Biełaruskaja biblijateka imia Franciška Skaryny — kavałačak Biełarusi, jakich mała ŭ samoj Biełarusi. Biblijateka raźmiaščajecca ŭ malaŭničym cichim pradmieści na poŭnačy Łondana. Pasiarod utulnych fachvierkavych katedžaŭ z dobraŭładkavanymi sadkami mieścicca nievialikaja «biełaruskaja vioska»: Biełaruskaja biblijateka, Maryjan Haŭs (misija biełaruskich manachaŭ-maryjanaŭ) i žyły dom biełaruskaj katalickaj misii ŭ Brytanii. Jašče adzin susiedni dom, što naležaŭ biełaruskaj misii, byŭ niadaŭna pradadzieny, a na terytoryi pobač z Maryjan Haŭs ciapier płanujecca budaŭnictva carkvy.
[Siońnia, 8 žniŭnia (2011 h.), ajcu Alaksandru Nadsanu spaŭniajecca 85 hod. Taksama sioleta spaŭniajecca 40 hadoŭ z dnia ŭračystaha adkryćcia Skarynaŭskaj biblijateki ŭ Łondanie. Padvojny jubilej biblijateki i adnaho ź jaje zasnavalnikaŭ — nahoda jašče raz uzhadać pra historyju stvareńnia i pra rolu hetaj unikalnaj biełaruskaj ustanovy].
Aleś Čajčyc: Davajcie pačniem chranałahična: jak źjaviłasia ideja stvareńnia biblijateki, kamu jana naležała?
Ajciec Alaksandr Nadsan: Biblijateka jak zbor knihaŭ isnavała ŭžo zdaŭna, amal z tych časoŭ, jak biełarusy, što ŭ čas vajny apynulisia ŭ polskim vojsku ci ŭ Niamieččynie, pryjechali ŭ Vialikuju Brytaniju. U 1947 h. ŭ Łondan pryjechaŭ ajciec (budučy biskup) Česłaŭ Sipovič, vialiki knihalub. Jon užo tady pačaŭ źbirać knihi, i my jamu dapamahali. Heta była pryvatnaja kalekcyja, jakaja zachoŭvałasia ŭ Maryjan Haŭs [domie biełaruskaj katalickaj misii ŭ Łondanie — AČ].
Potym ja pajechaŭ u Rym i viarnuŭsia śviatarom u 1959 h. Chutka paśla siudy pryjechaŭ ajciec Leŭ Haroška, jaki pierad hetym byŭ u Paryžy, taksama vialiki knihalub.
Dumka pra biblijateku pryjšła ŭ kancy 60-ch hadoŭ.
Pamiataju, jak my vyjšli na prahułku — biskup Sipovič, ajciec Haroška i ja, i biskup Sipovič kaža: «Davajcie budziem zasnoŭvać biełaruskuju biblijateku». My kažam: «Davajcie»,
ale ani hrošaj, aničoha u nas na heta nie było. Užo viartajučysia dachaty z prahułki my abmiarkoŭvali, jaki dom nam patrebny pad biblijateku.
U hety čas jakraz pradavaŭsia taki dom. Susiednija dva damy ŭžo byli našy, a nasuprać byŭ Maryjan Haŭs — tamu heta było vielmi vyhodna. My damovilisia z haspadarami i kupili dom. Pry hetym zaleźli ŭ daŭhi. Treba skazać, što biełarusy, jakija žyli za miažoj, razumieli patrebu ŭ takoj ustanovie, i šmat dapamahli. Ale vialikuju sumu musili zapłacić my sami, śviatary.
AČ: Biełaruskaja katalickaja misija ŭ Łondanie?
AN: Tak. Našyja dachody byli małyja, i z tych dachodaŭ my brali pałovu, kab z hoładu nie pamierci, a pałovu addavali na biblijateku.
