«Nam nie dano prieduhadať, kak słovo našie otzovietsia…» — skazaŭ niejak adzin dyskryminavany ruskamoŭny piśmieńnik», — tak miecenat Pavieł Padkarytaŭ iranična prakamientavaŭ vostruju dyskusiju, što razharełasia vakoł adnaho z pasažaŭ pres-reliza Biełaruskaha PEN-centra.
Voś jon: «Na schodzie Biełaruskaha PENa byŭ pradstaŭleny i absalutna novy prajekt: «Kniha hodu». Jaje buduć abirać usie achvotnyja piśmieńniki hałasavańniem na sajcie arhanizacyi … Peŭnyja pytańni vyklikaŭ punkt pałažeńnia pra roŭnaść moŭ, jakimi karystajucca biełaruskija piśmieńniki. Tym nie mienš pazicyja PEN-centra, zamacavanaja ŭ statucie premii, dastatkova prazrystaja: i ruskamoŭnyja, i biełaruskamoŭnyja aŭtary majuć roŭnyja pravy ŭ litaratarskim spabornictvie. Nichto nie źbirajecca zabyvać pra niaprostaje stanovišča biełaruskaj movy ŭ hramadstvie, ale i ŭcisk ruskamoŭnych paetaŭ i prazaikaŭ byŭ by zusim niekarektnym krokam, — havaryłasia ŭ pres-relizie PEN-Centra. — Tym bolš ruskamoŭnyja aŭtary ŭ Biełarusi naahuł nie majuć ułasnych litaraturnych uznaharodaŭ. Pastulujučy raŭnapraŭje movaŭ, pierš za ŭsio litaraturnych movaŭ, Biełaruski PEN-centr źviartaje ŭvahu na peŭnuju dyskryminacyju, jakuju varta pieraadolvać».
U adkaz z rezkaj krytykaj vystupili Aleś Arkuš, Hanna Kiślicyna, Vinceś Mudroŭ, Aleh Trusaŭ, Vincuk Viačorka, Siarhiej Navumčyk, Alaksandra Bajaryna.
Žurnalist, paet i siabar PENa Aleś Lipaj napisaŭ sarkastyčny vierš:
Biednyja rasiejskija piśmieńniki!
My dyskryminujem ich zajmieńniki!
Skačuć biesprytulna, byccam koniki,
pa litaratury ich nazoŭniki.
Kryŭdžana badziajucca prymietniki,
byccam niechta vyhnaŭ ich na śmietniki.
Navat dziejasłovy i ličylniki
pachavalisia ŭ pencentraŭskija ščylinki.
Jak ža ich adtul, harotnych, vyzvalić?
Kab chacia nie ŭzdumali kudy zvalić!
Bo kaho elita našaj nacyi
baranićmie ad dyskryminacyi?
A žurnalist i litaratar Siarhiej Dubaviec navat zajaviŭ na Facebook pra namier vyjści z PEN-centra. «Pračytaŭ pres-reliz z apošniaha schodu PENa i adčuŭ siabie idyjotam, — piša jon. — Ni pra jakuju dyskryminacyju ruskamoŭnych piśmieńnikaŭ havorki na schodzie nie było. Nijakaj dyskryminacyi ruskamoŭnych u Biełarusi nie isnuje».
Siarhiej Dubaviec choča vyjści z PEN-centra, «nie žadajučy padmianiać realnyja prablemy prydumanymi, nie chočučy padkidać «arhumienty» rasijskaj partyi vajny, nie mohučy ŭpłyvać na relizy pra ŭ tym liku i maju dziejnaść».
PEN-centr nie admaŭlaje: słova «dyskryminacyja» ŭ pres-relizie jość. Ale ŭžytaje jano nie ŭ «radykalnym» značeńni.
«U miežach novaha prajekta «Kniha hoda» buduć abranyja najlepšyja tvory biełaruskich piśmieńnikaŭ niezaležna ad movy (pa-biełarusku, pa-rusku, pa-ŭkrainsku, pa-polsku…). Bujnyja premii (premija Hiedrojca i «Debiut») vydajucca za tvory, napisanyja pa-biełarusku. Mienavita adsutnaść premij dla ŭsich piśmieńnikaŭ Biełarusi nazyvałasia «peŭnaj dyskryminacyjaj», — tłumačyć Ancipaŭ. — My nie robim premiju dla ruskamoŭnych, nas takaja premija nie cikavić, nas cikavić premija dla ŭsich piśmieńnikaŭ krainy», — patłumačyli ŭ PENie.
Pra roŭnaść moŭ kaža Chartyja Mižnarodnaha PEN-kłuba, da jakoha naležyć Biełaruski PEN-centr.
Zhodna z Chartyjaj i pryncypami PEN-centra było pryniataje rašeńnie: uznaharody za lepšyja tvory ŭ miežach «Knihi hodu» vydavać niezaležna ad movy ich napisańnia.
«Havorka idzie nie pra dyskryminacyju ruskamoŭnych, a pra abjadnańnie piśmieńnikaŭ. My nie chočam dzialić piśmieńnikaŭ pavodle movy, na «Knihu hoda» buduć na roŭnych umovach pretendavać lubyja tvory biełaruskich aŭtaraŭ», — kaža namieśnik staršyni Biełaruskaha PEN-centra Pavał Ancipaŭ.
U žury premii moža ŭvajści luby biełaruski litaratar, u jakoha niadaŭna vychodzili aficyjnyja knihi z ISBN. Jon nazavie arhkamitetu try najbolš vartyja, na jaho dumku, knihi ŭ toj naminacyi, jakuju jon sudzić. Arhkamitet ža z hetych «trojek» składzie poŭny śpis pretendentaŭ na premiju i dašle jaho žury. Z atrymanaha śpisu siabra žury vybiraje troch svaich pieramožcaŭ. Sumarny rejtynh zatym vyznačaje pieramožcu. Premii buduć uručacca ŭ naminacyjach «Proza», «Paezija», «Dziciačaja litaratura».
Adkaznaść za raździmańnie skandału sa «šmatmoŭnaj» premii Ancipaŭ uskładaje na taho, chto pierakryviŭ sens pres-reliza, vyrvaŭšy frazu z kantekstu.
Pazicyju, vykładzienuju ŭ pres-relizie, padtrymali kulturołahi Julija Čarniaŭskaja, Alaksandr Fiaduta, piśmieńnik Ihar Tumaš, staršynia Tavarystva achovy pomnikaŭ Anton Astapovič. Aŭtarstva pres-reliza naležyć krytyku Cichanu Čarniakieviču. Jon taksama abaraniaje i vytłumačvaje svaje farmuloŭki.
Ale takoje tłumačeńnie nie pierakanała krytykaŭ. «Kolki jašče zadačaŭ staić pierad Biełaruskim PEN-centram!!! Damahčysia, naprykład, kab premiju bratoŭ Hankuraŭ vydavali b russkojazyčnym! A to kudy ni suńsia — paŭsiul dyskryminacyja», — iranizuje ŭ adkaz mastactvaznaŭca Siarhiej Chareŭski.
