 |
Čym mieniej času zastajecca da inaŭhuracyi novaha prezydenta Rasiei Dźmitryja Miadźviedzieva, tym mieniej sumnievaŭ zastajecca adnosna vyrašalnaj roli, jakuju budzie adyhryvać Uładzimir Pucin u budučaj kanfihuracyi rasiejskaj ułady. Adnak pry hetym palitolahi praciahvajuć zaciata spračacca. Ci zastaniecca ŭ rukach Pucina i siłavikoŭ usia paŭnata ŭłady pry čysta dekaratyŭnych rolach prezydenta i parlamentu? Ci praź niekatory čas uźniknie sytuacyja dźviuchuładździa, jakaja pryviadzie da zaciataj baraćby roznych kłanaŭ i hrupovak pamiž saboj z usimi mahčymymi nastupstvami dla dziaržavy?
«Trabant» i šmatpartyjnaja systema
I što ŭvohule stavić na mecie Pucin, jakoj bačyć jon palityčnuju budovu Rasiei? A jak źbirajecca budavać dalejšyja stasunki z susiedziami, u tym liku najbližejšymi?
U słavutym «planie Pucina», jaki vyklikaŭ šmat iraničnych vodhukaŭ, na hetaje pytańnie, kaniečnie, adkazu niama.
Adkaz moža lažać u… bijahrafii rasiejskaha kiraŭnika. Adzin z najbolš daścipnych varyjantaŭ prahučaŭ niadaŭna na rasiejskaj słužbie radyjo «Svaboda». (Padobnyja varyjanty, praŭda, vykazvalisia raniej u roznych błohach u Runecie). Maładyja hady, paśla škoły KHB, Pucin pravioŭ, jak viadoma, u HDR, dzie da zakančeńnia 1980‑ch kuryravaŭ pavodziny niamieckich studentaŭ, zajmajučy pasadu dyrektara Drezdenskaha domu saviecka‑niamieckaj družby. Pra jahonyja pośpiechi (ci pra adsutnaść takich) u rezydentury ci ŭ verboŭcy ahientaŭ viadoma mała. Ale nia ŭ hetym sutnaść.
Toj peryjad, pražyty Pucinym va Ŭschodniaj Niamieččynie, biezumoŭna zrabiŭ vialiki ŭpłyŭ na farmavańnie jahonych palityčnych pohladaŭ i ideałaŭ. U HDR, jak viadoma, zhodna z kanstytucyjaj hetaj dziaržavy, dziejničała šmatpartyjnaja systema. Akramia Sacyjalistyčnaj adzinaj partyi Hiermanii (SAPH), isnavali jašče Nacyjanalna‑demakratyčnaja partyja i Chryścijanski demakratyčny sajuz. Ale hałoŭnuju rolu ŭ žyćci Ŭschodniaj Niamieččyny adyhryvała, zrazumieła, SAPH (nia horš za «Adzinuju Rasieju» siońnia!) na čale ź pieršym sakratarom partyi Erycham Chonekieram. Tym samym, čyj strasny pacałunak z Brežnievym na fota pryznany adnym z znakaŭ taje epochi.
Jašče bolšuju rolu, čym sacyjalistyčnaja partyja, u HDR adyhryvała Ministerstva dziaržaŭnaj biaśpieki, ci, u skarocie, «Štazi». (Ad niam. Ministerium fr Staatssicherheit). Sa «Štazi» supracoŭničali kala 300 tysiač čałaviek — pryblizna adzin z kožnych piacidziesiaci ŭschodnich niemcaŭ. Viadoma, «Štazi» navodzili žach nia tolki na samich niemcaŭ, ale na ŭvieś śviet, razam z KHB SSSR, pravodziačy sakretnyja aperacyi, u tym liku za miežami HDR.
(Niadaŭni film niamieckaha režysiora Flaryjana fon Donersmarka «Žyćcio inšych», pryśviečany «Štazi», u jakim adlustravanaja paranaidalnaja atmasfera strachu, vyklikaŭ nadzvyčajny emacyjny vodhuk nia tolki va ŭschodnich ziemlach Niamieččyny, ale ŭ Biełarusi i ŭ Rasiei.)
