Prysudžeńnie Śviatłanie Aleksijevič Nobeleŭskaj premii pa litaratury sparadziła pradkazalnuju dyskusiju va ŭschodniesłavianskim trochkutniku.
U Biełarusi Aleksijevič ličać svajoj, dy i sama jana źviazvaje siabie mienavita z hetaj krainaj. Ale piśmieńnica piša pa-rusku — što daje mahčymaść uklučyć jaje ŭ śpis ruskamoŭnych laŭreataŭ. A naradziłasia jana ŭ Ivana-Frankoŭsku i ščyra pieražyvaje za krainu svajoj maci. Moža być, i ŭkraincy majuć prava ličyć jaje svajoj suajčyńnicaj?
Usia hetaja sprečka — ad našaha niaŭmieńnia rassoŭvać kulturnyja miežy.
Śviatłana Aleksijevič, biez usialakaha sumnieńnia, biełaruskaja piśmieńnica. Biełaruskaja u toj ža stupieni, u jakoj Džojs i Jejts — piśmieńniki irlandzkija, Mark Tven i Cheminhuej — amerykanskija, Markies — kalumbijski, Ljosa — peruanski. U sučasnym śviecie prynaležnaść piśmieńnika vyznačajecca nia movaj, a cyvilizacyjnym vybaram.
Ruskaj piśmieńnicaj Aleksijevič moža akazacca tolki ŭ śviecie rasiejskaj fanaberyi, ale ŭ hetym biednym śvieciku Prachanava, Prylepina i inšych šarhunovych sapraŭdnamu litarataru naohuł nijakaha miesca niama.
Tamu, zamiest taho kab hanarycca novym dasiahnieńniem ruskaj kultury, lepš prosta ščyra paradavacca za Biełaruś i Aleksijevič.
Nobeleŭskaja premija Aleksijevič nahadaje śvietu ab «kryvavych ziemlach» na zachad ad Rasiei i pra ludziej, jakija pražyvajuć svaje žyćci ŭ biednaści i niahodzie — dy tak zvykła, što ŭžo sami hetaj biednaści i niahody nie zaŭvažajuć.
I, darečy, tema hetaha biaskoncaha apaviadańnia Aleksijevič pra zmučanych losach mahła pradvyznačyć vybar movy.
Mohuć spytać — i niekatoryja biełaruskamoŭnyja kamentatary ŭžo pytajucca: čamu ž biełaruskaja piśmieńnica nia piša pa-biełarusku, što budzie z hetaj movaj, kali navat Nobeleŭski kamitet zhodny z tym, što lepšaje ŭ biełaruskaj kultury — na inšaj movie?
Zapeŭnivaju vas, što ź biełaruskaj movaj i kulturaj usio budzie ŭ paradku, my ŭžo nabližajemsia da momantu, kali imperyja narešcie asłabić svaje žudasnyja ščupalcy i pakinie Biełaruś u spakoi.
I ŭ tym, što tak budzie, šmat u čym i zasłuha Śviatłany, tamu što jaje mova — heta mova sumlennaści, a tolki z dapamohaj takoj zbroi i možna zmahacca z šmathałovy cmokam — i pisać tak, kab i jon zrazumieŭ.
Biełaruskaja litaratura zaŭsiody była litaraturaj ŭkaranieńnia, jana była — litaraturaj pra krainu, a nie pra imperyju, tamu što jaje hałoŭnaj zadačaj było zachavańnie Biełarusi va ŭmovach, kali hałoŭnaj metaj imperyi było źniščyć Biełaruś, pazbavić hetuju pryhožuju cichuju krainu ŭłasnaha adčuvańnia śvietu, kultury, movy.
A Aleksijevič advažyłasia kinuć hetaj imperyi vyklik — sapraŭdny vyklik, siłu jakoha možna adčuć tolki z dapamohaj movy, jakoj karystajecca sama imperyja. Ci mahła Aleksijevič zrabić heta pa-biełarusku?
Viadoma, ale pačuŭ by jaje tolki «svoj» čytač, jaki, miž inšym, — kali ŭžo jon da hetaha času praciahvaje čytać pa-biełarusku tady, kali hetaja mova vyhaniajecca z paŭsiadzionnaha žyćcia, šalmujecca i ŭsprymajecca ŭ jakaści viaskovaj havorki, — i tak cudoŭna razumieje roźnicu pamiž dabrom i złom. Aleksijevič ža źviarnułasia da tych, chto hetuju roźnicu nie zaŭvažaje abo skažaje.
Jana zaŭsiody pisała pra imperyju jak pra złačynstva suprać zvyčajnaha, «maleńkaha» i pakryŭdžanaha dziaržavaj i hramadzkaj abyjakavaściu čałavieka.
I jak inakš pisać, jak nie na movie hetaj kryŭdy — tym bolš kali ty hladziš na jaje ź Biełarusi? Bo navat pra biełaruskuju movu — pra historyju jaje vyžyvańnia, źniščeńnia i prynižeńnia — siońnia lepš za ŭsio pisać pa-rusku. Kab usie viedali, što takoje podłaść.
Mienavita tamu Śviatłana Aleksijevič — zusim nia šosty ruski nobeleŭski laŭreat pa litaratury. Chopić ruskim čatyroch zackavanych i vyhnanych i Šołachava ŭ dadatak. Śviatłana Aleksijevič — pieršy nobeleŭski laŭreat ź Biełarusi. Žyvy i trapiatki dokaz taho, što Biełaruś isnuje — i pieramahaje.