Paśla kožny z nas skłali ŭsie knihi razam, i tak paŭstała biblijateka, jakaja pačała raścipamaleńku. Na 1971 hod, kali biblijateka była aficyjna adčynienaja, tut užo było sabrana davoli šmat knihaŭ, pieravažna z pryvatnych zboraŭ ajcoŭ Sipoviča i Haroški i, u mienšaj stupieni, majoj.
Ajciec Haroška chutka paśla hetaha znoŭ vyjechaŭ z Łondana — hetym razam u Rym, dzie staŭ kiraŭnikom biełaruskaj prahramy Vatykanskaha radyjo. My ź biskupam Sipovičam zastalisia tut.
Praź dziesiać hadoŭ, u 1981 h., biskup Sipovič pamior, i z taho času ŭsio lahło na maje plečy.
AČ: Ź jakoj metaj zasnoŭvali biblijateku?
AN: Meta zasnavańnia biblijateki była padvojnaja: pieradusim, sabrać jak maha bolš materyjałaŭ pra Biełaruś i na biełaruskaj movie. Kab dać mahčymaść tym, chto cikavicca Biełaruśsiu na Zachadzie, znajści patrebnuju infarmacyju. Pra Biełaruś na Zachadzie ŭ toj čas praktyčna ničoha nie było viadoma.
Pa-druhoje,
było nieabchodna zachavać ad źniščeńnia šmat materyjałaŭ, jakija byli na pryvatnych rukach.
Šmat maładych biełarusaŭ vyjechali ź Biełarusi ŭ časie vajny ci chutka paśla vajny, majučy z saboju jakija-niebudź adnu-dźvie knižki. Paśla, na emihracyi, jany pamirali, i žonki, zvyčajna čužynki, vykidvali hetyja knihi na niezrazumiełaj im movie.
AČ: To bok, knihi źbirali ŭsim biełaruskim zamiežžam?
AN: Tak. Biełarusy razumieli patrebu hetaha, dziakavać Bohu.
Akramia hetaha my sačyli za navinkami, šukali i kuplali ich. Šukali pa antykvaryjatach roznych krainaŭ: u Niamieččynie, Hałandyi, Francyi — usiudy, dzie mahčyma. Vielmi časta nam udavałasia kupić vielmi redkija i vielmi kaštoŭnyja knihi.
AČ: Ci možacie pryvieści prykłady takich cikavych znachodak?
AN: Biełaruskija staradruki XVI–XVII stahodździa. Šmat knih XIX stahodździa. Naprykład, «Zapiski Iosifa Mitropolita Litovskaho» 1883 h. — zapisy biskupa Siamaški, jaki źniščaŭ carkoŭnuju Uniju.
Majem takija redkija knihi, jak «Biełaruski archiŭ», vydadzieny ŭ 1824 hodzie ŭ Maskvie, jaki skłaŭ viadomy tahačasny pravasłaŭny śviatar-biełarus Hryharovič. Heta pieršy archieahrafičny zbornik biełaruskich dakumientaŭ.
Možna raspaviadać šmat —
nam udałosia nabyć sotni cikavych knihaŭ z historyi Biełarusi, z historyi Carkvy na Biełarusi, jakija ciapier dastupnyja dla ŭsich, chto hetym cikavicca.
AČ: Paralelna ź biblijatekaju źjaviŭsia i muziej…
AN: Muziej — jak by dadatak da biblijateki, biblijateka važniejšaja, ale i ŭ muziei taksama jość niekalki cikavych ekspanataŭ: słuckija pajasy, staryja maniety Vialikaha kniastva Litoŭskaha, pačynajučy ad srebnaj hryŭny.
Vielmi važnym taksama było źbirańnie archiŭnych materyjałaŭ. Majem dakumienty z kanca XV stahodździa i až da siońniašniaha dnia.
AČ: Napeŭna, šmat archivaŭ, źviazanych ź Biełaruskaj Narodnaj Respublikaj?