Razam z tym, u paraŭnańni z Savieckim Sajuzam, u HDR žyłosia adnosna niabłaha. Dziakujučy pastaŭkam tannaj savieckaj nafty i krychu bolš vysokaj pradukcyjnaści pracy, čymsia ŭ savieckich respublikach, tam byŭ i bolš vysoki ŭzrovień žyćcia. Pajezdka ŭ HDR, dzie možna było zatarycca šmotkami i tannaj parcalanaj, ličyłasia ŭ Savieckim Sajuzie padarunkam losu. I hetym padarunkam achvotna, na šyrokuju nahu, karystalisia ŭ HSVH.
Uschodnija niemcy lubili i mieli mahčymaść smačna pajeści, u mnohich byŭ šaniec nabyć kvateru, tanny aŭtamabil «Trabant», pahladzieć žanočy kardebalet «Frydrychštatpałas» na hedeeraŭskim telebačańni. Stvoranyja dla taho, kab adciahnuć uvahu tahačasnaha hledača ad telekanałaŭ FRH, pavodle svajho ŭzroŭniu, asabliva ŭzroŭniu «humaru» i naviaźlivaści prapahandy, tyja pieradačy vielmi nahadvajuć ciapierašnija prahramy, što spres zajmajuć rasiejski i biełaruski teleeter.
U čym ich kryŭda?
Byŭ i jašče adzin składnik, jaki varta ŭličvać. Hedeeraŭskaja prapahanda była poŭnaja svojesablivaha patryjatyzmu. Pry ŭsioj nieprychavanaj čornaj zajzdraści da ŭzroŭniu žyćcia, jakoha dasiahnuli zachodnija niemcy, kiraŭnictva HDR chvaliłasia tym, što tolki ŭschodnija niemcy dasiahnuli sapraŭdnaha roskvitu duchoŭnaje kultury, da jakoj Zachadu, maŭlaŭ, nie daciahnucca.
Tym nia mienš, tema padziełu Niamieččyny zaŭsiody prysutničała ŭ masavaj śviadomaści hramadzianaŭ HDR. Jany nia prosta imknulisia da abjadnańnia z zachodnimi bratami. Ich abražała niespraviadlivaść hetaha padziełu. Čamu ŭsio najlepšaje — najlepšyja ziemli, najlepšyja pradpryjemstvy, najlepšyja aŭtamabili i naahuł usio najlepšaje zastałosia ŭ Zachodniaj Niamieččynie? Toje, što pry ŭsich vyhodach i dapamozie ZŠA zachodni niemiec pracavaŭ u niekalki razoŭ bolš i efektyŭniej, čym «osi» — takaja dumka im nie prychodziła da hałavy. Bolš za toje, navat paśla abjadnańnia kryŭda na zachodnikaŭ, u tym liku i «vesi», zastałasia.
Jość taksama niejkaja, nieŭśviadomlenaja da kanca, kryŭda byłych savieckich ludziej, najpierš — rasiejcaŭ, na Zachad. Za vyniki Druhoj usiaśvietnaj vajny. Pieramoh u vajnie rasiejski narod (pavodle słovaŭ Stalina). Pieramožnyja savieckija vojski ŭziali Berlin, zachapili paŭ‑Eŭropy, ustalavali na svaich štykach sacyjalizm u mnohich krainach, zrabili ich satelitami. A Zachodniaja Niamieččyna žyła j žyvie tak, byccam heta jana pieramahła ŭ vajnie. Pryčym, razam ź jaje zaciatymi vorahami, byłymi chaŭruśnikami SSSR — ZŠA i Anhlijaj.
