaje, vyznačycca, dla jakoha siehmientu ty pracuješ. Nielha być dobrym dla usich. I nielha zrabić śpiektakl adnolkava cikavym dla žančyn za 50 i moładzi.
— Heta davoli ciažka danieści da ludziej, jakija kirujuć teatram, uličvajučy toje, što jany ŭvohule ciažka razumiejuć, što ŭjaŭlajuć saboj sacsietki.
— U tym i prablema. Tamu ŭ vas ŭsio i zavisła, dobra kali atrymlivajecca adzin varty śpiektakl za siezon. Nakolki mnie viadoma, maładych režysioraŭ nie puskajuć niešta stavić. Čamu maładym nie dajuć teatry? Nie tak šmat u vas dobrych režysioraŭ, kab im nie davać mahčymaści prajavić siabie. Ale tyja, što jość, vielmi prasunutyja i kłasnyja. Tolki jany vyratujuć situacyju. Bo pakul mazhi ich nie zabrudžanyja, jany mohuć dać niešta hienijalnaje. U ludziej va ŭzroście mazhi nakiravanyja na toje, jak by bolšy pracent sa śpiektakla atrymać, a nie zrabić niešta vartaje.
— Ciapier Vy kažacie pra toje, što, napeŭna, chacieli b skazać sami maładyja režysiory, ale bajacca.
— Ja tut nie pracuju i mahu dazvolić sabie volnaści. Bo z hetym treba zmahacca. Jany sieli svaimi kamiennymi azadkami na teatry i nie dajuć ničoha rabić.
— U nas ŭsio tak kiepska ci tolki z teatrami?
— Kraina mnie vielmi padabajecca. Dziŭna toje, jak pry tym, što Minsk taki sučasny i kruty horad, u im isnujuć takija nijakija teatry, u jakich spyniŭsia čas.
— A niekatoryja kažuć, što ŭ samoj Biełarusi spyniŭsia čas.
— Heta chłuśnia. Biełaruś sapraŭdnaja jeŭrapiejskaja kraina. Mahčyma, zusim uschodniejeŭrapiejskaja, ale ž sučasnaja.
— Ale nie Rasija?
— Nie, vy što. My absalutna niepadobnyja. Tolki voś buchajuć adnolkava. I toje, u vas niejak intelihientniej.
— A Vy, darečy, nie znajomyja z tvorčaściu našaha «Svabodnaha teatra»?
— Ja čuŭ, ale asabista nie naviedvaŭ ich śpiektakli. Ja prosta nie razumieju situacyi, kali palityku miašajuć z mastactvam. Nijakija łozunhi nie zamieniać jakasnaj hulni akcioraŭ.
— Prabačcie, ale ja nie mahu abminuć pytańni cenzury, heta chvoraja tema dla biełarusaŭ. Vy sami sutykalisia ź joj?
— Mahčyma, ja ŭ vas tut čahości nie zaŭvažaju, bo nie varta błytać turyzm i emihracyju. Ale ja nie bačyŭ i nie adčuvaŭ na sabie niejkaha cisku. Ja nie zajmajusia palityčnym teatram. Navošta?
— Zatoje palityka, dakładniej dziaržava, zajmajecca Vami. Voś tyja ž samyja cenzurnyja kamitety, jakija ŭ Rasii płanujucca. Jak Vy miarkujecie, budzie ad ich karyść?
— Supakojciesia. Jany ničoha nie zmohuć zrabić. Mnie padajecca, upłyŭ teatru na hramadska-palityčnuju śfieru pierabolšany. Ja b na ich miescy zrabiŭ astravy svabody ŭ vyhladzie teatraŭ, pahulaŭsia b z hetym naadvarot.
— Moža, zastaniaciesia ŭ nas?
— Jość šmat prapanoŭ u Rasii. Ale ja b z asałodaj zastaŭsia, ale pakul nie prapanoŭvajuć. Mnie vielmi padabajecca Moładzievy teatr. I ja kažu ščyra, choć u Rasii možna značna bolej zarabić.
— Nu i apošniaje pytańnie: čamu ŭsio ž taki biełarusam varta schadzić na «Čajku»?
— Bo heta budzie žyćcio. Heta nie toj zanudny i kłasičny Čechaŭ, jakoha zvyčajna možna pabačyć na scenie. My całkam pierahledzieli padychod da jaho. My pastavili «Čajku» praz pryzmu mienavita moładzievaha teatra, jakim jon musić być. Hetaja historyja — historyja pra ŭsich nas, bo da kožnaha z nas u žyćci časam prychodziać i prosta zabivajuć. Hety śpiektakl pra kachańnie, ščyraść, zdradu i ŭsio toje, čym napoŭnienaje našaje žyćcio.