AN: Jość peŭnyja staryja dakumienty BNR 20-ch hadoŭ. Taksama my źbirali archivy biełaruskich arhanizacyjaŭ u roznych krainach. Naprykład, majem archivy arhanizacyi biełaruskich skaŭtaŭ u Niamieččynie, Chaŭrusu biełaruskich rabotnikaŭ u Francyi — arhanizacyi, jakaja dziejničała jašče pierad vajnoju. Jość archivy z Kanady, ZŠA, inšych krainaŭ.
AČ: Atrymlivajecca taki hłabalny archiŭ biełaruskaj dyjaspary…
AN: Tak, hłabalny archiŭ. Usie hetyja archivy voś stajać u nas u skrynkach.
Plus, u nas carkoŭnyja archivy, archivy biełaruskich śviataroŭ, jakija ŭžo pamierli: ajcoŭ Haroški, Tatarynoviča, Sałaŭja, Padziavy, Hiermanoviča i inšych. Najbolšy archiŭ, biezumoŭna, biskupa Sipoviča — heta cełaja šafa. Jość dakumienty adnosna biełaruskaj carkvy XIX stahodździa. Samy stary rukapis u nas — z kanca ChV stahodździa.
AČ: Carkoŭnyja archivy, napeŭna, dapamahli potym adradžać carkvu ŭ Biełarusi paśla taho, jak syšła savieckaja ŭłada?
AN: Carkva pačała adradžacca, kali jašče byŭ Saviecki Sajuz, i archivy byli sapraŭdy važnyja. Kali ja ciapier pišu knihi pra biełaruskuju carkvu — pra biskupa Sipoviča, pra maryjanaŭ u Drui ci pra kniahiniu Radzivił — usie adpaviednyja archivy znachodziacca tut u nas u biblijatecy. I šmat jašče archivaŭ zastajucca nieapracavanymi, čakajuć navukoŭcaŭ, jakija b imi zanialisia.
AČ: Nakolki biełaruskim navukoŭcam cikavyja hetyja materyjały?
AN: U nas było davoli šmat naviedvalnikaŭ ź Biełarusi ŭ kancy 80-ch i pačatku 90-chhh. Ciapier ich krychu pamienšała, ale tym nie mienš da nas pryjazdžajuć pracavać.
AČ: Jakija ŭ biblijatecy jość knihi z darčymi nadpisami aŭtaraŭ?
AN: Jość kniha rasijskaha historyka P. Uładzimirava «Doktor' Francisk' Skorina», 1888 hodu. Na hetaj knizie majecca cikavy darčy nadpis historyku Stanisłavu Ptašyckamu, palaku z pachodžańnia. Ź ciapierašnich aŭtohrafaŭ — mnohija biełaruskija piśmieńniki dasłali i dasyłajuć nam svaje padpisanyja knihi. Majem aŭtohrafy Bykava, Karatkieviča — jon pierad śmierciu dasłaŭ nam svaju apošniuju knihu. Jość knihi z aŭtohrafami Baradulina, Hileviča, Maldzisa i mnohich inšych.
AČ: Heta honar dla aŭtara, kali jaho kniha majecca ŭ takoj znakavaj biblijatecy…
AN: A my ŭdziačnyja za toje, što nam dasyłajuć.
AČ: Ci bahata majecie rukapisaŭ biełaruskich piśmieńnikaŭ u zbory?
AN: Jakraz rukapisaŭ nie tak šmat. Jość niešta Arsieńnievaj, Illaševiča, Sałaŭja.
Jość taksama rukapisy Kupały i Kołasa, u tym liku rukapis viadomaj paemy Kupały «Kurhan».
Samy rańni rukapis Kołasa, jaki jość u nas, heta «Druhoje čytańnie dla dzietak-biełarusaŭ» z 1905 — 1907 hh.
AČ: Jakija cikavyja ludzi naviedvali biblijateku? U pačatku 90-ch hadoŭ siudy pryjazdžała šmat uradoŭcaŭ?
AN:
Šmat dziejačoŭ z usiaho śvietu byvali ŭ našaj biblijatecy, usich nie mahu pryhadać.