Kryŭdu pieražyvaŭ niamiecki narod paśla parazy ŭ Pieršaj usiaśvietnaj vajnie. «Versalski mir» staŭ dla jaho šokam, bo kajzer i niamieckija hienerały ničoha nie kazali pra niečuvanyja ludzkija dy materyjalnyja straty. Mnohim niemcam zdavałasia, što Niamieččyna pieramahaje na Zachodnim froncie (nia kažučy pra Ŭschodni), što zastałosia zusim krychu da pieramohi nad brytancami j francuzami. Ale ž niamciekaje vojska na toj momant było demaralizavanaje i abiaskroŭlenaje… Padpisańnie prynižalnaha dla Niamieččyny miru ŭ Versali balšynia niemcaŭ paličyła vynikam… zdrady svaich palitykaŭ i ŭsiaśvietnaj zmovy inšych dziaržavaŭ. A potym u krainie pačałasia hiperinflacyja, biespracoŭje, adstaŭka za adstaŭkaj uradaŭ. Asabliva baluča ŭdaryŭ pa Vejmarskaj respublicy ŭsiaśvietny ekanamičny kryzis 1929 hodu. Praz čatyry hady, kali da ŭłady pryjšoŭ Hitler, mnohija spraktykavanyja palityki pradkazvali, što jahony ŭrad taksama chutka ŭpadzie…
Praź siemdziesiat z hakam hadoŭ mnohija savieckija hramadzianie, u tym liku palityki, buduć šakavanyja absalutna niečakanym i nievytłumačalnym raspadam SSSR. I buduć prypisvać heta ŭsiaśvietnaj «zakulisie» dy «zdradzie» kiraŭnikoŭ KPSS. Siarod šakavanych hramadzianaŭ byŭ i Ŭładzimir Pucin, jaki paźniej nazavie Biełavieskija pahadnieńni «najvialikšaj hieapalityčnaj katastrofaj u historyi XX stahodździa». A Viskuli, treba dumać, stali ŭ śviadomaści mnohich rasiejcaŭ čymści nakštałt «Versalu» dla niemcaŭ.
Choć mienavita «zdradnikam» Jelcynu, Kraŭčuku i Šuškieviču abaviazanyja svajoj suverennaj uładaj i Łukašenka, i Pucin. (Z Kučmam adbyłasia zusim inšaja historyja.)
Biezumoŭna, my nia možam viedać, što kankretna major KHB Pucin dumaŭ pra HDR albo pra Niamieččynu ŭvohule. Nia viedajem, jak jon uspryniaŭ jaje ŭźjadnańnie ŭ 1990 hodzie. Napeŭna, biez zachpaleńnia. Tym bolš, što heta aznačała chutkaje zaviaršeńnie jahonaj biez taho niebliskučaj karjery ŭ savieckaj vyviedcy.
«Ty ž saviecki…»
Ale niejki vonkavy pasył — kštałtu taho, što nia ŭsio ŭ historyi možna ličyć niezvarotnym — jon moh tady atrymać. Federatyŭnaja Respublika Niamieččyna — heta, zrazumieła, nia kolišniaja niamieckaja imperyja. I navat zusim nia blizkaja pavodle svajho palityčnaha ładu da Rasiejskaj Federacyi. Ale padobna tamu, jak Biełaruś, dziakujučy Łukašenku, zastajecca dla mnohich duchoŭnym askabałkam byłoj savieckaj imperyi, hetak kolišniaja HDR, u vyhladzie niejkaha histaryčnaha paradoksu, atrymała šaniec pryvidnaha praciahu svajoj historyi, dziakujučy Pucinu. Jak by Piotra I naadvarot: toj sprabavaŭ ciahnuć Rasieju «praz akno» ŭ cyvilizavanuju Eŭropu, ciapierašni kiraŭnik prahnie ŭciahnuć u sučasnuju Rasieju spadčynu niamieckaha sacyjalizmu na rasiejski ŭzor — z karupcyjaj i biespakaranaściu tych, chto pry ŭładzie.
Zrazumieła, što Pucinu i novaj rasiejskaj «elicie» nienavisnaja sama dumka ab tym, što Ŭkraina całkam demakratyčnym šlacham moža pryjści da taho, čym stała nia tolki sučasnaja Polšča, ale j sučasnaja Niamieččyna. Sama, biez dapamohi Maskvy, i navat nasupierak joj!