Siarod bolš viadomych byli Paźniak, Šuškievič; piśmieńniki, paety — Nił Hilevič, Hienadź Buraŭkin. Z palitykaŭ taksama Piatro Kraŭčanka. Z carkoŭnych dziejačoŭ adviedaŭ nas ukrainski archibiskup mitrapalit Iosif Ślipyj, kali biblijateka tolki była zasnavanaja. Mnohija pakinuli zapisy ŭ knizie haściej.
AČ: A łukašenkaŭskija čynoŭniki byvali jakija-niebudź?
AN: Usie biełaruskija ambasadary ŭ Brytanii da nas prychodzili. Byŭ Kazulin (jahony zapis jość u knizie), Miaśnikovič. My ŭsich prymajem.
Vielmi baluča tolki, što mnohija vysokapastaŭlenyja biełaruskija ŭradoŭcy nie vałodajuć biełaruskaj movaj.
Dobra, što akramia ŭradoŭcaŭ pryjazdžajuć cełyja hrupy moładzi.
AČ: Ci prajaŭlała niezaležnaja biełaruskaja dziaržava cikaŭnaść u tym, kab dapamahčy biblijatecy?
AN: Moža i lepš, što nie [śmiajecca].
AČ: A akademičnaje supracoŭnictva z afcyjnymi ŭstanovami isnujuć?
AN: Było vielmi dobraje supracoŭnictva ź biblijatekaj Akademii navuk, ale ciapier z hetym stała ciažej — i nam, i im. Padaraželi paštovyja pasłuhi, padpiska na śpiecyjalizavanyja časopisy, jakija Akademii navuk byli patrebnyja ŭ Brytanii.
AČ: To bok, pieradusim z materyjalnych pryčynaŭ?
AN: Tak. Akramia taho, u samoj Biełarusi biełaruskaja vydavieckaja sprava ciapier słabaja. My atrymlivajem knihi adtul, znajšli inšyja sposaby zdabyvać litaraturu — ale zrabić niejki aficyjny abmien ź Biełaruśsiu vielmi ciažka.
AČ: Fond biblijateki praciahvaje papaŭniacca?
AN: Ź vialikaj ciažkaściu.
AČ: Pošuki relikvij pa antykvarach iduć nadalej?
AN: Ciapier antykvary ŭžo zusim nie tyja, što ŭ 60-ja, 70-ja i navat 80-ja hady. Hadoŭ praz dvaccać paśla vajny ŭ antykvaraŭ u Zachodniaj Jeŭropie, asabliva ŭ Niamieččynie, pačali źjaŭlacca sapraŭdy sotni cikavych nam knih. Mahčyma, ich u čas vajny vyvieźli ź Biełarusi, i tady stali raspradavać. Ale hety byŭ vielmi karotki čas: hadoŭ praź dziesiać usio skončyłasia.
AČ: Ci było supracoŭnictva z takimi ž ustanovami ŭ inšych krainach? U Prazie, zdajecca, biełarusy niadaŭna stvaryli biblijateku…
AN: U Prazie biblijateku tolki ciapier stvaryli, spadziajusia, što jana budzie raści. U Amierycy, na žal, ničoha stvorana nie było — mahčyma, byli inšyja abstaviny. Tam bolej biełarusaŭ, čym tut, i mahčymaści, u tym liku materyjalnyja, byli — ale čamuś nie skłałosia.
Niekatoryja amierykanskija biełarusy źbirali pryvatna i sabrali vialikija zbory knihaŭ — doktar Vitaŭt Tumaš (vydatny čałaviek i skarynist), siamja Kipielaŭ, doktar Maciej Smarščok.
Nakolki viedaju, niekatoryja amierykanskija biełarusy pieradali svaje pryvatnyja biblijateki amierykanskim univiersitetam. I heta vielmi dobra — va ŭniviersiteckich biblijatekach knihi nie prapaduć i buduć dastupnyja dla daśledčykaŭ — hałoŭnaje, kab ludzi viedali, dzie šukać. Plus, značnuju častku knihaŭ ludzi z Amieryki, kaniečnie, pieradali nam u Łondan. Šmat knihaŭ pieradali Česłaŭ Budźka z Čykaha, Anton Adamovič ź Ńju-Jorka. U Ńju-Jorku taksama była bukinistyčnaja krama, dzie ja kupiŭ šmat knihaŭ.
Šmat archivaŭ z Amieryki majem tut — archiŭ biskupa Ŭładzimiera Taraseviča, archiŭ śviatara Česłava Budźki — vielmi kaštoŭnyja davajennyja knihi, jakija jany ŭsie pieradali nam.
AČ: Nakolki zachodnija navukoŭcy viedajuć pra biblijateku i karystajuca joju?
AN: Viedajuć i karystajucca — my majem suviazi z brytanskimi biblijatekami, dzie jość uschodniejeŭrapiejskija adździaleńni. Supracoŭničajem z anhielskimi ŭniviersitetami, pa materyjałach našaje biblijateki było napisana ŭžo niamała navukovych pracaŭ.
AČ: Tolki z Brytanii, ci taksama ź inšych krainaŭ?
AN: Z Brytanii bolš za ŭsio, ale pryjazdžajuć navukoŭcy (słavisty, historyki) i ź inšych krainaŭ — z Amieryki, ź Izraila, Niamieččyny, Aŭstralii.
Biełaruś nie vielmi viadomaja ŭ śviecie, ale dziakujučy tamu, što biblijateka isnuje, raście i zacikaŭleńnie.
AČ: To bok samoje isnavańnie biblijateki — heta jak ściah: raz jość biblijateka, značyć ludzi viedajuć, što jość i takaja kraina.
AN: Tak.
AČ: Jak Vy bačycie budučyniu biblijateki, jak jana pavinna dalej raźvivacca, na Vašu dumku?
AN: Vielmi ciažka kazać, ja šmat dumaju pra heta, jak i pra dalejšaje isnavańnie misii. Zaraz čakajem skančeńnia ramonta Maryjan Haŭs, potym chaču sabrać našu biblijatečnuju radu, kab dumać, jak biblijatecy dalej isnavać. Mnie ŭžo 85 hadoŭ, para dumać pra toje, kab niechta zaniaŭ majo miesca. Sprava navat nie finansavaja, a ŭ čałavieku, jaki b hetym zajmaŭsia.
Jašče šmat niedachopaŭ u biblijatecy: katałoh nie skončany, a ja hetym zajmacca ŭžo nie mahu. Ale jość tut i bahaćci, jakich bolš nidzie niama.
Kali b Biełaruś była sapraŭdy niezaležnaj i biełaruskaj, treba było b, kab urad pieraniaŭ na siabie kiravańnie biblijatekaj, i my b z radaściu jamu jaje addali.
Brytancy majuć British Council u inšych krainach, niemcy — Hiote-Instytut. Skarynaŭskaja biblijateka była b takim biełaruskim kulturnym centram pry ambasadzie Biełarusi.
Ale
pry sučasnych abstavinach my nie majem maralnaha prava i nie chočam pieradavać biblijateku ŭ ruki sučasnych uładaŭ, dzie navat prezident nie razmaŭlaje pa-biełarusku.
Dobra, što my nie śpiašalisia rabić heta ŭ pačatku 90-ch hadoŭ i čakali, pakul kurs na niezaležnaść i biełaruskaść u Biełarusi zamacujecca.
Dziakuj Bohu, što biblijateka jość, i ja dumaju, što jana budzie isnavać nadalej i prynosić karyść. Ale ŭ vialikaj stupieni heta budzie zaležać ad samoj Biełarusi. Kali Biełaruś budzie sapraŭdy biełaruskaj, tady ŭrad budzie zacikaŭleny ŭ raźvićci biblijateki.
***
Adras biblijateki: 37 Holden Road, London N12 8HS (najbližejšaja stancyja mietro — Woodside Park)