I taja ž samaja elita maje vialikuju nadzieju, navat nikolki nie sumniajecca, što Biełaruś stanie častkaj adrodžanaj vialikaj Rasiei, jakuju pavažajuć va ŭsim śviecie. Ci choć by bajacca, jak bajalisia ŭ Zachodniaj Eŭropie SSSR i HDR.
Biasplonnyja mary, iluzii? Na žal, tyja iluzii ŭzmocniena padahraje Łukašenka ŭ Biełarusi, uvieś čas pasyłajučy syhnały imperskaj Maskvie: «Ja svoj, nie zabudźciesia na mianie! Hladzicie, jak ja vyhnaŭ amerykanskich dyplamataŭ». A ŭ adkaz, jak toj hieroj‑futbalist ź pieśni Haliča, čuje: «Ty ž sovietskij, ty žie čistyj, kak kristałł! Načał diełať, tak už diełaj, čtob nie vstał!» I robić. Pad śvist i radasnaje halokańnie publiki.
Udzielniki kruhłaha stała na sajcie nmnby.org (jon byŭ pieradrukavany na sajcie nn.by) znajšli vyznačeńnie ciapierašniaj palityčnaj systemy ŭ Biełarusi: «šantažyscki režym». I navat znajšli prykmiety prahresu hetaha režymu: kali raniej zachodnich pasłoŭ vyhaniali cełymi pasieliščami, jak heta było ŭ Drazdach, dyk ciapier začapili adno tolki pasolstva ZŠA. Režym, tak by mović, vučycca na svaich pamyłkach. Vučycca «handlavać» — amal što pavodle zapavietaŭ Lenina. Pryčym pradmietam handlu stanoviacca nia tolki losy palitviaźniaŭ, ale i dziaržaŭny suverenitet.
Biaskonca rabić vyhlad, što ty niešta dasi mocnamu spaborniku, zaciskajučy ŭ ruce «łasunak» — sajuznuju dziaržavu (vobraz, padkazany ŭspaminam Pucina pra cukierku ŭ potnym kułačku), niemahčyma. Dyj niebiaśpiečna. Sabaku možna dražnić da pary — pakul jon syty…
Adzin z udzielnikaŭ vyšejzhadanaj dyskusii kaža, što razmovy apazycyi pra mahčymuju stratu suverenitetu Biełarusi vyklikajuć u jaho idyjasynkraziju. Jon pahadžajecca z zajavami Łukašenki pra toje, što Rasieja svaimi dziejańniami ŭmacoŭvaje biełaruski suverenitet. Ale ci aznačaje heta, što jon nahetulki ŭžo ŭmacavaŭsia, što nijakaj pahrozy nasamreč nie isnuje?
Čamuści ŭspomniŭsia mulcik. Nie, nie z taje seryi multfilmaŭ u internecie, što nibyta dyskredytujuć kiraŭnika dziaržavy, ale zusim ź inšaha času. U 1933 hodzie vyjšaŭ na ekrany ZŠA film Ŭołta Dysneja «Try parsiučki». Dysneja niekatoryja bijohrafy abvinavačvajuć u sympatyjach da Hitlera i antysemityźmie. (Choć Hitler nienavidzieŭ jahonaha Miki‑Maŭsa.) Ale na samym pačatku 1940‑ch hety multfilm niečakana staŭ hladziecca va ŭsim śviecie pa‑novamu: u vaŭku tady ŭbačyli fiurera, a ŭ parsiučkach, jakija pabudavali svaje damy z papiery dy sałomy — zachodnich lideraŭ, što pravodzili palityku ŭcichamirvańnia ŭ dačynieńni da nacysckaha Rajchu.
Adnosna taho, chto pabudavaŭ kamienny dom, mohuć być razychodžańni.
Ale ž piesieńka «Nam nia strašny šery voŭk» zastajecca, vidać, aktualnaj i ŭ naš čas. Zrazumieła, nia tolki ŭ Biełarusi.
